ÚIDE DURYS TÁRBIE ALǴAN BALA JAT AǴYM JETEGINDE KETPEIDI!
Dinge qatysty túıtkilder elimizdegi ózekti máselelerdiń biri. Jat aǵymnyń jeteginde ketken jastardyń adasýy qalypty qubylysqa aınalǵandaı.
Dinı Ekstremızm men terrorızm máselesi osydan kelip týyndaıdy. Bul problemalar óz kezeginde memleket pen qoǵam aldyna naqty sheshimin tabýdy qajet etetin birqatar shuǵyl mindetterdi qoıyp otyr. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev radıkalızm men Ekstremızımniń elimiz úshin qanshalyqty qaýipti qubylysqa aınalýy múmkin ekenin jáne onyń órship ketýine jol bermeý kerektigin únemi nazarda ustap otyr. Óskeleń urpaqty ulttyq qundylyqtarymyzdy, tilimizdi, dástúrli dinimizdi qurmetteýge baýlý úshin búginde elimizde kóptegen is-sharalar atqarylýda. Memleket basshysy Atyraýda ótken Ulttyq Quryltaıda da salt-dástúrden ajyramaýǵa shaqyryp, babalarymyzdyń myń jyldyq dinı bilimi men rýhanı nusqaýyna súıenýimiz kerek dep jan-jaqty aıtyp ótti.
Teolog Qanatáli Takırov, teris aǵymdar ıslam dinine úlken zalalyn tıgizip jatyr. Óıtkeni zorlyq-zombylyqtan turatyn dinı Ekstremızmniń musylmandyq sanamen eshqandaı baılanysy joq dep sanaıdy.
«Qazaqtyń ǵasyrlar boıy ustanyp kelgen dástúrli ıslamy men jat aǵymdar - bir-birine qarama-qaıshy uǵymdar. Sebebi radıkaldy aǵymdar halyqtyq salt-sana men ádet-ǵurypty moıyndamaıdy. Olar úshin salt-dástúrdiń barlyǵy - «shırk», ıaǵnı qudaıǵa serik qosý. Zaıyrly qoǵamdaǵy ózgeristerdi «bıdǵat» dep atap, din jolyna jańalyq engizýdi durys emes dep sanaıdy. Bunyń qoǵamnyń, damýyna, memlekettiń tutastyǵyna tıgizer zardaptary orasan zor. Jat aǵym ókilderi quran kárimde bylaı degen dep dálel keltirip turyp sóıleıdi. Biraq olardyń aıtqandarynyń quranǵa qatysy shamaly. Tar túısikpen quran aıattaryn ózderinshe tápsirleıtinder kóp», - deıdi maman.
Dintanýshylardyń paıymdaýynsha, problemanyń kóbi quran aıattaryn durys túsinbegendikten týyndaıdy. Olardyń adasý sebepteri de osynda jatyr.
«Dinı bilimderi taıaz bolǵandyqtan kóp azamattarymyz adasty. Bizge qalaı jat aǵymdar endi, solaıynsha qanshama jastarymyz Sırııaǵa, Palestınaǵa ketti. Mysaly Sırııadan qaıta oralǵan adamdar bar, olardyń keıbiri qazir túrmede jatyr. Bilimi joq. Olardyń oqyǵan kitaptary 3 negiz, 4 negiz, 6 negiz «kıtabı Taýqıd» degen jınaqtar. Osy kitaptardy oqý arqyly adamdar adasa bastaıdy. Problemanyń basym kópshiligi osy jerde.
Dintanýshylardyń pikirinshe, jat aǵym ókilderi aıtatyn ýaǵyzdar qasıetti kitap - quran kárimniń úkimderimen sáıkes kelmeıdi, óıtkeni kóptegen jerlerin ózderine yńǵaılap burmalap alǵan.
«Destrýktıvti jat aǵymnyń maqsattary birinshiden olar mazhabty ustanbaıdy, Qazaqstandaǵy Ábý Hanıfa mazhabyn joqqa shyǵarady. Bir aıatta talas-tartys bastalǵan. Mine, osy jerde durys túsiný joldaryn Alla taǵala ǵalymdarǵa baılap qoıǵan. Ony biz ǵalymdar qalaı túsindi, biz sony týra solaı túsinemiz. Paıǵambar túsingendi ǵalymdar túsinedi. Al destrýktıvti aǵym ókilderi aıattarǵa tikeleı úzildi-kesildi jol jabady da, astarly aıattardyń tikeleı maǵynasyn alady. Tikeleı maǵynasyn alý arqyly olar adasyp ketedi», - deıdi teolog.
Dintanýshy ǵalymdarymyzdyń paıymdaýynsha qazaq halqy óz ádet-ǵurpyn, salt-sanasyn «súnnetti ustaný» nıetimen qalyptastyrǵan. Buǵan dálel retinde kóptegen nanym-senimderimizdiń hadıstermen, súnnetermen astasyp, úndesip jatýyn aıtýǵa bolady.
«Kez-kelgen adamda Otanǵa baılap qoıatyn ıdeologemalar bolady. Olar onyń ana tili bolýy múmkin, patrıottyq sezimi, dástúrge, óner, ata-anasyna degen qurmeti sııaqty mahabbaty bolady. Mine, jat aǵymdar osynyń barshasyn joıý arqyly áreket etedi. Dástúr, ıslam dini óte ushtasqan nárse. Bizdiń ata-babalarymyz dindi óz mentalıtetine saqtady. Maqal-mátel retinde urpaqtan urpaqqa jetkizdi. Mysaly oń aıaqpen kir, oń qolmen tamaq je. Tamaq jerde bisimillá de. Bireýdiń ala jibin attama, ótirik, ósek aıtpa degen sózderdiń bári tunyp turǵan sharıǵat. Dástúr arqyly dinimiz berilgen. Al endi kelip osy ıdeologııany, dástúrdi qurtýǵa kiristi. Dástúrdi qurtsa boldy, adam kim kóringenniń yqpalyna tez ilesedi. Adasqan adam ata-baba jolyn ustanbaıtyn boldy, «áke-sheshem namaz oqymaıdy» dep óz ata-anasynan oqshaýlanady. Olardyń kitaptarynda aıtylady, kim kápirdiń kápir ekenine kúmán keltirse onda onyń ózi kápir bolady deıdi. Mysaly kápir memleket bolsa ony qorǵap shyqsa ózi de kápir bolady. Búkil ıdeologemasy joıyldy, memleketke, ata-anaǵa degen sezim ajyraıdy. Mine, destrýktıvti jat aǵymnyń basty maqsaty osy, ıaǵnı adamnyń qundylyqtaryn joǵaltý arqyly óz maqsatyna qoldaný.
Adam janyna tereń úńiletin psıhologtardyń pkirinshe, jat ıdeıaǵa shyrmalǵan adamnyń psıhıkasy buzylady. Sanasy ýlanyp, aq pen qarany ajyratýǵa qulqy bolmaıdy. Mundaı kisilerdiń kózqarastary men ustanymdary zaıyrly qoǵamda erkin ómir súrýge kedergi keltiredi. Respýblıkalyq aqparattyq-túsindirý tobynyń sarapshy-psıhology Lola Shákımovanyń aıtýynsha, destrýktıvti uıymdardyń ýaǵyzyn tyńdaıtyn adamdardyń ishki jan dúnıesimen qatar, syrtqy kelbeti de ózgere bastaıdy.
«Soqyr senimge táýeldi bolyp, oqshaýlanady, minez-qulyq ózgeredi. Úı ishinde balasy ákesine nemese kúıeýi áıeline qarsy shyǵyp kıkiljińder de týyndaýy múmkin. Óıtkeni radıkaldy aǵymdar birinshi kezekte rýhanı erkindikke tusaý salady. Mundaı aldaý-arbaý aldynda kóp adam oılana bermeıdi. Keıde dinı sektaǵa ataqty nemese aqshasy bar aýqattylar kirip jatady. Al bireýler materıaldyq jaǵdaıdyń joqtyǵynan sharasyzdyqtan barady. Kóbinese, áke-sheshe mahabbatyna sýsap, jaqyndarynan jylylyq izdegenderge janashyr tabyla ketedi. Óıtkeni din taratýshylar bárine túsinistikpen qarap, asqan qamqorlyq tanytady».
Zertteýshilerdiń pikirlerinshe, dinı fanatızm – psıhıkalyq aýytqýdyń bir túri. Sol sebepti elimizdiń iri qalalarynda dinı sektalardan zardap shekkenderdi ońaltý ortalyqtary ashylǵan. Búgingi kúnge deıin respýblıka boıynsha 1200 den astam adam ońaltý ortalyqtarynyń kómegine júgingen.
«Ár adammen jeke jumys jasaý kerek. Ońaltý kezinde psıholog, sotsıolog, teolog syndy mamandar jeke-jeke sóılesip, túsindiredi, túrli psıhologııalyq tehnıkalar men ádister qarastyrylǵan.Ońaltý protsesi ońaı emes, ýaqyt kerek. Sananyń selt etý merzimi birneshe aıdan bir jylǵa deıin sozylýy yqtımal. Ásirese adasqan adamnan otbasy men jaqyndary bas tartpaýy tıis. Týra jolǵa túsýi úshin qoldaý kórsetkeni abzal. Dinı sektalar dúbára qylǵan adamdardyń sana-sezimin jónge keltirýge bolady. Ońaltý protsesinen ótken soń óz qatelikterin bilip, táýbesine kelip jatatyndary da az emes», - deıdi Lola Shákımova.
Ókinishke qaraı, qansha úgit-nasıhat júrgizilse de teris aǵym tıgizgen zardaptardyń aýyr bolatynyn kóp azamattar kesh túsinip jatady. Dindi kózsiz elikteýshilikpen emes, bilimmen paıymdaý qajettigin kóp adamdar eskere bermeıdi.
«Dinnen esh habary joq, qarapaıym azamattardyń destrýktıvti aǵymǵa erýine áser etetin faktorlardyń biri – ınternet. Tipti keı jaıttarda egde jastaǵylar ǵalamtordan ózine «jón silteıtin janashyr adamdy» taýyp jatady. Sondaı aq «naǵyz musylmanmyn» dep jabyq kıinip júrgen adamdardyń bári perishte emes ekendigin de eskergen abzal. Osyndaı qatelikterge urynbaý úshin ata-analar eń aldymen óz perzentterine rýhanı tárbıe berýi tıis. Balamen kúnde keminde 1 saǵat áńgime-dúken qurǵan jón. Úıinde durys tálim-tárbıe alǵan ul-qyzdarymyz eshqashanda bireýdiń jeteginde ketpeıdi – dep oı túıindeıdi psıholog maman.
Shyndyǵyna kelsek, jat aǵymdardan jaqyndarymyzdy, otbasymyzdy saqtaýdyń joldary óte qarapaıym. Ulttyq mádenıet, dástúrli dinimizdiń qaǵıdalaryn jas urpaqqa sińire bilý kerek. Jaqyndaryńyzben únemi etene aralasyp, olardyń ómirinde bolyp jatqan jaıttardy bilip júrińiz. Sonda ǵana jat pıǵyldaǵylar áke men bala, ata men nemere, anasy men qyzy, aǵaıynda baýyrlar arasyndaǵy qarym-qatynastarǵa syzat túspeıdi. Osylaısha otbasy ońalsa, memleket te myǵym bolady.
