TÚIE

"Kórmes - túıeni de kórmes". Atalarymyz osylaı depti. Sonda ol kórmes kim? Kishkentaı nárseni kórmeı qalǵanǵa keshirimmen qaraýǵa bolady. Al túıeni... Túıe - úlken ólshem. Al ony kórmeý... Budan bul kórmeý mániniń Allaǵa qatysy bar ekendigin uǵamyz. Sondyqtan másele mánin túısiný úshin Quranǵa júginýge týra keledi. Al onda jer betinde Allanyń qanshama belgileri bar ekendigi týraly aıattar óte kóp.

Endi "túıege" mán bereıik. "Túıe" - Allanyń jerdegi belgileri. Al ol belgiler ólshemi túıege teńerilgendikten onyń óte úlken ekendigin baǵamdaýǵa bolady. Alaıda solaı bola tura adam balasy sol belgilerge nazar aýdarmaǵan qalpy ómirden ótip kete beredi. Bolmasa Quran Kárimde jyl mezgilderiniń, kún men túnniń almasýynyń jáne odan da ózge kóptegen jaıttardyń Allanyń belgilerinen ekendigi eskertiledi. Alaıda ony "túıe" dep bilip jatqan adam az.

Máselen kóktemniń jańbyrsyz bolmaıtyndyǵy belgili. Sondaı sátte naızaǵaı da kók áleminde órnek salyp jatady. Biz úshin onyń bári tabıǵı qubylystar. Al osy sala ǵalymdaryna... Iá. "Túıe". Sál-pál jańylystyq. Durysy - osy jerde Allanyń belgisi, ıaǵnı "túıe" bar. Biraq ókinishke qaraı, ǵylymnyń shyńyna shyqqan ǵalymdardyń ózi oǵan mán bere bermeıdi.

Endi álgi "túıege" nazar aýdaraıyq.

Jańbyrly kúnderde naızaǵaı jarqyldap, kún kúrkireýiniń áserinen aýadaǵy ottegi men azot birigip, tússiz azot monoksıd gazyna aınalady. Bul gaz ottegimen qaıta birigip, qyzǵylt tústi azot dıoksıdin quraıdy. Sonymen qatar naızaǵaı men kún kúrkireýiniń saldarynan aýadaǵy ylǵal jáne azottan ammıak paıda bolady. Azot dıoksıdi ylǵaldyń áserinen azot qyshqylyna aınalady da bul joly taǵy aýadaǵy kómir qyshqyly birigip nıtrat ammonııa jáne karbonat ammonııa paıda bolady, paıda bolǵan bul tuzdar jańbyrmen jer betine jaýady. Jer betine túsken bul tuzdar topyraqtaǵy kaltsıı tuzdarymen birigip nıtrat kaltsııaǵa aınalady. Ol ósimdikke, odan janýarlarǵa beriledi. Al ony jegen adamdar men janýarlarda ol Elementter túrli proteınderge aınalýda. Al bul Allanyń keremeti emes pe?

Buryn da aıtqanbyz. Taǵy da qaıtalaıyq. Siz ben biz bir-bir mamandyq ıesimiz. Biz tilge tıek etip otyrǵan "túıe" bizdiń mamandyǵymyzǵa qatysty da aldymyzdan jıi-jıi kes-kesteıdi. Alaıda biz de ony kórip jatqanymyz joq. Mynandaı bir támsil bar. Bir kúni bir dindar qoı baǵyp júrgen adamdy kórip, oǵan ıslam dinin túsindire ketýdi uıǵarady da oǵan baryp: "Alla bar ma?" dep suraıdy. Qoıshy oǵan tańdana qarap: "Árıne, bar" dep jaýap beredi. Dindar: "Sen onyń bar ekenin qaıdan bildiń?" deıdi. Qoıshy: "Myna qoıdy men sııaqty bireý baqpasa bári bet-betimen laǵyp ketedi. Sol sııaqty myna álem de bir Allaǵa baǵynbasa olar da bet-betimen keter edi" dep jaýap beredi. Qoıshynyń jaýabyna tańdanǵan dindár odan: "Alla degenimizdiń ózi qandaı?" dep suraıdy. Qoıshy: "Sen myna qoılardan "seniń qoıshyń qandaı" dep sura, eger olar jaýap berse, men de saǵan Allanyń qandaı ekenin aıtyp bereıin" degende dindár: "Árıne, olar sen týraly eshteńe bilmeıdi" dep sózden tosylady. Sonda qoıshy: "Eger qoı qarapaıym qoıshynyń qandaı ekenin bilmese, adam da Allanyń qandaı ekenin bile almaıdy. Men bul qoılarmen árdaıym birgemin. Men olardy kóremin, olar da meni kóredi" dep óz jónine ketedi.

Osy támsilden ańǵarylǵanyndaı, qarapaıym qoıshynyń ózine óz kásibinen "túıeni" kórý násip bolypty. Al siz "túıeni" kóre aldyńyz ba?

Qudııar BILÁL