Áı̆elge kúı̆eýiniń qarajatyn ruqsatsyz jaratýǵa bola ma?

Meniń bir suraǵym bar edi. Áı̆elge kúı̆eýiniń qarajatyn ruqsatsyz jaratýǵa bola ma? 

Ответ

Kirshiksiz dinimiz adamnyń menshik quǵyna jiti nazar aýdaryp, bireýdiń múlkine qolsuǵýshylyq jasaýdy qatań túrde tyıym salady. Alla Taǵala Quranda bylaı deıdi:

«وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ» 

«Bir-birińniń mal-múlkin (urlaý, tonaý, aldap-arbaý, qııanat jasaý, ósim belgileý jáne qumar oıyndary sekildi) haram joldarmen jemeńder. Sondaı-aq olardy (ıaǵnı mal-múlikterińdi) ózderińe tıesili bolmaǵan dúnıeni alý hám el-jurttyń dúnıesiniń bir parasyn bilip turyp kúnáli joldarmen jeý úshin (para retinde) basshylarǵa berýshi bolmańdar[1]».

Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bul máseleni taǵy da ashyp túsindirip, bylaı dedi:

«كُلُّ المُسْلِمِ علَى المُسْلِمِ حَرامٌ؛ دَمُهُ، ومالُهُ، وعِرْضُهُ…»

«…Musylmannyń qany, dúnıe-múlki jáne ar-namysy ózge musylmandarǵa haram[2]». Iaǵnı bir-birimizdiń janymyzǵa, qanymyzǵa jáne mal-múlkimizge qastandyq jasaýǵa bolmaıdy.

Osy sekildi aıat-hadısterge qarap ǵalymdarymyz mynadaı qaǵıdany bekitedi:

«لا يجوز لأحد أن يأخذ مال أحد بلا سبب شرعي»

«Sharıǵı [zańdy] negizsiz eshkim bireýdiń múlkin emdene almaıdy[3]»

Bul tyıymnyń ishine jalpy alǵanda erli-zaıyptylar da kiredi. Bir-birine ruqsat bermese, jubaılar da óz syńarlarynyń zattaryn emdene almaıdy. Dinimiz boıynsha erli-zaıyptylardyń múlki ortaq múlik retinde qarastyrylmaıdy. Ár jubaıdyń zattary onyń jeke múlki bolyp tabylady. Árıne, ekeýi de ortadan qarajat shyǵaryp bir nárse satyp alsa nemese olarǵa ortaq syılyq tabystalsa, onda ol ortaq múlik bolady. Al basqa jaǵdaılarda múlikteri ortaq bolmaıdy.

Degenimen, qasıetti Islam dini er kisige óz jubaıyn asyraýǵa mindetteıdi. Buny nápaqa dep ataıdy. Nápaqanyń ishine áıel kisini turatyn jermen, kıim-keshekpen jáne azyq-túlikpen qamtamasyz etý kiredi[4]. Quranda buǵan qatysty:

لِيُنفِقۡ ذُو سَعَةٖ مِّن سَعَتِهِۦۖ وَمَن قُدِرَ عَلَيۡهِ رِزۡقُهُۥ فَلۡيُنفِقۡ مِمَّآ ءَاتَىٰهُ ٱللَّهُۚ لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا مَآ ءَاتَىٰهَاۚ سَيَجۡعَلُ ٱللَّهُ بَعۡدَ عُسۡرٖ يُسۡرٗا

«Aýqatty adam (qolyna qaraǵan áıel, bala-shaǵasyna) aýqatyna qaraı (mol) nápaqa bersin. Al rızyq-nesibesi shekteýli bolǵan Allanyń ózine násip etken jaǵdaıyna qaraı nápaqa bersin. Alla eshbir janǵa Ózi bergen múmkindikten artyq júk artpaıdy. Alla ár qıyndyqtyń artynan bir jeńildik násip etedi»[5].

Hadıste:

ولهنَّ عليكم رِزقُهنَّ وكِسوتُهنَّ بالمعروفِ

«Áıel kisilerdiń rızyǵy men kıim-keshekteri tıisti mólsherde senderdiń [kúıeýilerdiń] jaýapkershilikterinde[6]».

Er azamat sebepsiz nápaqany bermese onyń jubaıy tipti sotqa aryz túsirip, nápaqany suraýǵa qaqyly bolady. Sondaı-aq, osyndaı jaǵdaıda nápaqa uǵymy qatıtyn (tamaq, sý, kıim) kúndelikti asa qajetti dúnıelerdi ruqsatsyz kúıeýiniń múlkinen ala alady. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kóz tirisinde Hınd atty sahaba áıel kisi kúıeýi bolǵan Ábý Sýfııannyń óte sarań adam ekendigin aıtyp, onyń ústinen shaǵym túsiredi. Sol kezde Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı dep jaýap beredi:

«فقال: خُذي ما يَكفيكِ وولدَكِ بالمعروفِ»

"Óziniń jáne balanyń qajettiligin óteıtin mólsherinshe ala ber![7]»

Túsinkenimizdeı bul jerde tek asa qajetti zattarǵa jetetin qarajatty aıtyp jatyr. Oıyn saýyqqa nemese rahatqa malyný úshin qarajatty alýǵa bolmaıdy.

Qorytyndy: Asa qajetti jaǵdaıda áıel kisi ruqsatsyz kúıeýiniń qarajatyn paıdalana alady. Ómir súrýge qajetsiz dúnıeler bul ruqsatqa kirmeıdi. Oǵan qosa er kisi áıel kisini tolyqtaı qamtamasyz etip otyrsa, ondaı kezde áıel adamǵa onyń qarajatyn ruqsatsyz alýǵa bolmaıdy.

Eskertý: Bul jerde tek jalpy úkim aıtyldy. Al eger jubaılar bir-biriniń múlkin ruqsatsyz paıdalanýdy ádetke aınaldyryp, oǵan ishteı razy bolyp, buny bir aıyp retinde qabyldamasa, onda bir-biriniń múlikterin qalaǵan mólsherde jaratýda eshqandaı ábestik joq.

Astana qalasynyń pátýaǵa jaýapty mamany Darhanuly Tamırlan

[1] Baqara súresi, 188-shi aıat

[2] Imam Buharı, ımam Mýslım jetkizgen hadıs

[3] «Májállátý-l-Ahkam ál-Ǵadalııa», 97-shi mádda (bap).

[4] Mýhammad Qadrı Pasha, «Ál-Ahkamý-sh-Sharǵııa fı-l-Ahaýalı-sh-Shahsııa», 160 mádda (bap).

[5] Talaq súresi, 7-shi aıat.

[6] Imam Mýslım jetkizgen hadıs.

[7] Ibn Májá, Imam Býharı, Imam Mýslım jetkizgen hadıs