JAT AǴYMǴA TÁN NEGIZGI BELGILER
HHI ǵasyrda ınternettiń damýymen qatar, vırtýaldy álemdegi teris destrýktıvti aǵymdardyń da belsendiligi artyp otyr. Buryn kóshe kezip óz senimderin taratqan olar búginde tolyqtaı ǵalamtorǵa kóshti dese bolady. Degenmen, belgileri ózgergen joq. Olardy taný úshin adamǵa din ǵulamasy bolý kerek emes. Jat aǵymdardyń negizgi belgilerin tanı bilse, kez kelgen adam teris ıdeologııany taratqan dinbuzarlardyń qaqpanynan aman qalmaq. Shyntýaıtynda, búginde jat aǵymǵa kirý qıyn emes: bul protsess kóbine kóshede, úıińizdiń janynda nemese ınternette beıtanys adammen ómir týraly qarapaıym áńgimeden bastalady.
Mamandardyń aıtýynsha, kóbinese adamdar dinı aǵymdarǵa ómiri qıyndyqqa tolǵan kezde kirip ketedi eken. Ony destrýktıvti dinı aǵym ókilderi jaqsy meńgerip alǵan. Ásirese qyz balalardyń WhatsApp-ta, basqa da jelilerde statýsqa qoıǵan sýretterinen, jazbalarynan onyń qandaı kúıde júrgenin tap basyp anyqtaı alady. Ómirde qıynshylyq kórip júrgen adam bolsa, sektanttar ony áńgimege tartyp, qamqorlyq kórsetken bolyp, jaqsy adam retinde baýyryna tarta bastaıdy. Bul, árıne, kez kelgen adamǵa jaqsy áser qaldyratyny belgili. Kez kelgen adamda jat aǵymdarǵa qatysty belgili bir kúmán bolǵanymen, destrýktıvti aǵym ókilderi ózderiniń pysyqtalǵan jáne daıyndalǵan sózderi jáne dálelderimen adamnyń boıyndaǵy kúmánniń bárin kókke ushyrady. Osylaı jańadan qosylǵan adam synı oılaýdan qalyp, ózge shyndyqtardy qabyldamaıtyn kúıge túsedi.
Olar basqa dálelderdi, senimderdi, kózqarastardy qaraýǵa nemese oqýǵa qorqady. Sondyqtan olar kitaphanalarǵa barmaıdy, teledıdar kórmeıdi, gazet oqymaıdy, áleýmettik jelilerde belsendi emes. Nátıjesinde, jańadan kelgen adam tek ózine aıtylǵan málimetti kóredi, basqa aıtylǵannyń bárin teriske shyǵarady. Destrýktıvti dinı aǵym ókilderi álemdegi basqa adamdardyń bárine teris kózqarasta bolady. Tipti otbasy músheleriniń, dostarynyń, basqa da jaqyndarynyń kúnálaryn tizbektep, mazaq etedi, olardyń adamdyq qadir-qasıetin tómendetedi, ekinshi dárejeli adamdarǵa jatqyzady. Nátıjesinde olarmen jaqyn qarym-qatynasty shekteý, tipti úzýge deıin barady. Jat aǵym múshelerinen otanshyldyq sezimdi kórý qıyn; ánuran aıtýǵa jáne memlekettik organdarda jumys isteýge, áskerge barýǵa bolmaıdy deıdi; memlekettik bılikti moıyndamaıdy; resmı merekelerge qatysýǵa tyıym salady, zańdarǵa baǵynbaýǵa shaqyrady. Olar tek ózderiniń ǵana aqıqat jolda ekendikterine senimdi jáne solar ǵana jumaqqa baratynyn aıtady. Basqa dástúrli dinderdi durys emes, oıdan shyǵarylǵan, «shaıtannyń ónimi» dep qaralaıdy. «Nur Múbarak» ýnıversıtetiniń ustazy, belgili ıslamtanýshy Jalǵas Sadýahasuly destrýktıvti dinı aǵymdardyń mynadaı belgilerin aıtady:
«Jat dinı ıdeologııalardyń barlyǵy da alǵashqy kezde adamǵa jyly kúlip, gýmanıstik, izgilik, adamgershilik oılardy kóp aıtyp, syrt kózge jaqsy kórinýge tyrysady. Bul bar bolǵany azamattardyń basyn aınaldyryp, óz qatarlaryna tartý úshin paıdalanatyn búrkenishti reńk ekenin esten shyǵarmaǵan jón. Aılasyn asyryp, kózdegen adamyn óz qataryna qosqan soń, oǵan «ózimiz» dep basqa ıdeologııa quıa bastaıdy. Ony qasyndaǵy aǵaıyn-týysynan, ata-anasynan, jora-joldastarynan aıyryp, kerek bolsa ómirlik jarynan ajyratyp, ózderimen pikirleres topqa, jamaǵatqa qosady. Keleshekte ózderine basymen táýeldi etý maqsatynda ony óz aralarynan birimen úılendiredi. Mine, munan soń jat aǵymnyń jeteginde ketken azamat, tek sol aǵymnyń ıdeologııasy úshin ómir súrip, sol úshin kúresedi. Oǵan jan-jaǵyndaǵy ómir, qoǵam qyzyq emes. Ony memlekettiń múddesi, ultaralyq qatynas, konfessııaaralyq birlik, jer baılyǵy, patrıotızm, Otan aldyndaǵy borysh, ata-ana aldyndaǵy mindet, dástúr degen sııaqty kóptegen mańyzdy dúnıeler qundylyǵyn joǵaltady. Munan soń ol sol jat dinı uıym nemese aǵym úshin jumys jasaıdy.
Sóıtip, tynysh ári beıbit ómir súrip jatqan eldiń ishine iritik salýǵa kirisedi. Dinı uıymǵa nemese birlestikke, jamaǵatqa múshe bolyp kirgen azamattar úshin qoǵam budan bylaı «biz» jáne «basqalar» bolyp shyǵa keledi. «Biz» degeni ózimen pikirles uıym músheleri, al «basqalar» degeni siz ben biz, ıaǵnı olardyń ıdeologııasyn qoldamaıtyn qazaq eliniń azamattary. Sondyqtan olar memleket ıdeologııasyna, birlik saıasatyna qarsy. Keshege deıin qazaq eliniń jerinde ósip-ónip, bilim alyp, kásip qylyp, asyn iship, nanyn jep kelgen azamat búginde jat eldiń, teris aǵymnyń kúıin kúıttep shyǵa keledi». Osy aıtylǵandardy qorytyndylaı kele, destrýktıvti dinı aǵymdardyń mynadaı 10 belgisin túıindep ataýǵa bolady:
Ózderin ǵana aqıqat joldamyz deıdi;
Zaıyrly memlekettiń zańdaryn, bılik organdaryn, basqarý qurylymyn moıyndamaıdy;
Adamdardy aqıqat joldaǵylar jáne adasqandar dep bólip, dinaralyq dúrdarazdyq týdyrady;
Mázhabtardy joqqa shyǵarady;
Belgili bir memleketke nemese halyqqa tán salt-dástúrlerdi moıyndamaıdy; Zaıyrly mádenı is-sharalarǵa barmaıdy, merekelerdi toılamaıdy; Áıelderge qoldan-qolǵa ótetin buıym retinde qaraıdy, olardyń quqyǵyn taptaıdy;
Azamattyq mindetterden, mysaly, áskerge barýdan, vaktsınatsııadan, t.b. bas tartady;
Qoǵamǵa tán emes keıipte bolady (kıimi, saqal-murty, t.b.).
Imamdarǵa baǵynbaıdy, olardyń bilimi joq dep sanaıdy. Osyndaı negizgi belgilerin bilgen kez kelgen adam jat aǵymnyń jetegine erip, olardyń qolshoqparyna aınalmaıdy dep úmittenemiz!
Nurlan GAZIMOV
