ZEKET ALÝǴA KIMDER QUQYLY?
Sharıǵat boıynsha kúndelikti turmysta qoldanylatyn negizgi qajettiligi men qaryzynan tys, nısab kólemine jetetin baılyǵy bar, balıǵat jasyna tolǵan, aqyl-esi durys árbir musylman úshin jylyna bir ret zeket berý – paryz aın. Zeket beriletin adamdardy Alla Taǵala Quran Kárimde «Táýbe» súresiniń 60-aıatynda aıtyp ótken: «Shyn máninde sadaqalar (zeketter) kedeılerge, miskinderge, zeket jınaýshylarǵa, jańa musylmandarǵa, quldarǵa, boryshtylarǵa, Alla jolynda júrgenderge, jolaýshyǵa beriledi», – degen.
Zııad bın Harısten (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste bir kisiniń Paıǵambarymyzdan (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ózine zeket berýin suraǵany aıtylady. Sonda Alla elshisi: «Alla Taǵala zeket máselesinde Paıǵambardyń da, basqanyń da úkimine razy bolmaıdy. Óıtkeni Quranda zeketti segiz túrli toptyń alatyny aıtylǵan. Eger sen osy segiz túrli adamnyń biri bolsań, saǵan óz haqyńdy beremin», – degen.
Demek zeket segiz túrli adamǵa beriledi. Olar – kedeı-kepshikter, miskinder, zeket jınaýǵa kómektesýshiler, dinge jańadan kirýshiler, óz bostandyǵy úshin júrgen quldar, qaryzǵa batqandar, Alla jolynda júrgender, paqyr jolaýshylar.
Zeketti basqa din ókilderine (ıaǵnı musylman emes adamdarǵa), baılarǵa jáne baılardyń balalaryna, áke-sheshesine, ata-ájesine, urpaqtaryna (balalaryna, nemerelerine) jáne erli-zaıyptylar birbirine berýine bolmaıdy.
Jalpy zeketti (sadaqany) eń aldymen aǵa-inileri men ápke-qaryndastaryna jáne olardyń balalaryna, áke jaǵynan aǵalary men apalaryna jáne olardyń balalaryna, naǵashylary men naǵashy apalaryna jáne olardyń balalaryna, aǵaıyndaryna, kórshilerine, birge jumys isteıtinderge jáne bir aýylda ne qalada turatyndarǵa (eger olar zeket alatyn adamdar bolsa) bergen jaqsyraq.
Sadaqa, zeketti bergende, joǵaryda aıtqanymyzdaı, eń áýeli týysqandarynan, kórshilerinen bastaıdy. Eger týysqandary, kórshileri zeket alatyn adam bolmasa, onda sol eldegi kedeılerge jáne basqa da zeket alatyn adamdarǵa berilýi qajet. Zeketti esh sebepsiz basqa jerge jiberý mákrýh bolyp sanalady. Tek qana basqa elde zeketke muqtaj óziniń týysy, t.s.s. jaǵdaılar bolsa, zeketti basqa jaqqa jiberýge ruqsat etiledi.
Medet QURMAShULY,
QMDB Sharıǵat jáne pátýa bóliminiń mamany
«Iman» jýrnaly, №12, 2023 jyl
