Zaıyrlylyq - qazaq qoǵamynyń rýhanı damýynyń kepili
Qazaqstan memleketiniń din jáne zaıyrlylyq saıasaty, mundaǵy basty baǵyttary jaıly sóz qozǵalǵanda memleket aldyndaǵy strategııalyq maqsattardy eskere, jalpylaı qarastyrý qajet.
Eń aldymen, biraz sebepterge baılanysty, memlekettiliktiń zaıyrlylyq modeli Qazaqstan úshin balamasyz ekenin atap ketken jón.
Zaıyrlylyq negizine qurylǵan memleket basqarý prıntsıpi búgingi tańdaǵy kópkonfessıonaldy jáne polıEtnıkaly memleketimizdegi biregeı model ekenin túsinýimiz kerek.
Qazaqstan álem boıynsha zaıyry memleket retinde tanylady. Elimizde ár túrli din ókilderi ózara beıbitshilik pen kelisimde ómir súrip jatyr. Bizdiń basty maqsatymyz – jastarymyzdyń destrýktıvti dinı aǵymdardyń yqpalyna túsýine jol bermeý. Sondyqtan, olarǵa muny túsindirip, durys baǵdar kórsetýimiz kerek.
Dinder men din ókilderine qatysty da memleket óz tarapyna shekteýler alady. Mysaly, dinı uıymdardyń is-áreketinde zań buzýshylyq baıqalmaǵan jaǵdaıda olardyń ózindik dinı tájirıbesine aralaspaý. Ásirese, bul dogmatıkalyq máselelerge baılanysty – ǵasyrlar boıy qalyptasqan dinı doktrınalar memlekettik organdar tarapynan rettelmeýi qajet. Azamattardyń dinge qatysty ustanymyna memleket aralaspaıdy. Dinı kózqarasy úshin eshkim de kemsitilmeıdi. Árkim ózi úshin qajetti nemese qolaıly dep tanyǵan dindi tańdaýǵa quqyly. Qandaı da bir syltaýmen nemese formamen naqty bir dindi ustanýǵa májbúrleýge jol berilmeıdi.
Memleketti quraýshy ulttyń dilin, mádenıetin jáne rýhanııatyn saqtaı otyryp, qalaı zamanaýı, damýshy memleket bolyp qala berýge bolady degen suraq kópshilikti mazalaıdy. Konstıtýtsııalyq qurylymnyń zaıyrly ustanymy degen ne, ol Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy ıslam damýyna qaıshy kelmeıdi me?
Bul suraqtyń jaýabyna: ıslam jaýapkershilik pen ár nárseniń artyqyshylyǵyn durys anyqtaıdy. Muhammed paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bılik, dáreje jáne baılyqty kózdep, basshyny aýystyrýǵa shaqyrmaǵan. Dinniń negizi – «dinde májbúrleý joq».
Muhammed paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) ózin qýǵynǵa ushyratqan mekkelikterdi árqashan beıbitshilikke shaqyryp otyrǵan jáne Hýdaıbııada jasalǵan eki jaq arasyndaǵy shart musylmandar úshin aıtarlyqtaı qolaısyz bolsa da kelisedi. Bul shartta ol óziniń paıǵambarlyǵyn mekkelikterge moıyndatqyzýdy kózdemedi, mekkelikter arasyndaǵy jańadan ıslam qabyldaǵandardy olardyń basqa musylmandarǵa qosylýǵa jol bermeýlerine, qajylyq óteýin kelesi jylǵa qaldyrýyna – qan tógisti boldyrmaý úshin kelisti. Biraq, kelisimde dinı kózqaras pen adamdarǵa jetkizý erkindik kepili qarastyryldy.
Bul mysal ıslamnyń, ıaǵnı musylmandardyń beıbitsúıgishtiginiń anyq dáleli. Sálemdesýdegi «Assalaýmaǵaleıkým» sózi beıbitshilik tileýdi bildiredi. Kerisinshe, adamdardyń aqylmen sheshim qabyldamaı, olar arasynda agressııa, tózimsizdik, qaqtyǵysty týdyrý – bul, ıslamnyń taralýyna tosqaýyl qoıyp, adamdardy nápsisine ergizý arqyly basqarýdy kózdegenderdiń maqsaty.
Bir sózben aıtqanda, musylmannyń qoǵamdyq kelisimdi saqtap, adamdar arasynda beıbit ómir súrýine ıslamda qaıshylyq joq. Osylaısha, Konstıtýtsııa dinı senim bostandyǵyna kepildik beredi. Sonymen qatar, «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» QR 2011 jylǵy Zańy boıynsha hanafı mazhaby Qazaqstanda dástúrli ıslam dinı ustanymy retinde tanylady.
Biz egemendigimizdi alǵaly beri: adamnyń dinı senimine qaramastan teń quqyly qarym-qatynas qurýdy, din ustaný adam ómiri men densaýlyǵyna, qoǵamdyq negizderge qaýip keltirmeıtindeı erejelerdi qalyptastyrdyq.
Sondyqtan, búgingi tańda zaıyrlylyq Qazaqstannyń rýhanı damýynyń kepili bolyp tabylady.
Ateızm men zaıyrlylyqty teńestirýge bolmaıdy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy dinı senim bostandyǵyna kepildik beredi. El prezıdenti «zaıyrlylyq ateısttik degendi bildirmeıdi» dep anyq aıtty.
Álemdik tájirıbede zaıyrlylyq dinnen bas tartý dep tanylmaıdy. Mysaly, AQSh – zaıyrly memleket bolǵanymen, sheneýnikteri, áskerı qyzmetkerleri, kýágerler Bıblııamen ant etedi. Ulybrıtanııa basshysy – koroleva Anglıkandyq protestanttyq shirkeý basy bolyp tabylady. Germanııada shirkeý salyǵyn memlekettik salyq qyzmeti jınaıdy. Baıqaǵanymyzdaı, zaıyrlylyq dindi qoǵam ómirinen shyǵaryp tastamaıdy.
Baıqaǵanymyzdaı, zaıyrlylyq pen rýhanııat bir-birine qaıshy kelmeıdi, sebebi zaıyrlylyq uǵymy – memleket basqarý formasy, al rýhanııat – din quraýshysy. Zaıyrly memlekette ártúrli dinı aǵymdar ómir súre alady, barlyǵyna ortaq qaǵıda – azamattardyń zańǵa baǵynyp, zań aldynda teń bolýy.
Eń bastysy, zaıyrlylyqtyń ıdeologııalyq negizi joq, zaıyrlylyq – dúnıetanymdyq beıtaraptyq pen basqarý formasy. Eger de zaıyrlylyqty dinge qyspaq jasaý dep túsinsek, álbette zaıyrlylyq pen rýhanııat arasyndaǵy baılanysty túsinýde qıyndyqtar paıda bolady.
Zaıyrly, din ustanýshy azamattyń beınesi – ol eń aldymen zańǵa baǵynǵan, óz halqynyń salt-dástúrine qurmet kórsetetin jáne dinı radıkaldy destrýktıvti ıdeologııany qoldamaıtyn azamat.
