Jaratýshyny tanýǵa áreket etip júrmiz be?

Jaratylystyń túp máni – Alla Taǵalany tanyp, Onyń sheksiz qudiretin baıan etken barsha aqıqı ilimderdiń tizginin ustaý. Shynaıy musylman Haq Taǵalanyń Ózin tanytatyn Kitabyn – Quran Kárimdi oqı otyryp, Jaratýshynyń bul álemdegi minsiz tártibine kóz jiberip, tańǵajaıyp zańdylyqtaryn tereńirek zertteýdi, zerdeleýdi ózine paryz sanaıdy. Bul keremet júıeniń astaryna úńilip, tylsym syryna qanyǵyp, tuńǵıyǵyna tereń boılaǵan saıyn  qudireti sheksiz uly kúshke ıe bir Jaratýshynyń baryna den qoıady. Jaratylystaǵy jandy-jansyzǵa ǵıbrat kózimen qarap, tuńǵıyq aspan álemindegi buljymas tártipke tánti bolady. Jer sha­rynan tys, aıshylyq alys jatqan alyp denelerge kóz salsa da, tipti jaratylystaǵy kishkentaı bir bólshekke úńilse de, báriniń bir ǵana Jaratýshynyń qolynan taspadaı tilinip, qamshydaı órilip shyqqandyǵyna kóz jetkizip, eriksiz tańdaı qaǵady… Álemdegi jumbaq syrlar ashylǵan saıyn onyń tańdanysy sanaly ǵıbadatqa ulasyp, Uly Jaratýshyny tanyp-bilýge de­gen qulshynysy artqan ústine arta túspek.

Alla Taǵalany taný bilimsiz júzege aspaıdy. Al, Ony tanytpaǵan bilimdi «tolyq bilim» dep aıtýǵa kelmeıdi. Sebebi, qazirgi kezdegi bilim, túptep kelgende tek materıaldy jalǵan dúnıeniń fızıkalyq zańdylyqtarymen ǵana shektelgen. Árıne, shekteýli ǵylymnyń álemniń alǵashqy jaratylysy, dúnıeniń aqyry jáne odan keıingi álemniń qandaı kúıde bolatyndyǵyna tushymdy jaýap bere almasy besene­den belgili.

Aqyl-oı – Allany tabýǵa, tanýǵa, Oǵan taǵzym etýge jeteleıtin «jetinshi qurlyq» (basqa álem retinde alynyp otyr). Alla Taǵala ózi jaratqan jandy-jansyzdardyń ishindegi eń tektisi bolyp taby­latyn adamǵa óz boıyndaǵy oı-sanasyn negizge ala otyryp, tereń paıymdaýdy nasıhat etedi. Quranda:

﴿هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُواْ فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ﴾

 «Ol sondaı Alla Taǵala, demalý úshin túndi, tirshilik qylyp áreket etýlerińiz úshin kúndizdi jaryq etip jaratty. Munda zer salyp tyńdaıtyndarǵa (sanalylar men tereń oılaıtyndarǵa Allany kórsetetin) daýsyz dálelder bar» – delinedi. (Iýnýs, 67)

Adam balasynyń sanasyna sáýle bitip oılanbaǵan soń, san myńdaǵan juldyzdarmen aspanǵa «Alla» dep taıǵa tańba basqandaı anyq etip jazylsa da, búkil álemdi baǵyndyryp, ıeligine bergen jaratýshysyn báribir tappaıdy. «Alla – jer men kókterdiń nury» bolsa da, shel basqan kózder Ony «kóre almaıdy». Tipti, ke­netten paıǵambarlar kelip Allanyń bar ekendigin jahanǵa jar salyp, túrli muǵjızalar* kórsetse de, nadandyq shekpenin kıgen jandar kórsoqyrlyqpen qasarysa túsip, Jaratýshynyń bar ekenine shek keltiredi.

Olardyń bul kúıin Alla bylaı sıpattaıdy:

﴿وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُوا بِهَا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الرُّشْدِ لاَ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً وَإِن يَرَوْا سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلاً ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَكَانُواْ عَنْهَا غَافِلِينَ﴾

«...Olar barlyq dálelderdi (muǵjızalardy) kórse de ıman keltirmeıdi. Sondaı-aq, týra joldy kórse de ol jolmen júrmeıdi. Qısyq joldy kórse boldy, ony birden jol qylyp ala qoıady. Bul olardyń dálelderimizdi ótirik dep, shyndyqtan maqurym qalǵandyqtarynan» (Aǵraf, 146). 

Tereń oı (arabshasy – «táfakkýr») – júrektiń nury, rýhtyń azyǵy, ilimniń tiregi. Tereń oısyz júrekti qara basyp, rýh semip, ómirdiń máni qashady. Jaqsy men jamannyń paıda men zııannyń, ásemdik pen suryqsyzdyqtyń ara jigi tereń oılaý arqyly ajyra­tylady. Kez-kelgen oqıǵadan ǵıbrat alǵyzyp, ár istiń álqıssasynda adymyn ańdap bastyratyn da osy – tereń oı.

Jaratylystyń san alýan syryn sanaly, oıly pendeleriniń ǵana uǵatyndyǵyn kórsete otyryp, Alla Taǵala Quranda bylaı deıdi:

﴿إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ﴾

«Daýsyz, kókter men jerdiń jaratylýynda, tún men kúnniń alma-kezek aýysýynda aqyl-oı  ıeleri úshin aıqyn dálelder bar» (Álı-Imran, 190).

Rasynda da, kóktegi aı men kúnniń belgili bir tártippen shyǵýy men batýynda, alyp aspan deneleriniń múltiksiz aınalýynda zerdeli jandar úshin sansyz dálelderdiń bar ekendigi aıdan anyq. 

Joǵarydaǵy aıat maǵynasynyń tereńdigi sondaı, Súıikti Paıǵambarymyz (s.a.s.) bul aıatty eske alǵan saıyn shartarapty sanamen sharlap, túpsiz tereń oı aǵynynan shyǵa almaıtyn. Sóıtken Paıǵambarymyz (s.a.s.) birde: «Bul aıatty oqyp, oı jibermegen adamnyń jaǵdaıy qandaı ókinishti!» degen eken.

Úmmúsálámá (r.a.) anamyzdyń aıtqanyna júginsek, atalmysh aıat túskende hám keıinnen osy aıatty oqyǵan saıyn, Paıǵambarymyz (s.a.s.) kózine jas alatyn bolǵan. Eki jahan sultany (s.a.s.) birde táhájjýd (túnniń bir bóliginde oqylatyn nápil namaz) namazynda osy aıatty oqyp kóz jasyn tyıa almaıdy.

Paıǵambarymyz (s.a.s.) birde: «Bir úıdiń tiregi – onyń irgetasy, al dinniń tiregi – Haq taǵala jaıly maǵrıfat (tereń bilý) jasap, jamandyqtan tyıatyn oı-sana ıesi bolý» degende, Aısha anamyz (r.a.): «Jamandyqtan tyıatyn oı-sana degen ne?» – dep suraıdy. Sonda Paıǵambarymyz (s.a.s.): «Kisini Jara­týshysyna qarsy qoımaı, qaıta onyń Jaratýshy ıesine qulshyna moıynsunýyna dánekerlik etetin oı-sana» – dep jaýap qaıtarǵan eken.         

Joǵaryda aıtylǵandaı bilimsiz jannyń Alla Taǵalany tanı almaıtyndyǵy, kerisinshe, ǵylymǵa kózi ashyq kisilerdiń Allahty tanýy anaǵurlym nátıjeli, paıymdy bolatyndyǵyn tilge tıek etken Zýnnýn Mysrı bul jaıly: «Allah Taǵala  jaıly eń kóp biletin kisi – Oǵan basqalarǵa qaraǵanda neǵurlym kóbirek tańyrqap, bas shaıqaıtyn kisi» dep utymdy aıtqan.

Quran da osy bir aqıqatty aıshyqtap:

﴿إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء﴾

«Shyndyǵynda, quldarynyń ishinen Allahtan shyn qorqatyndar – ǵulamalar» –  deý arqyly ǵalym, kókirek kózi oıaý kisilerdiń Jaratýshysyn tanýdaǵy erekshelikterin arnaıy atap ótedi (Fatyr, 28). Rasynda da, bútin ǵalamnyń jaratylysynan beıhabar, tek bir kúndigin ǵana oılap, kóp nársege óresi jete bermeıtin adamǵa qaraǵanda, jaratylysqa oıly júzben qaraı biletin oıly jannyń deńgeıi bir emes.

Syrtqy álem men adamnyń ishki dúnıesin tanytqanda ǵana ilim, óziniń shynaıy sıpatyna ıe bolady. Munyń barlyǵy da tek ıláhı aqyldyń kúshimen júzege asady. Áıtpese, jumyr basty pendeniń shekteýli oı-sanasy qudireti sheksiz Jaratýshyny tolyq qamtı al­maıdy. Sondyqtan da adam balasy árdaıym ıláhı oı-sanaǵa muqtaj. 

Adam oısyz júre almaıdy. Basqa maqulyqtardan ereksheligi de, ústemdigi de osy aqyl-oı ıesi bo­lýynda. Adam ótken men búginin, keleshegin zerdelep, ómirdiń mánin izdep sharq urady. Al janýarlar bolsa munyń birin de oılanbaǵandyqtan esh muńsyz. Olaı bolsa, adamnyń negizgi mindeti – ıman keltirý. Ol bul ómirge ıman keltirip, ımanyn ilimmen tolyqtyrý úshin kelgen. Shynaıy ilimniń negizi men rýhy – Uly Jara­týshyny taný. Sonan keıin Allah Taǵalanyń bar ekendigine ıman keltirý. Uly Jaratýshyǵa ıman etken adam basyna túsken qandaı da bir qıynshylyqtardy kúle qarsy alady. Qýanyshta shúkirshilik etse, basqa túsken aýyrtpalyqty Jara­týshy tarapynan berilgen bir synaq ári syı dep paıymdap, eshbir tosqaýylsyz úreıin úmitke jeńdire biledi.

Allah Taǵala bizdi Óziniń sán-saltanatty, tańǵajaıyp saraıyn tamashalasyn dep bul álemge qutty qonaq qyldy. Ómir súrýimizge barlyq ońtaıly jaǵdaı jasap, jerdi jaıly besikteı terbetti. Jer sharynan myńdaǵan ese úlken kúndi jaryq pen jylýdyń kózi etip, jan-janýar men ósimdikterdi quldarynyń qyzmetine baǵyndyryp berdi. Eger adam balasy bir jutym sýdy nemese bir dándi qoldan jasar bolsa ol úshin júzdegen fabrıka men zaýyttardy sa­lýy kerek, biri ottegin, endi biri sýtegin, biri jylý men jaryqty shyǵarsa, biri topyraqty óńdep, osylaısha bir jutym sý ıakı bir ǵana dán bizge ólsheýsiz shyǵyn arqyly kelgen bolar edi. Onyń ústine munyń bir de bireýin adam balasy tabıǵı jaratylǵandaı etip jasaı almaıdy. Jomart Jaratýshymyz osynyń bárin bizdiń ıgiligimizge sý-tegin bergen bolsa, endi munyń bárin kezdeısoqtyq deý aqylǵa qonymdy ma?! Ǵalamdaǵy sansyz qubylystardy zerttep, tereń tanyp bilgen ǵalymdar tym jińishke jolmen jigi jatqyzylǵan júıege tańǵala otyryp, Uly Jaratýshynyń has sheberligine bas ıip moıynusyna bilgen.

Batystyq zertteýshi Djon Klın galaktıka jaıly zertteýlerin júrgizý barysynda onyń orasan keńdigine tańdanady. Birqatar izdenisten nátıjesinde ǵalym eń kishkentaı bólshek bolyp tabylatyn atomnyń alyp kún júıesine óte uqsas ekendigine qatysty tómendegideı tujyrymdar aıtady:

 «Atomdar da aspandaǵy juldyzdar ispetti bir ıadro aınalasynda júıeli shemaǵa saı aınalady. Aı­nalatyn – Elektrondar. «Atom» dep aıdar taqqan eń kishkentaı bólshekten, «galaktıka» degen eń alyp jaratylysqa deıingi bizdiń aınalamyzdaǵy barlyq nárse belgili bir joba boıynsha óz osterin aınalady. Bul kórinistiń kezdeısoq bolýy múmkin be? Keńistiktegi qozǵalystar barysynda san myńdaǵan denelerdiń kenetten óz osterin osyndaı júıeli túrde aınala bastaýyn kezdeısoqtyqtyń qısynyna telı alamyz ba? Óz basym buǵan sene almaımyn. Óıtkeni, bul jerde belgili bir tártip pen júıe bar. Galaktıkanyń ushan-teńiz keńdigi maǵan Uly Qudirettiń bar ekenin dáleldeıdi. Endeshe munyń barlyǵyn ýysynda ustap, basqaryp, belgili bir júıemen júrgizýshi «Uly kúsh» mindetti túrde bar».

Ǵalym Aıfern Ýılıam: «Sheber Jaratýshynyń bar ekenine senemin. Óıtkeni, Onyń qasıetti bolmysy ǵana kóz aldymyzdaǵy túpsiz álemniń jalǵyz qısyndy túsindirýshisi bola alady» dese, Ýaın Eılet: «Álemniń jaratylysy jaıyndaǵy teorııalar onyń jaratylýyn túsindirýge shamasy kelmeıdi. Mundaı suraq adam­dardy kezdeısoqtyqqa aparyp tireıdi. Alaıda, Allah Taǵalanyń bar ekendigin dáleldeıtin sansyz pikirler kezdeısoqtyq tujyrymynan áldeqaıda qısyndy. Óıtkeni, álemdegi teńdessiz tártip pen júıe – Sheber qurýshysynyń bar ekendigine dálel. Oı-sanadan maqurym kezdeısoqtyqtyń nátıjesi emes», – deıdi. 

Aty álemge áıgili fızık Nıýtonnyń basynan keshken myna bir jaıtty da osy tusta aıta ketken jón. Ǵalym Kún júıesine uqsas bir bólmelik apparat jasaǵan. Bul apparattyń ereksheligi sol – tetigin basqanda bólmedegi kúlli planeta ataýly esepti jyldamdyqpen óz osi men Kúndi aınala bastaıdy.

Birde Alla Taǵala týraly túsinigi joq jaqyn dosy úıine kelip, tańdanysyn jasyra almaı:
– Netken keremet! Bul apparatty jasaǵan kim? - dep suraıdy. Nıýton syr aldyrmaı:
– Ózdiginen paıda boldy, eshkim de jasaǵan joq, – dep jaýap beredi.
– Áste sen meniń ne degenimdi túsinbegen bolarsyń, – dep dosy suraǵyn qaıta qoıady. Sonda oǵan tıtimdeı oı salmaq bolǵan Nıýton:
– Árıne, túsindim. Degenmen, bul apparat óz-ózinen kenetten paıda boldy. Sóıtti de Evolıýtsııa (sa­tylaı damý) jolymen osyndaı dárejege jetti, – dep jaýap beredi áli de syr aldyrmaǵan qalpy.
– Mundaı sandyraqqa senetin meni kim dep oılap tursyń? – dep, álgi ashýǵa minedi. Sonda dál osy sátti kútip turǵan Nıýton dosynyń ıyǵyna qolyn salyp:
– Kóz aldyńdaǵy bul apparat – zańdylyqtary ózińe de tanys teńdessiz kún júıesiniń qarapaıym ǵana maketi. Sen endi kóz aldymyzdaǵy bul makettiń de áıteýir bir jasaýshysy bolýy qajet ekenin talassyz qabyldap tursyń. Endeshe, budan san ese úlken ǵajaıyp kún júıesiniń de bir jaratýshysy bar ekenin qalaısha túsinbeısiń? – dep, dosyna úlken ǵıbrat uqtyrýmen qatar, kókiregine ıman ushqynyn da uıalatqan  eken.       

Alla Taǵala álemdi óz bolmysyn kórsetetin bir aına ispetti jaratqan. Óıtkeni, kúlli jaratylys, barsha tirshilik – Onyń bar ekendigine dálel. Álem kezdeısoq úlken bir jarylystyń nátıjesinde paıda bolyp, aqyl-esten maqurym aspan deneleri ózdiginen bir jerge túıisip, aqyldasa kele osyndaı júıeni qurdy deý shyndyqqa múldem janaspaıdy. Kezdeısoq bolǵan nárselerden temirdeı tártip pen tańǵajaıyp júıeni kórý áste múmkin emes.

«Hajj» súresiniń 73-aıatynda Qudaı Taǵala:

﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ﴾

«Áı, adam balasy, senderge mysal keltirildi. Soǵan zer salyńdar! Allahtan ózge senderdiń taby­nyp, jalbarynǵan Qudaılaryń túgel jınalsa da, bir shybyndy da jarata almaıdy» deý arqyly, shy­byn ekesh shybyndy da jaratýǵa qaýqarsyz ekendikterin kózge nuqyp kórsetedi. Adam, Alla Taǵalany qanshalyqty jaqsy bilip, Ony qanshalyqty jaqynnan tanyǵan saıyn, Oǵan degen yntasy, mahab­baty artyp, ádepti qul bolady. Jaratýshyny tanýǵa taqýa múmın de, dinsiz pende de zárý. Taný arqyly senimsizder ıman nuryna bólenip, adasqandar týra jol tappaq. Al, qulshylyq mánin tereńirek túsiný turǵysynan Uly Jaratýshyny tereń tanı bilý –musylman degen qasıetti atqa ıe múmın jandar úshin de óte mańyzdy.

Rýhanı ashtyq pen pendeshiliktiń, adamı, ımanı qundylyqtardy baǵalamaı aıaqasty etýdiń túp-tórkini Uly jaratýshy – Alla Taǵalany tany­maýda jatyr. Tipti, «Biz Allany tanydyq. Qudaıǵa shúkir, qulshylyǵymyzdy jasaımyz. Oraza ustap, na­maz oqımyz» deı tura pendelik áreketterge boı aldy­ryp qoıý - Haqty tolyq tanı almaýdan týyndaıdy. 

Ǵalamzattaǵy taý, tas, jer, topyraq, kún, aı, jan-janýar, ósimdik, jándik ataýlynyń barlyǵynyń da tek adamzat ıgiligi úshin jaratylǵandyǵy - onyń asa bir ardaqty jaratylys ekendiginiń dáleli. Endeshe, ózindik aqyl-es, sana-sezim, túısigimen daralanatyn adam balasynyń bul ómirge kelýindegi eń áýelgi mindeti – álem jaratylysyndaǵy osynaý tereń syrdy túsinip, ózin qadirli etip jaratqan Jaratýshysyn ta­ný. Onyń qudirettiligi men ulylyǵynyń aldynda bas ıip, óziniń áljýazdyǵy men dármensizdigin sezinip, qulshylyq etý.

Alaý Ádilbaev