ZAIYRLYLYQ – DINGE QARSY EMES
Zaıyrlylyq – memlekettiń dinderge degen beıtaraptylyǵyn bildiretin qaǵıda. Ǵalymdardyń bergen anyqtamasy boıynsha: dinı senim bostandyǵy, azamattardyń teńdigi, memlekettiń dinderge degen beıtaraptylyǵy, dinniń memleketten bólinýi – zaıyrlylyq qaǵıdalary. Zaıyrlylyq – dinı senim bostandyǵyna kepildik beretin tarıhı tájirıbeden ótken irgeli ustanym. Jasyratyny joq, keı azamattar zaıyrlylyqty Islamǵa jat, tipti oǵan qarsy qubylys retinde túsinip, qate paıymdap júr. Al qasıetti Qurandaǵy «Alla qalasa, barlyǵyńdy bir úmmet qylar edi» degen maǵynadaǵy aıattar adamzat balasynyń túrli senim men dinderde bolýy – Jaratýshynyń qalaýy men hıkmetine saı ekenin meńzeıdi.
Sondaı-aq «Káfırýn» súresine súıensek, árkimniń óz dinin ustanýǵa haqy bar: «Senderdiń dinderiń – ózderińe, meniń dinim – ózime tán» dep aıt» («Kafırýn» súresi, 6-aıat). Bul aıattardyń mazmunynda senim bostandyǵy, toleranttylyq negizderi qamtylǵan dep aıtýǵa ábden bolady. Al, tereńirek baıyptasaq, onda myna hadıste de osy prıntsıpterge tirek bolar mazmun qamtylǵan: «Musylmandarmen beıbit kelisim jasasqan (Islamǵa) senbeýshini óltirgen adam, ol ıis 40 jyldyq araqashyqtyqtan seziletinine qaramastan, Jumaqtyń ıisin de ıiskeı almaıdy!» (Buharı rıýaıaty). Iaǵnı beıbit zamanda, bir qoǵamda, bir-birine qııanat jasamaı qatar ómir súrip jatqan adamdardyń quqyǵy zań aıasynda teńdeı qorǵalady…
Zaıyrly memleket – qoǵamda dinniń memleketten bólinýin qamtamasyz etetin saıası-quqyqtyq júıe. Elimizde bul ustanym Ata zańymyz Konstıtýtsııasyda naqty bekitilgen. Zaıyrly júıe qoǵamda ártúrli dinı senimder men kózqarastardyń qatar ári erkin ómir súrýin qoldaıdy jáne barlyq azamattardyń teń quqyly bolýyn qamtamasyz etýge talpynady. Memleket belgili talaptar boıynsha tirkeýden ótken barlyq din ókilderine barynsha teńquqyly jaǵdaı jasaýǵa áreket etedi. Bizdiń elimizde de musylmandyq, hrıstıandyq, býddızm jáne basqa senimder, dinı birlestikter zańmen qorǵalǵan jáne barlyǵynyń birdeı quqyqtyq mártebesi bar.
Zaıyrlyq ustanymy – beıbit ómir súrýdiń berik kepiliniń biri. Qazaqstan – birneshe ult ókilderinen turatyn hám kópkonfessııaly memleket. Osy kóptúrlilik jaǵdaıynda elimizdiń zaıyrly bolýy qoǵamdaǵy tatýlyq pen tynyshtyǵyn saqtaýǵa úlken úles qosady. Negizi, zaıyrly memlekettiń basty maqsaty – qoǵamdaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý, dinı alaýyzdyqtyń aldyn alý.
Din men zaıyrly memleket – bir-birine qarama-qaıshy uǵymdar emes. Kerisinshe, ekeýi úılesimmen qatar ómir súre alady, bir-birin tolyqtyrady. Óıtkeni bul ustanym dinı fanatızm men radıkalızmniń aldyn alýǵa kómektesedi. Din – adam ómiriniń rýhanı qyry bolsa, din ustaný – adamnyń ajyramas quqyǵynyń biri. Din azamattardyń rýhanı ómirin baıytady, adamgershilik qundylyqtardy qalyptastyrady. Al zaıyrly memleket – sol quqyqty qamtamasyz etetin, azamattardyń erkindigin saqtaıtyn ınstıtýt. Jalpy, tereńin túsingen adamǵa, asyl dinimiz adamdy senimine qaramastan qurmetteýdi, joǵary baǵalaýdy úndeıdi.
«Haqıqat ta, din-daǵy – tereńinde» dep jyrlaǵan Abaı hakimniń myna óleńi sol bıik tanymnan, Islamnyń bıik qundylyǵynan habar beredi: «Mahabbatpen jaratqan adamzatty, Sen de súı ol Allany jannan tátti! Adamzattyń bárin súı «baýyrym» dep, Jáne «haq joly osy» dep Ádiletti. Osy úsh súıý bolady ımanı gúl, «Imannyń asyly úsh» dep sen táhqıq bil. Oılan daǵy, úsheýin taratyp baq, Basty baıla jolyna, malyń túgil!..» Qazaqstannyń din salasyna qatysty memlekettik saıasaty túrli dinderdegi gýmanızm ıdeıalaryna, adamgershilik qundylyqtaryna negizdelgeni – Abaı sekildi asyldarymyzdyń, aryraq úńilsek: halqymyzdyń dúnıetanymynan týyndap jatqany daýsyz.
Alǵadaı ÁBILǴAZYULY
