«MAHMUTShYLAR» JAMAǴATY TÝRALY NE BILEMIZ?
«MAHMUTShYLAR» JAMAǴATY TÝRALY NE BILEMIZ?
Ответ
Asyl dinimiz Islam – barsha adamzat balasyn beıbitshilikke, amandyqqa, eshkimge soqtyqpaı tynysh ómir súrýge shaqyratyn ıláhı din. Mine, osyndaı haq dinimiz jer betinde naǵyz adamgershiliktiń, syılastyqtyń rýhyn jaıyp, alaýyzdyqqa, qastyq pen dushpandyqqa tyıym salǵany da málim. Dinı dúrdarazdyq degen uǵym qazaq dalasynda kúni keshege deıin bolmaǵan. Ókinishke qaraı sońǵy jyldarda asyl dinimizdi jekkórinishti etip kórsetetinder jer-jerden boı kótere bastady. Kúni keshege deıin bar qazaq bir dindi, bir mázhabty ustanyp keldi. Senimi de, maqsat-múddesi de bir boldy. Endi búgin álemde túrli múddeler, jat pıǵyldy aǵymdar kóbeıip, dinimizge ártúrli jaman ataýlar tańylýda.
Solardyń biri – «Ismaıl-aǵa» jamaǵaty nemese «Mahmutshylar» degen ataýmen belgili dinı aǵymnyń qatań ustanymdary qoǵamda jıi synǵa ushyrap otyr. Óıtkeni jamaǵat jańadan qosylǵan adamdarǵa kóptegen talaptar qoıady. Sonyń saldarynan bul jamaǵat ókilderiniń zaıyrly qoǵamdaǵy ómirge beıimdiligi tómen.
Óz dinı qaǵıdattaryn barynsha qatań ustanyp, kósemderiniń pátýalary men úkimderin buljytpaı oryndaıtyn jamaǵat ókilderi álemniń ár túkpirinde bir-birimen baılanys ornatyp, júıeli jumys jasaıdy. Qazaqstan aýmaǵynda áli keńinen tarap kúsh alyp úlgermegenimen, jamaǵat músheleri Almaty jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynda kezdesedi. Atalǵandardan tys Qazaqstan aýmaǵynda Islam baǵytyna negizdelgenimen ártúrli maqsatqa qyzmet etetin basqa da birqatar aǵymdardyń qyzmeti nemese yqpaly baıqalýda. Túrik jamaǵattarynyń arasynda qoldaýshylary kóp bolmasa da, belsendi jamaǵattardyń biri, Ystambýl qalasynda shoǵyrlanǵan – «mahmutshy» («Ismaıl aǵa») jamaǵaty. Jamaǵattyń ataýy hanafı mázhabyn ustanýshy, Naqshbandı-mýjaddıdı tarıqatyndaǵy «Halıdııa» tarmaǵynyń jetekshisi sheıh Mahmut Ýsta Osmanuly ál-Ýfıden (1929-2022) alynǵan.
1945 jyly Mahmut Efendı sharıǵat ilimderi boıynsha ıjızaǵa (kýálikke) ıe bolyp, týǵan aýylyndaǵy meshitke ımam bolady ári ustazdyq qyzmetin atqarady. 1952 jyly tórt mázhabtyń múftıi sheıh Alı Haıdar Ahıshaýıdiń múrıdi atanady. 1954-1996 jyldary Ystambýl qalasyndaǵy «Ismaıl aǵa» meshitiniń ımamy bolyp qyzmet etedi. Mahmut Efendıdiń «Tafsır Rýhýl Furqan», «Úgit-nasıhattar», «Irshadýl mýrshıdın», «Rısalá Qudsııa sharhy» sekildi birneshe kitaptary bar.
Búginde olar ishinara birneshe topqa bólinedi. Jamaǵattyń keıingi býyn shákirtterinde dinı fanatızm belgileri aıqyn baıqalady. «Ismaıl aǵa» jamaǵaty uzyn saqal qoıýdy, jeńi keń shapan (jýbba), keń shalbar jáne sálde kıgendi mindetti dep sanaıdy. Áıelder jamaǵaty ústine «charshaf» atty keń, qara tústi kóılek kıip, kóp jaǵdaıda betterin búrkep alady. Olar dinı bilimdi tek ózderiniń baspasynan shyqqan kitaptardan oqıdy. Oqý protsesi eski osmandyq júıede, jabyq pansıondarda júrgiziledi. Búginde Qazaqstandaǵy mahmutshylar jamaǵaty óz balalary men izbasarlaryn barynsha Túrkııadaǵy sondaı pansıondarda oqytýǵa tyrysady. Balalaryn elimizdiń resmı dinı oqý oryndaryna bermegendi jón kóredi. Sonymen qatar dinı qaǵıdattar men óz erejelerin barynsha qatań ustanýǵa, óz kósemderiniń pátýalary men nasıhattaryn buljytpaı oryndaýǵa umtylady. Jamaǵat ókilderi álemniń qaı jerinde bolsa da, bir-birimen baılanys ornatyp, júıeli jumys jasaıdy.
Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) paıǵambardyń dúnıeden ozǵan kezde kóptegen suraqtar jaýapsyz qaldy. Musylmandardyń óz arasynda bir-birimen soǵysýy nátıjesinde paıda bolǵan bólinýshilik kúni búginge deıin jalǵasyn tabýda. Paıǵambardyń kezeńindegi bir ǵana Islam, ýaqyt óte kele, geografııanyń keńeıýimen, ıaǵnı Islam dininiń álemge jaıylýmen ártúrli halyqtarǵa qaraı ózgerip otyrǵan. Islamǵa shaqyrý úshin Islamnyń ózgeshe formalarymen «Jánnatqa barǵyń kelse meniń jolymmen júr», «Jánnatqa jeteleıtin jol» degen qaǵıdalardy ustanatyn ártúrli mázhab pen fyrqalar, sonymen qatar tarıqattar, túrik jamaǵattar belsendiligin arttyryp keledi.
Túrkııa Respýblıkasyn qurýshy Mustafa Kemal Atatúrik zaıyrly el qalyptastyrý maqsatynda 1925 jylǵy 13-jeltoqsanynda jamaǵattardyń jınalatyn jeri men medreselerin jabý naýqanyn bastaıdy. Túrkııadaǵy qazirgi jamaǵattar sol kezeńde bastan ótkizgen eń qaraly kúnder bolatyn. Alaıda jamaǵattar úshin bulttar seıilip, kún jarqyraǵan kezeń – Turǵyt Ozaldyń basshylyq kezeńi bolady.
Mahmut túrik jamaǵaty Naqshıbandııa tarıqatyn ustanady, áńgimeleri men is-áreketteri eskilikke aparyp tireıdi. Qazaqstan táýelsizdikke qol jetkizgennen keıin rýhanııatta bos keńistikter bolǵandyqtan, kóptegen din men dinı aǵymdarǵa, tarıqattarǵa esigin ashty. Bastapqyda olardyń dindi ýaǵyzdaý, nasıhattaý áreketteri tek oń jaǵynan kórinis tapsa, ýaqyt óte kele shynaıy pıǵyl-maqsattary kórine bastady. Súleımenshiler men Nurshylar sekildi Mahmutshylar da qazaq jerine kelgen bolatyn. Ózderiniń erekshe kıim úlgileri men qoja, ıaǵnı ustazdarynyń sózderin eki etpesten, buljytpaı oryndaý syndy ustaz-shákirt arasyndaǵy baılanysty tasaýýftan (sopylyqtan) alǵan bul Elementti jaıa bastady.
Túrkııada paıda bolǵan Mahmutshylar saıası maqsattaryn kórsetpeýge tyrysady. Ismaıl aǵa jamaǵatynyń medresesi ornalasqan Fatıh aýdany quddy bir Saýd Arabııasynyń qalalarynyń birine uqsaıdy. Medrese aýmaǵynda tek arab úlgidegi kıimder tigilip, satylady. Olardyń medreseleri halyqaralyq statýsqa ıe bolǵandyqtan, shákirtteri kóbine TMD elderinen kelip oqıdy. Árbir jamaǵat, mázhab, tarıqattardyń ózindik qaǵıdalary men zańdylyǵy bar.
Bul jamaǵattyń qoǵamymyzǵa tıgizer keri áserine toqtalyp ótsek:
- Shetelden kelgen dinı jamaǵattardyń elimiz úshin eń basty qaýpi – syrttan basqarylýy. Iaǵnı shyn máninde basshyǵa baǵynýdy sóz júzinde ǵana qoldanady.
- Qarajat kózderiniń jabyqtyǵy, qarjynyń qalaı, qaı jaqqa jumsalǵany týraly esh málimet joq.
- Tek óz ımamdaryn, pirlerin ǵana tyńdap, dindi óz ustazynyń túsinigimen shekteıdi. Basqa ımam-ustazdardyń sózine qulaq aspaıdy. Bul da bir bólinýshilikke alyp keletin sıpattyń biri.
- Túriktendirý saıasatyn qoldaýy.
- Óz ımamdaryn paıǵambardan keıingi dárejege kóteredi.
Jalpy alǵanda árbir jamaǵat nemese tarıqat erteńgi kúni mázhabqa aınalmaýyna eshkim kepildik bere almaıdy. Búgingi tańda ózderin qoǵamnan oqshaýlaǵan, bólektenip bir mektep bolǵan tarıqattyń bolashaǵyn boljaý –ońaı. Óıtkeni búgin olardyń óz zańdylyqtary men qaǵıdalary bolsa, erteń ózderine tán senim negizderi bolary. Al odan ári «mýtatsııalanatyn» bolsa, dinge de aınalý qaýpi bar.
Qurmetti baýyrlar, el bolý úshin, eń aldymen óz ishimizden bólinýge jol bermeıik. «Bólingendi bóri jeıdi» - demekshi, ishtegi birlik ketip, alaýyzdyq týyndasa, syrttan kelip, elimizdi oırandap, iritki salý ońaıǵa túsedi. Sondyqtan ásirese, jastar, jalpy el musylmandary, eshbir toptyń jetegine ermeı, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy ustazdarynyń pátýasyna júginip, dáristerinen rýhanı azyq alǵany abzal.
Beıbit ÁLIPBEKULY,
Jambyl oblysynyń bas ımamy
«Munara» gazeti, №20, 2024 jyl
Автор: арслан айтбай
