JAQSY SÓZ – JARYM YRYS

Ózge musylman baýyrǵa qarata aıtylǵan jaqsy sóz, esesi aıtýshynyń ózine tezirek jetedi. Jaqsylyqtyń ıgi áserin ózi birinshi kóredi. Quran Kárimde: «Áı, ıman keltirgender! Alladan qorqyńdar da, durys sóz sóıleńder»[1], – delingen.

 Kelesi bir aıatta: «Kim kurmet kóksese, negizinde búkil kádir-qurmet Allaǵa tán. Kórkem sóz Alla jaqqa shyǵady. Sondaı-aq jaqsy amal ony kóteredi»[2], – dep keledi.

Hadıste Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Kimde-kim Alla Taǵalaǵa jáne aqyret kúnine ıman keltirse, jaqsy sóz sóılesin nemese úndemesin»[3], – degen.

 Tarıhta Bylqys degen kúpirlik etken patshaıym ótken. Ol patshaıymnyń óte úlken patshalyq taǵy boldy. Onyń qaýymy kúnge qulshylyq etetin edi. Bylqys patshaıymnyń kórkem ádebi men jaqsy sóz sóıleý máneri bar bolatyn. Onyń jaqsy sóz sóıleý qasıeti óziniń qaramaǵyndaǵy ýázirlerine aıtqan myna bir sózderinde kórinis tabady: «(Bylqys): «Áı bastyqtar! Maǵan bir eleýli hat tastaldy» dedi. Ol (hat), Súleımennen: «Asa qamqor, erekshe meıirimdi Allanyń atymen» (bastaımyn deıdi)»[4], – dep Quran Kárimde keltiriledi.

 Bylqys patshaıymnyń Súleımen (ǵ.s.) paıǵambardan kelgen hatty eleýdi, qadirli degen sıpatpen sıpattaǵandyǵyn baıqaýǵa bolady. Al, endeshe bastapqyda kúpirlik etip júrgen patshaıymnyń jaqsy sóz sóılegendigi ózine qalaı qaıtqandyǵyna nazar aýdaryp kóreıikshi: «(Bylqys): Rabbym shynynda ózime kesir etken ekenmin. Súleımenmen birge barsha álemniń Rabby, Allaǵa boısundym» dedi»[5], – degen.

         Kelesi mysalda qatygez Perǵaýynnyń jary Ásııanyń ómirinde oryn alǵan oqıǵaǵa kóńil bólip kóreıik. Perǵaýynnyń pikirinshe Ásııa shekten shyqqan áıel bolǵan. Alaıda, Perǵaýyn men onyń áskeri eldegi jańa týylǵan nárestelerdi ómirlerinen aıyryp, osy qaýymǵa izgilikke bastaıtyn Alla elshisiniń kelýine kedergi jasamaqshy bolǵanda, Ásııa esh nársege qaramastan, óz basyna qaýip tónse de, Musa (ǵ.s.) paıǵambardyń ómirine arasha túsip, Perǵaýynnyń qatigezidiginen aman alyp qalǵan edi. Quran Kárimde Bylqys patshaıymnyń aıtqan sózderi: «Perǵaýynnyń áıeli: «Meniń de seniń de kóz qarashyǵymyz, ony (Musa paıǵambardy) óltirmeńder! Bálkim bizge paıdasy tıer; nemese bala qyp alamyz» dedi. Óıtkeni olar, sezbedi»[6], – dep keltirilgen.

 Osylaısha Musa (ǵ.s.) paıǵambar Alla Taǵalanyń qalaýymen, Ásııanyń sebepkerligimen ólimnen aman qalady. Ásııanyń (ǵ.s.) osy istegen isi úshin Allanyń oǵan bergen syıy – Quran Kárimde barlyq adamzatqa ol týraly úlgi etilip aıtylady: «Alla Taǵala ıman keltirgenderge Perǵaýynnyń áıelin mysal kórsetti. Sol ýaqytta ol (Ásııa): «Rabbym! Óz janyńnan maǵan peıishte (jánnatta) bir úı jasa ári meni Perǵaýynnan jáne onyń istegenderinen qutqar. Sondaı-aq zalym elden de qutqar» degen edi»[7]. Netken keremet, netken ǵajap mysal!         

 Sonymen qatar Alla Taǵalanyń Musa (ǵ.s.) paıǵambar men onyń týysy Harýn (ǵ.s.) ekeýine Perǵaýynǵa baryp, jumsaq sózdermen úgit-nasıhattaryn aıtýdy buıyrǵandyǵy týraly Quran Kárimde aıtylady: «Oǵan sypaıy sóz sóıleńder, múmkin úgit alar nemese qorqar»[8].

         Osyǵan baılanysty: «Kimde kim musylman baýyrynyń ar-namysyn (jaqsy sózben, jaqsy amalmen) qorǵaıtyn bolsa, Alla Taǵala onyń júzin tozaqtyń otynan qorǵaıdy»[9], degen hadıstiń maǵynasyna mán beretin bolsaq, musylman baýyr úshin aıtylǵan jaqsy sóz, jaqsy is álbette ózine jaqsylyqpen keri qaıtatyndyǵyn ańǵartady.

         Jaqsy sóz sóıleýge baılanysty birer sóz:

- Alla Taǵalanyń adamdarǵa jibergen elshileri men paıǵambarlary izgilikke, týra jolǵa jaqsy sózder aıtyp shaqyrǵan.

-  Jaqsy sóz adamdar arasyn jaqyndata túsedi, júrekte baýyrmashyldyq oıatyp, tatýlyqqa, birlikke bastaıdy.

 - Jaqsy sóz aıtýshy men tyndaýshyǵa jan rahatyn syılaıdy.

 - Jaqsy sóz shynaıy bolady, jalǵan emes.

 - Jaqsy sóz sóıleýshiniń tili bal, ıisi átir bolady.

- «Jaqsy sóz – sadaqa».

 - Ózgege jaqsylyq jasaǵyn kelip, biraq ne nársemen beretińizdi bilmeseńiz, onda jaqsy sóz aıtyńyz, kúlimsirep qarańyz jáne kórkem minezben mámile jasańyz.

 - Jaqsy sóz aıtý – baǵasy qymbat emes, eń jaqsy syılyq.

- Jaqsy sóz – jylaǵandy jubatady, sharshaǵandy basady, kóterińki kóńil kúı syılaıdy.

 - Jaqsy sóz – otbasyny turaqty etedi.

 - «Kórkem sóz, tamyry myqty, butaǵy kóktegi bir kórkem aǵash tárizdi»[10].         

Aqyldy adam sóz sóılegende, birinshi júreginen ótkizip, keıin tilimen aıtady. Alǵadaı izgilerdiń ustanymdary da osy bolatyn: «Eger aıtatyn sózim jaqsylyqqa bastasa, onda aıtamyn. Jamandyqqa aparatyn bolsa, onda úndemeımin». Jaqsylyqty qalasaq, ózimizden bastaıyq. Jaqsy sóz – jarym yrys ekendigin umytpaıyq. Alla barshamyzdy jaqsylyqqa jaqyn, jamandyqtan aýlaq etkeı!

 

Daıyndaǵan: Berikbol JANAQ

 

  [1] «Ahzab» súresi, 70-aıat.

[2] «Fatyr» súresi, 10-aıat.

[3] Múslım.

 [4] «Náml» súresi, 29,30 aıattar.

 [5] Náml» súresi, 44-aıat.

 [6] «Qasas» súresi, 9-aıat.

 [7] «Tahrım» súresi, 11-aıat.

[8] «Taha» súresi, 44-aıat.

 [9] Ahmad, Ábý Dardadan rıýaıat etilgen.

[10] «Ibrahım» súresi, 24-aıat.