БЕСІК ӘКЕЛУ
Біздің қазақта "Бесік әкелу" деген әдемі салт болған.
Бұл салт күні бүгінге дейін Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарында жақсы сақталған. Келін босанған соң өзін-өзі сыйлайтын кез келген ана құда-құдағиына құтты болсын айтып, қызының қал-жағыдайын білуге келеді. Ана үшін бұл - парыз. Өйткені жатжұрттық болған перзенті ана атанды. Ана болудың қандай екенін жүрегінен жұлып қызын ұзатқан әр ана жақсы біледі.
Демек, қызының жай-күйін көруге, құда-құдағиының немерелі болған қуанышына ортақтасып, бауы берік болсын айта келуді санасы бар әрбір қазақ әйелі ұғып әрі оны орындауы міндет болған.
Бесік әкелудің өзі бір сүйкімді сән-салтанатпен өтеді, кішігірім той болады.
Ән шырқалып, күй тартылады, жарасымды әзіл-қалжың айтылады. Келіннің төркін жағы "іздеуші, сұраушысы бар" дегізіп, бір топ болып келеді. Жай келмей бала бесігінің жабдығын түгелімен, шашуымен қоса әкеледі. Немерелі болып жатқан құда-құдағиларына, сәбидің кіндік шешесіне сый-сияпаттарын ала келеді. Қызы мен кғйеу баласын да құр қалдырмайды.
Келіннің шешесі: "Міне, енді нағыз ақ жаулықты ана болдың", - деп қызының басына ақ орамал жабады. Әрине, мұның бәрі әркімнің қал-қадірінше жасалады. Қоңырқай тұрмыстылар өз шама-шарқынша дегендей, яғни белгілі бір тәртібі, қатып қалған қағидасы жоқ, отбасының жағдайына қарай атқарылатын шаруа. Ал қаспағы қалың, қазаны майлы дәулеттілердің жөні бөлек, тарту-таралғысы да қомақты болыпты. Өзге сый-сияпатты былай қойғанда, олар қыз болсын, ұл болсын жиендерінің киім-кешегін, жөргек-жаялығын салатын әшекейлі, оюлы, күміспен нақыштаған сандықшасына дейін әкелген екен. Бар болса неге мырзалық жасамасқа, жатқа емес, жиенге арналған ғой.
Құдайға шүкір, қазір де аналық парызын өтеп, бесік әкелетін немесе бесік орнына заманға сай баланың арбасын, төсегін, орындығы секілді қажет бұйымдарын түгендеп әкелушілер баршылық. Бұл дегеніміз - ежелден келе жатқан дәстүрдің ізін жоғалтпаумен бірге құда-жекжат арасындағы жағымды жарастық.
"Бие құлындамаса ат болады - алыс-беріс болмаса жекжат жат болады" демекші, алыс-беріс деген жақсы қарым-қатынасқа дәнекер ғана емес пе. Әйтпесе, ешкім жоралғы алғаннан бай болмайды, бергеннен кеде болмайды. Бесік әкелу, бір жағынан, құда-құдағи арасындағы ілтипат, бірлік-татулыққа бет-жүздік жолы болса, екінші жағынан әрі негізгісі - жас босанған ананың мерейін өсіріп, көңілін көтеру арқылы өмірге келген ұрпақты ардақтау болып табылады. "Кімнен жаралсаң - содан нәр аласың" дейді халқымыз, көңілі тасқындаған ананың қуаты, сезім толқындары балаға да тікелей жақсы әсер береді. Төркіндері келіп, қуанышы артып, сағынышы басылып, енесіне батып айта алмағанын анасымен бөлісіп келіннің өресі биіктеп, көкжиегі кеңейеді. Оның жүзі жарқын, көңілі тоқ болса, сәбидің де денсаулығы мығым болатыны айтпаса да түсінікті. Олай болса, бесік әкелуді ана мен баланың құрметіне жасалған көңіл тойы деп бағалауымыз керек.
ЗЕЙНЕП АХМЕТОВА "Күретамыр"
