JANAZAǴA BARÝ MÁDENIETI TÝRALY OI

Ómir bar jerde, ólim bar. Jer basyp júrgen soń qazaǵa barasyń, eldiń qaıǵysyna ortaqtasasyń. Ózińniń de basyńnan ótedi. Endi osy janazadaǵy olqylyqtardy kórgende janym jabyrqaıdy. Ol kópten baıqap júrgen mynadaı jaǵdaılar:

1. Halqymyzda “joqtaý” degen salt bar. Qaıǵy jamylyp otyrǵan áýlettiń eri bar, áıeli bar ishki sherin aqtaryp, barynsha joǵaltyp otyrǵan jaqyny úshin daýys salyp jylaý. Kóńil aıtýǵa barǵan kezde “oı, baýyrymdap” qatarda turǵan adamdardy kórgende ózińde eriksiz jylaısyń. Shyn janashyrlyqty kórsetesiń. Endi osy kúni “joqtaý” joǵaldy. Keıbir dinshilder oǵan tyıym salyp jatady eken. Al shyn mánisinde joqtaý-shyn qaıǵyrý, qımaý, qoshtasý, densaýlyǵyńa mán berý. Iaǵnı joqtaý arqyly ishińdegi stresti shyǵarasyń. Áke-ana, ata-áje, balasy ólip jatsa da úndemeı, tynysh qana otyratyn jandardy kórgende tańqalasyń. Adamdarda bir salqyndyq, qataldyq baıqalady.

2. Sosyn kóp jerde baıqaıtynym, keıbir úı ıeleri qatarda turmaıdy, jan-jaqta shashyrap júredi. “Anaý qaıda, mynaý qaıda?”-dep kóńil aıtýshylardyń izdep júrgenin birneshe ret baıqadym. Aýlaǵa kirgen sátte erler jaǵy belderine aq oramaldy taǵyp, taıaǵyna súıenip, “oı, baýyrymdap” eldi qarsy alsa qandaı jarasymdy. Al úı ishinde áıelder otyryp alyp, daýys salyp, kezek-kezek joqtaý aıtyp otyrsa, osy tártipti qadaǵalap, eskertetin adam bolýy kerek.

3. Janazaǵa barar kezde dáret alyp taza barý kerek ekenin kóp adam bile bermeıdi.

4. Taǵy bir yńǵaısyz jaǵdaı, áıelder jaǵy kóńil aıtatyn jerge barar kezde shalbar kıip barady. Tyrtysqan shalbar ózine jarassa jaqsy ǵoı, qaraýǵa uıalasyń. Janazaǵa shyqqan qyz-kelinshekterge aıtarym: aldyn-ala tizeden tómen kóılegińizdi, oramalyńyzdy daıyndap qoıyńyz. Ol jerge toıǵa barǵandaı bar táýirińdi kıip barý shart emes.

5. Adam qaıtys bolǵan janǵa qurmetpen qaraý kerek. Kóńil aıtyp bolǵan soń dalada bir-birimen abyr-sabyr, emen-jarqyn kúlip, qarqyldap, ózderi ólmeıtindeı adamdardy kórgende qanym qaraıady. “Qaıǵyra almasań, tym bolmasa ótirik túr jasap tursaı” dep aıtqym keledi. Erler de, áıelder de osyǵan mán berse.

6. Asqa kirgen kezde kez-kelgen adam uıaly telefonyna mán berýi kerek, dybysty óshirip, tynysh jaǵdaı jasaýǵa talpyný kerek.

7. Sosyn as kezinde keı moldalar uzaq sonar quran oqyp, ózderiniń ımam ekenin kórsetkisi kelgendeı asqaqtap otyrady. Árıne kópke topyraq shashpaımyn, desekte ondaı moldalar kezdesedi.

8. Sońǵy ýaqytta beleń alǵan jaǵdaı, men meshitte as berýdi onsha qoldamaımyn. Ol jer-taza bolýy kerek. Baratyn adam da taza bolýy shart. Meshit ashanasynyń birshamasynyń lastyǵyn kórip, men jaǵamdy ustap qaıttym. Sosyn taǵy da qaqyrynyp, túkirinip, temekisin tartyp, qalaı bolsa solaı meshit aýlasynda  júrgen asqa kelýshilerge “osylar qaıda kelgenin nege uqpaıdy eken?”-dep qaıran qalasyń.

Mine kópten baıqap júrgen osy kemshilikterdi nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyn. Sizder ne deısizder?

Gýlmıra NALIBAI-dyń fb paraqshasynan