YQYLAS – QULShYLYQ QUSYNYŃ QANATY

Ádette sóz arasynda «yqylas» sózi jıi qoldanylyp jatady. Qazaqta «yqylasy aýyp» degende kóńil aýǵandyǵy meńzelse, «yqylas jasaý» dep keıde bata berýdi de aıtyp jatady. «Yqylasty qul ete gór» dep duǵada da jıi suralady. Endeshe, dinı maǵynadaǵy yqylas neni bildiredi? Múminder nege yqylasty qul bolýdy bıik murat kóredi?

Yqylas – júrektiń kirshiksiz adaldyǵy men nıettiń tazalyǵyn bildiredi. Ár isti qolǵa alarda túpki nıet mańyzdy bolǵandyqtan, yqylaspen istelgen ister barynsha taza nıetten týady.

Hadıste Jaratýshy ıe tek óziniń razylyǵyn qalap, yqylaspen istelgen isterdi ǵana qabyl alatyndyǵy eskertilgen (án-Násaı, Jıhad, 24). Sondyqtan da musylmandar kúndelikti qulshylyqtary men jasaǵan saýapty isterin Jaratýshy ıe qabyl alýy úshin árdaıym nıetti taza ustaýǵa tyrysqan. Bastapqyda ımanda elikteýshilik deńgeıinen tabylsa da, bara-bara shynaıy ımanǵa jetýge talpynǵan.

Yqylastylyq qulshylyqtardy Alla buıyrǵandyqtan isteý, Jaratýshyny razy etýdi qalaýdy qamtıdy. Oǵan bóten pıǵyl aralastyrý rııaǵa, kózboıaýshylyqqa, t.b. jatady.

Musylman adam qulshylyq jasaýymen dúnıelik paıdany, ataq-abyroıdy t.b. murat tutpaýy tıis. Ardaqty paıǵambarymyz (s.a.s.) bylaı deıdi: «Men Jábireıilden yqylastyń ne ekenin suradym. Maǵan «Men de Jaratýshy ıeden «Yqylas» degen ne?» dep suraǵanymda, «Yqylas – mendegi bir syr. Ony súıgen quldarymnyń júregine syılaımyn» dep buıyrdy» dep jaýap qatqan.

Imam Ǵazalı «Zat túrli qospadan arylǵanda ǵana tazarady. Kirshiksiz taza áreketter de yqylas dep atalady» deýde (Ihııaý ýlýmýddın, IV, 379 b.). Sondyqtan shynaıy, taza nıetpen jasalǵan is-áreketterdiń barlyǵyn yqylasqa jatqyzýǵa bolady.

Yqylas adamnyń yntasyn eselep, erekshe qulshyndyrady. Yqylaspen istelgen is az ǵana bolsa da, yqylassyz istelgen kóp isterden artyq turady. Haziret Álı (r.a.) bul týraly istiń kóbine emes, az bolsa da yqylaspen istelýine kóńil bólýge keńes bergen.

Yqylastylyq – barsha paıǵambarlardyń qasıeti. Paıǵambarlardyń qaı-qaısysy da ǵıbratty ǵumyrynda tek qana Jaratýshyny razy etýdi qalap, óz mindetterin qaltqysyz oryndaýǵa tyrysqan. Halyqtan qansha quqaı kórse de esh moıymaǵan. Dúnıe baılyq pen ataq, mansapty kózge ilmegen.

Yqylasty quldardyń kóńili árdaıym Haqta bolǵandyqtan, olar kúnáli isterden boıyn barynsha alys ustaıdy. Aıtalyq, Zylıha ystyq mahabbatpen ózine qushaq jaıa shaqyrǵanda, Júsip paıǵambar (a.s.) «Men Qudaıdan qorqamyn» dep arsyz isten basyn ala qashqan. Bunyń yqylasty qul bolýdan týǵan ónegeli is ekeni jaıynda Quranda bylaı delingen: «Mine, Biz odan (Júsipten) jamandyq pen arsyzdyqty alystatý úshin osylaı isteımiz. Óıtkeni ol bizdiń yqylasty quldarymyzdyń biri» (Iýsýf súresi, 12/24).

Yqylasty musylman qolǵa alǵan ár isine erekshe den qoıyp, shyn peıilimen, janyn salyp isteıdi. Shaıtannyń arbaýynan aman qalatyn birden-bir kisiler de yqylasty quldar bolmaq. Óıtkeni shaıtan kúnáli isterdi qansha ádemi etip kózine kórsetse de shyn yqylasty quldar boıyn tez jıyp alyp, ondaı jamandyqtarǵa aıaq baspaıdy.

Quranda shaıtannyń bylaı degeni aıtylady: «Jer betindegi pendelerge (jamandyqtardy) ádemi etip, mindetti túrde olardyń barlyǵyn azdyramyn. Aralaryndaǵy yqylasty múminder ǵana budan tys» («ál-Hıjr» súresi, 15/40). Budan shyn yqylasty múminderdi azǵyrýǵa shaıtannyń shamasy kelmeıtini ańǵarylady.

Jalaladdın Rýmı yqylas jaıynda bylaı degen: «Saǵan barlyq is-áreketińde yqylas qajet. Sonda ǵana Rab taǵala jasaǵan saýapty isterińdi qabyl alady. Óıtkeni yqylas – qulshylyq qusynyń qanaty. Sen qanatsyz baqyt mekenine qalaı ushpaqsyń?!».

Taqýa kisilerdiń biri Baıazıd Bıstamı bolsa ózi kýá bolǵan myna tosyn jaıtty áńgimelegen: «Bar jan-tánimmen Alla taǵalaǵa otyz jyl qulshylyq jasadym. Bir joly ǵaıyptan «Áı, Baıazıd, Haq taǵalanyń qazynalary qulshylyqqa toly. Eger maqsatyń Jaratýshyǵa laıyqty túrde qaýyshý bolsa, Haq tabaldyryǵynda ózińdi tym tómen sana ári amalyńda yqylasty bol» degen daýysty estip, ózime tıisti rýhanı eskertý aldym» (Farıdýddın Attar, Tazkıratýl-áýlııa, 215 b.).

Iá, ár saýapty isin Jaratýshynyń qabyl alǵanyn qalap yqylaspen isteý, yqylasty qul bolýǵa tyrysý ár múminniń asqaq armany bolýy tıis. Al yqylasqa keri yqpal etetin jaıttar retinde mynalarǵa abaı bolǵan jón: ataqqumarlyq, mansapqumarlyq, kózboıaýshylyq pen rııa, maqtanshaqtyq, daraqylyq, jurttyń qolpashtaýyn kútý, oısyz básekelestik, erensizdik, ımannyń álsizdigi, orynsyz úreıge berilý, istegen isine osy dúnıede qaıtarym dámetý, toǵysharlyq t.b.

  Qudaıberdi BAǴAShAR