JAQSY OILAÝDYŃ MAŃYZY («HÝSNI ZAN»)
Islam dininde «sý-ı zann» jáne «hýsnı zann» degen qos termın bar.
- Sý-ı zan - bireý jaıynda jaman oılaý.
- Hýsnı zan - bireý jaıynda jaqsy oıda bolý. Nemese ǵalymdardyń bergen anyqtamasymen aıtqanda: «jaqsy oı men jaman oı qatar kelgende, jaqsy oıdy tańdaý». Mysaly, bireýmen kezdeser kezde keshigip jatsa, ony kinálamaı «múmkin namaz oqyp jatqan shyǵar nemese bir jaǵdaı bolyp qalǵan shyǵar» degen sııaqty jaqsy oıda bolýdy bildiredi.
Sý-ı zan (jaman oılaý) adamdar arasynda dushpandyqty, renishti, baýyrlar arasyndaǵy týystyq baılanysty úzýge alyp keledi. Sol sebepti, dinimiz jaman oılaýdan uzaq týrýdy keńes etedi. Al jaqsy oılaý kerisinshe, adamnyń júregin tynyshtandyryp, júıkelerine paıdaly áridese dostyq, baýyrmaldyq sezimderin jáne renjimeýge úıretedi, jáne de, ózgelerge degen dushpandyq sezimin týdyrýdan uzaq bolady.
Jaqsy oılaýdy - «Allaǵa qarasty jaqsy oı» jáne «adamdarǵa qarasty jaqsy oı» dep bólýge bolady.
Allaǵa qarasty jaqsy oı
Allaǵa qarasty jaqsy oıda bolý ýájip bolmaq. Sahaba Jábir (r.a.) jetkizgen hadıste ol (r.a.) bylaı deıdi: «Men paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) qaıtys bolýynan úsh kún buryn bylaı degenin estidim: «Eshqaısysyń Allaǵa baılanysty jaqsy oıda bolmaı turyp ólmesin» dedi». Alla jaıynda jaqsy oıda bolýdy ǵalymdar bylaı dep túsindiredi: «Alla jaıynda jaqsy oıda bolýdy «pendeniń Alla oǵan meıirimin tógedi, ony keshiredi dep oılaýy». Alla qarasty jaman oıda bolý - Alladan úmit úzýge alyp keledi, al Quranda bolsa "Allanyń meıiriminen tek kápirler ǵana úmitin úzedi" delingen.
Alla jaıynda jaqsy oıda bolý kerek jaǵdaılar
- Ólim tóseginde.
- Qıyn-qystaý kezderde.
- Turmysy taralǵanda. Mysaly, bul ýaqytsha jaǵdaı, Alla turmysymdy jaqsartady, Ol rızyq berýshi, baı qylýshy deý sııaqty.
- Qaryzyna qutyla almaı ketkende. Bul kezde de Allaǵa syıynyp, oǵan táýekel etýi tıis. Duǵalarynada: «Ýá, ıem! Qaryzymdy tólep ber» dese bolady.
- Duǵa-tilek jasaǵanda. Duǵa-tilek jasap, Alladan bir nárse suraǵanda Alla Taǵala duǵamdy qabyl etedi degen oıda bolýy kerek.
- Táýbe jasaǵanda. Musylman kisi kúná istep qoıǵannan soń, Alla táýbemdi qabyl etedi degen úmitpen táýbe etýi tıis. Al «Alla báribir keshirmeıdi» dep Alla jaıynda jaman oıda bolýǵa bolmaıdy. Kúnásin qaıtalaǵan pendesin de Alla Taǵala keshiredi, eger shyn táýbe etip, isine ókinip keshirim tilese.
Adamdarǵa qarasty jaqsy oıda bolý
Musylman adamǵa óziniń dindas musylman baýyrlary jaıynda jaqsy oıda bolmaǵy lázim. Ásirese, adaldyǵy men jaqsy jóni basym adamdarǵa qatysty jaqsy oıda bolǵany jón. Sonyń ishinde óziniń baýyrlary men dostary týrasynda da jaqsy oıda bolmaǵy kerek. Múmkindiginshe baýyrlaryna, din baýyrlaryna birden kiná artqannan góri, úzir izdegen abzal. Bir isterine nemese sózderine qarap, birden renjimeı, oǵan aqtap alar bir sebep izdegeni jón. Shaıtannyń aralasýyna jol bermeýi kerek.
Eskilikti danalardyń hýsnı zan jaıynda aıtqan aqyldary
«Úsh nársege adam balasy álsiz. Olar: jaman yrym, jaman oı jáne kórealmaýshylyq. Jaman oıdan qutylýdyń joly - ol jaıynda aıtpaý; kórealmaýshylyqtan qutylýdyń joly - baýryńa jamandyq tilemeý; jaman yrymnan qutylýdyń joly - ony iske asyrmaý» - Ismaıl ıbn Úmııa (rahımahýllah).
«Dostyń dosyna qatysty tórt túrli amaly bar. Olar: qýýdan buryn keshirý; kinálaýdan buryn jaqsy oıda bolý; suramaı turyp, berý; betine baspaı turyp, úzir taný». Halıl ıbn Ahmed.
Qoryta aıtqanda, Islam dini musylmandardy adamdarǵa qatysty jaqsy oıda bolýdy, olarǵa qatysty jaman oıda bolmaýdy úıretedi, ásirese, adaldyǵy men jaqsy jaǵy basym bolǵan adamdarǵa qatysty jaman oıda bolý kúná bolady. Óıtkeni, adamdardyń syrlary men olardyń ishki jan-dúnıelerin bir Alla ǵana biledi. Quranda Jaratýshy Qudaı Taǵala bylaı degen: «Eı, ıman etkender! Kóp oıdan uzaq turyńdar. Shynynda keıbir oılar kúná...». («Hýjýrat» súresi, 12 aıat). Paıǵambarymyz da (s.a.ý.) bir sózinde: «(Jaman) oıdan uzaq turyńdar! Shynynda oı - eń kázzáb sóz...» degen. («Ádábýl múfrad»). Ókinishke oraı búgingi qoǵamda "sý-ı zan", ıaǵnı, bireýler jaıynda jaman oıda bolý qulqy basym. Bireý súrinip, qatelik istese nemese bir nárseni qate aıtyp qoısa, el bolyp sony sógip, synap, jer jebirine jetip jatamyz. Al onyń pende ekendigin jáne qatelesýge qaqy bar ekendigin eskermeımiz. Al Hýsnı zan, ıaǵnı, jaqsy oıda bolýshylyq kóbirek bolsa, adamdar da kóbirek keshirimdi bolar ma edi degen oıdamyz.
Turǵyn Nuǵman
