Bireýdiń saýdasyna aralasyp klıent tartyp alýǵa bola ma?
Suraq: Assalaýmaǵaleıkúm, mende bir suraq bar edi. Bireýdiń saýdasyna aralasyp klıent tartyp alýǵa sharıǵatt ne deıdi?
Ответ
Saýda-sattyq kelisiminde sharıǵat quptaıtyn bir mal-múlik ekinshi mal múlikke aýysýy qajet[1]. Sondaı-aq, saýdanyń berekesi artýy úshin jaǵymsyz áreketterdi (makrýh) jasamaǵany jón. Ǵalymdarymyz óz eńbekterinde jaǵymsyz áreketterge qatysty birneshe mysal keltiredi. Sonyń biri – bireýdiń saýdasyna aralasyp, tutynýshyny tartyp alý[2]. Buǵan negiz bolǵan Alla elshisiniń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) myna bir hadısi:
لَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ علَى بَيْعِ بَعْضٍ.
«Bir-birlerińizdiń ústine saýda jasamandar!»[3]
Bul tyıym eki tarapqa da qatysty. Ǵulama Kámál ıbn Hýmam bul jaıynda bergen túsindirmesinen mynany ańǵaramyz: Satyp alýshy saýdager aıtqan baǵaǵa razy bolyp, endi saýda kelisimi jasalaıyn dep jatqanda – basqa bir satýshy saýdaǵa aralasyp, baǵany túsirýi makrýh bolatyn bolsa, týra solaı satyp alýshy satýshyǵa óz baǵasyn usynyp, satýshy oǵan razy bolyp, endi sataıyn dep jatqanda – úshinshi bir adam kelisimge aralasyp, odan da joǵary baǵa usynyp nemese qoǵam arasyndaǵy mártebesin ne qyzmettik bedelin paıdalana otyryp, týra sol baǵaǵa saýdany ózine tartyp alýy da makrýh bolyp tabylady[4].
Budan shyǵatyn túıin: eger satýshy men satyp alýshy belgili bir baǵaǵa kelispese, áli eki jaqtyń razylyǵy bolmasa, onda saýdaǵa aralasýdyń eshqandaı oqasy joq. Týra solaı ótip bara jatqan nemese bir zatty izdep jatqan satyp alýshylarǵa satýshylardyń jan-jaqtan óz taýarlaryn usynýy bul tyıymǵa kirmeıtinin kórsetedi[5]. Iaǵnı olaı jasaý – ruqsat.
Qorytyndy: Eki taraptyń razylyǵy tabylyp, tek saýda kelisimin quptaý ǵana qalǵanda aralasý – maqrýh (jaǵymsyz) bolady. Atalmysh áreket berekeni ketirse de, saýda kelisimi júzege asady. Iaǵnı taýar satyp alýshynyń menshigine, al qarajat satýshynyń menshigine jaǵymsyz bolsa da adal kúıinde ótedi. Aram tabys retinde eseptelmeıdi. Al eki taraptyń razylyǵy áli tabylmaǵanda, saýdaǵa aralasýdyń oqasy joq.
Astana qalasynyń pátýaǵa jaýapty mamany
Darhanuly Tamırlan
