JER ÓNIMDERINIŃ ZEKETI – ÚShIR

Alla Taǵala bylaı deıdi (maǵynasy): “Ýa, ıman etkender! Tapqan tabystaryńnyń, óndirgen ónimderińniń jáne sender úshin jerden Biz shyǵarǵan ónimderdiń jaqsy ári adal bolǵanynan sadaqa berińder. Sadaqany ózderińe berilse jaqtyrmaı alatyn qadiri shamaly jaman dúnıeden berýge tyryspańdar. Bilip qoıyńdar, Alla – Ǵanı (sadaqalaryńa da, qulshylyqtaryńa da muqtaj emes, áste ortaımaıtyn baılyq ıesi), Hamıd (sheksiz maqtaýǵa, bar madaqqa ábden laıyq)”. (Baqara súresi, 267-aıat)

Jer ónimderiniń zeketi; «úshir» - dep atalǵan. Úshir aıat, hadıs jáne ıjmaǵ úmmetpen paryz bolǵan. Aıat Kárimde (maǵynasy): «Áı múminder! Tabystaryńnyń jáne sender úshin jerden shyǵarǵan nárselerimizdiń jaqsylarynan (jáne adalynan), (Alla jolynda) tıisti orynǵa jumsańdar (zeket jáne úshir berińder). Al jáne ózderiń kózderińdi jumyp (unatpaı) áreń ǵana alatyn sapasyz nárseni Alla jolynda berýdi oılamańdar. Bilińder, Alla baı (bergen sadaqalaryń ózderiń úshin), maqtaýly (Barlyǵy Allaǵa hamd pen shúkir qaryzdar)» - delingen.

Bir jer jańbyr, jylǵa jáne ózen sýymen sýarylsa eginniń ondy biri beriledi. Sý qoımasy, sýarmaly kanal, janýar arqyly nemese satyp alynatyn sý arqyly jyl boıy nemese jarty jyldan kóp sýarylsa eginniń jıyrmada biri beriledi. Uryq nemese basqa shyǵyndar úshirden alynbaıdy.

Jer ıesiniń aqyldy, balıǵatqa tolǵan, baı bolýy shart emes. Úshirde jer ıesine emes, shyqqan ónim esepke alynady. Iaǵnı jer ıesi bala, jyndy nemese kedeı bolsa da úshir berýge mindetti. Altyn, kúmis jáne saýda taýarlarynan jylyna bir ret zeket berilýi kerek. Al jerde jylyna neshe ret ónim alynsa árqaısysynan jeke-jeke úshir beriledi. Basqa múlikte bir jyl tolý sharty bolǵanymen eginde shart emes. Bal, jańǵaq, kúnjit, fýndýk, festachka, balqaraǵaı jańǵaǵy, badam, záıtún, maqta, emen jańǵaǵy, emen, zyǵyr dáni, sheker qamysy, sheker qyzylshasy, sháı japyraǵy, shalǵyndy shóp, tut, nasybaıgúl japyraǵy, bıdaı, júgeri, kúrish, noqat, jasymyq, asburshaq, burshaq (fasol), pııaz, sarymsaq, qaýyn, qarbyz, qııar, júzim, injir, alma, almurt, shabdaly, órik sııaqty ár túrli ónimderden jáne suly, sıyrjońyshqa, burshaq (goroshok chetkoobraznyı) sııaqty janýar ónimderinen úshir beriledi.  

Úshir berilgen júzim baǵynda jemis aǵashtary bolsa nemese baqshanyń ishinde pııaz, sarymsaq egilse ol jemis aǵashtarynan jáne eginderden úshir beriledi. Egistik jerinde ekpese de ózdiginen shyqqan ónimnen de úshir beriledi. 

Naqty aıtqanda Imam Aǵzam (rah.): «Egindik jerden alynǵan ónimniń azynda da kóbinde de úshir – paryz» - degen.