SANSYZ SYNAQ SAǴYŃDY SYNDYRMASYN!

Keıde adam balasy basyna túsken qıyndyqty Qudaıdyń qarǵysy dep qabyldap jatady. Isim ońǵa baspaı, qyrsyq shaldy deıtinder myna ómirdiń bir yrǵaqta, eshbir kedergisiz bolǵanyn qalaıdy.

Alla Taǵala adamzatty erekshe aqyl ıesi etip jarata otyryp, ony nege kóp qıyndyqtarǵa dýshar etedi? Dinimiz oǵan ne deıdi?

Quran Kárimniń «Ánkabýt» súresinde mynadaı aıat bar: «Adamdar «Imanǵa keldik» dep aıtýmen ǵana synaqqa alynbaı qaldyrylamyz dep oılaı ma?»

Ibn Kasır óz eńbeginde bul aıat jóninde myna rıýaıatty keltiredi: «Alla Taǵala Óziniń múmın qulyn ımanynyń álsizdigine jáne kúshtiligine qaraı synaıdy. Imany kúsheıe túsken saıyn synaq kúrdelene beredi, al ımany álsiz kisi senimine qaraı synalady». Mine, osy aıattyń taldaýyn Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) myna hadısinen oqysaq bolady: «Adamdar arasynda eń qıyn synaqqa túsetini – paıǵambarlar. Sodan keıin salıh izgi quldar, sosyn sol sekildi adamdar. Kisi óz dinine (ımanyna) qaraı synalady. Eger dini (ımany) qatty bolsa, synaǵy arta túsedi».

Qurtýbı tápsirinde bul aıat haqynda mynadaı derek bar. Ibn Abbas: «Aıattaǵy adamdar degeni – Mekkede qalǵan bir top múmınder edi. Olar – Salama bın Hısham, ııash bın Ábý Rabıǵa, Ýalıd bın Ýalıd, Ammar bın Iasır jáne Ammardyń ákesi Iasır, anasy Sýmaııa, sondaı-aq, Báný Mahzýmnyń bir top adamy. Atalǵan musylmandardyń ıslamdy qabyldaǵany úshin quraıyshtyń kápirleri jábirlep, azapqa salady. Sol sátte qıynshylyqty basynan ótkerip jatqan jańa musylmandardyń júrekteri syǵylyp, «Bálkim, Alla múminderdi kápirden qutqarmas?!» degen kúmánde bolǵan».

Sondaı-aq, Mýjahıd: «Bul aıattyń túsý sebebi múmın pendesin synaý – Allanyń dástúri, zańy ekendigin úıretý jáne jubatý»,– deıdi.

Al, Ibn Atyıa: «Bul aıat («Ánkabýt» súresiniń 2-aıaty) atalǵan sebep negizinde tússe de nemese osy ispetti oqıǵaǵa baılanysty bolsa da, úkimi Muhammed (s.ǵ.s.) úmbetine jer turǵansha (qııamet qaıymǵa deıin) saqtalady. Óıtkeni, musylmandardyń shekarasyn buzý jáne dushpannyń basqynshylyǵy jáne de basqa Allanyń synaǵy úzdiksiz jalǵasa beredi. Sondaı-aq, ár jaǵdaıdy eskerse de osyndaı san-qıly syrqat pen dert, turmystaǵy túrli synaq túri kezdesedi»,– degen.

Mýqatıl: «Aıat Omar bın Hattabtyń qyzmetshisi Mýhjaǵ jaıynda túsken. Oǵan Bádir shaıqasynda Amır bın Hadramıdiń jebesi tıip, sheıit bolady. Sol kúni Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Mýhjaǵ – sheıitterdiń tóresi, ol bul úmbettiń jánnat esigine shaqyrylatyn eń alǵashqy adamy»,– deıdi. Mýhjaǵtyń qaıtys bolǵanyna áke-sheshesi men áıeli qabyrǵalary qaıysa qaıǵyrady. Sol shaqta osy aıat ýahı etilgen»,– deıdi.

Imam Býharıdiń «Sahıhynda» Hýbab bın Art jetkizgen hadıste: «Alla elshisi (s.ǵ.s.) Kaǵbanyń kóleńkesinde shekpenin jastanyp otyrǵanda biz shaǵymdanyp baryp: «Járdem surasańyz. Duǵa etseńiz eken», – dedik. Ol kisi: «Senderden aldynǵy úmbette adamdy ustap alyp, jerge ıyǵyna deıin kómip, aramen ekige bóletin, temir taraqpen et-súıegin qan-josa etip taraıtyn, mine, osyndaı qıyndyqtar da olardy óz dininen qaıtarmaıtyn. Rasynda, Alla bul isti (qıyndyq pen synaqty) salt atty Sanǵa (Iemen qalasy) men Hadramaýt (eldimeken ataýy) arasynda ózi úshin tek Alladan qorqyp, maly úshin tek qasqyrdan ǵana qorqatyndaı zaman bolǵansha jalǵastyrady. Alaıda, sender sabyrsyzdyq etip otyrsyńdar»,– degen.

Demek, synaq esh ýaqytta toqtamaǵan. Musylman ımany qanshalyqty ekenin kórsetetin jáne onyń tilimen aıtqan sózi men amaly bir ekenin bildiretin de osy – synaq.

Saǵıd bın Ábý Ýaqqastan jetken hadıste: «Ýa,  Alla Elshisi! Qaısy adamǵa eń qıyn synaq beriledi? – dep suradym. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Paıǵambarlarǵa, sosyn sol sekildi, sosyn sol ispetti adamdarǵa. Kisi dinine qaraı synalady. Eger dini berik bolsa, synaǵy qataıa túsedi. Al, dini álsiz bolsa, ımanyna baılanysty synalady. Pendeni qıynshylyq pen páleket boıyn tazartpaıynsha, tárk etpeıdi»,– dedi.

Demek, synaqtyń maqsaty – musylmandy shyńdaý, shynaıy senim shyńyna shyǵarý. Túrli taýqymetke tózip, ımany shyńdalǵan adam naǵyz ımannyń dámin tatady. Al, bul – dúnıege bergisiz sezim. Árıne, adam bolmysy jeńildikke, ońaılyqqa qumar. Alaıda, jaı tas pen jaýhar tastyń aıyrmashylyǵy jaýharǵa jumsalǵan qajyrly eńbek pen sabyrlylyqtan baıqalady. Sol ispetti, dúnıelik synaqqa sabyrlyq tanytqan adamnyń rýhanı bolmysy baıı túsedi. Al, bul ońaılyqpen kelmeıdi. Sabyrsyz ben qıynshylyqqa tózimsiz jan bul shyńdy baǵyndyra almaıdy.

Ǵulama Ýahb: «Men haýarılerdiń biriniń kitabynan «Seniń jolyńa kóldeneńinen qıyndyq tap bolsa, kóńiliń tynysh bolsyn, sen paıǵambarlar men izgilerdiń jolymen júrip bara jatsyń. Al, eger de júrgen jolyń jeńil, ári kedergisiz rahat bolsa, ózińe-óziń jyla. Óıtkeni, joldan adasqansyń»,– degen sózderdi oqydym»,– deıdi.

Alla ózi súıgen qulyn rýhanı baıytý úshin eń tańdaýly pendeleri – paıǵambarlar pen izgi quldar jolyna salady. Osylaısha ony ómir tezine salyp, boıynan kereksiz, paıdasyz, bıdaımen aralasqan qoqym ispetti jaman ádetteri men minezin sypyryp tastap, toq bıdaıdaı jaqsy qasıetteri men minez-qulqyn qaldyrady. 

«Fathýl-qadır» kitabynda bul aıat jaıynda mynadaı túsindirmeler jazylǵan: «Adamdar synaqsyz jáne qıyndyqsyz qaldyrylmaıdy. Olar maly jáne janymen ǵana synalmaıdy, adamnyń yqylastysy men ekijúzdisi, shynshyly men ótirikshisi ara-jigi ajyratylǵansha synalady».

Osy tápsir kitabynda ǵalym Zýjaj: «Aıat maǵynasy: biz olardyń «Rasynda, biz ıman keltirdik» degen sózderine ılanyp, sózderin synap, ımandarynyń shynaıylyǵyn teksermeıdi dep oılady ma?– degen. Synaq, bul – Allanyń súnneti, ıaǵnı zańy. Alla Taǵala bul úmbettiń musylmandaryn aldyn ótken úmbettiń ıman keltirgenderin synaǵan tárizdi túrli qıynshylyqpen tekseredi».

Alla emtıhanynan jáne synaǵynan eshbir pende tys qalmaıdy. Bizdiń bul dúnıege kelýimizdiń negizgi sebepterimizdiń biri – synaqqa sabyr etý. Tek synaq arqyly ǵana Ábý Bákir syndy iri tulǵalar men Ábý Jahıl sııaqty malǵun adamdar ajyratylady. Tek laýlaǵan qyzyl otqa túskende ǵana tastyń altyn ekeni ıakı bolmasa jaı qum ekeni bilinedi. Demek, másele synaqtyń bolýy nemese bolmaýynda emes, másele sol synaqtan súrinbeı ótýde. Synaqtyń saǵyńdy syndyrmaı, kerisinshe, senimińdi kúsheıtýinde.

Alaıda, kóbine adam balasy ózi bilmeı Allany synaıdy. Qalaısha synaıdy? Kóptegen musylman baýyrlarymyz jasaǵan qulshylyqtarynyń qaıtarymyn suraıdy. Surap qoımaı, eger tez arada oıyndaǵy tilegi qabyl bolmasa, qulshylyqty tastap ketetinderi de kezdesedi. Tipti, qaısybir musylmandar meshit tabaldyryǵyn pendelik paryzyn óteý úshin emes, kúndelikti kúıbeń tirshilik úshin attaıdy.

Al, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.): «Kimde-kim turmysynyń tarshylyǵyn shaǵymdanyp tań attyrar bolsa, ol Rabbysyna shaǵymdanǵandaı bolady. Al, kim dúnıelik is úshin ókinip tań attyrsa, Alla Taǵalaǵa ashýlanyp tań atyrǵandaı bolady...», – degen sózi bar.

Osy másele Quranda («Haj» súresiniń 11-aıaty) bylaısha baıandalǵan: «Kóńilinde kúmáni bola turyp, Allaǵa ǵıbadat jasaıtyn adamdar bar. Eger basyna jaqsylyq jetse, ondaılar dinde turady da, sátsizdikke ushyrasa, dinnen bezip shyǵady. Ondaılar bul dúnıede de, aqyrette de zııan shegedi».

«Fathýl-Qadır» tápsirinde bylaı delinedi: «Qaısybir adamdar qulshylyqtaryn belgili bir shartpen oryndaıdy. Beıne bir Allamen kelisim jasaǵysy kelgendeı bolady. Ǵıbadat jasap júrip bir dúnıelik paıda tapsa, molshylyqqa kenelip, jany jáne otbasy aman-esen bolsa, jany tynyshtalady, sóıtip dininde turaqtap, qulshylyǵyn odan ary jalǵastyra beredi. Al, eger mal-dúnıesine, óz janyna ıakı bolmasa otbasyna bir qıynshylyq túsetin bolsa, qulshylyǵyn tastap, ádettegi qalpyna túsip alady. Osylaı etkeni úshin eki dúnıeniń de jaqsylyǵynan maqurym qalady. Ondaı pende dúnıeniń barlyq ıgiliginen, al aqyrette saýap pen Allanyń izgi quldarǵa ýáde etken nyǵmetterinen qur qalady».

Atalmysh aıat haqynda Qurtýbı tápsirinde Ábý Saǵıd ál-Hýdrı sahabadan myna hadısti jetkizedi: «Iahýdı halqynan bir kisi ıman keltiredi. Kóp uzamaı ol kisiniń kózi soqyr bolyp, mal-dúnıesinen aıyrylady. Ol beıbaq basyna kelgen bul páleniń barlyǵy jańa qabyldaǵan dininen (Islamnan) kórip, paıǵambardyń quzyryna baryp: «Meni bul dinnen azat et, basymdy bosat»,– dep jalbarynady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Islam dini eshkimdi bosata almaıdy (ıaǵnı, árkimniń erki ózinde)»,– deıdi. Sonda álgi beıshara: «Men bul dinnen eshbir jaqsylyq kórmedim! Eki kózimnen aıyryldym, mal-dúnıem jáne balamdy joǵalttym!» – dedi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Eı, ıahýdılik! Rasynda, Islam – ot, bolat temirdiń, kúmistiń jáne altynnyń boıyndaǵy jaman qospany eritkeni sııaqty adam boıyndaǵy jamandyqty eritedi»,– dep jaýap beredi.

Tápsirshiler: «Bul súreniń aıaty dala arabtary jaıynda túsken. Olar Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) kelip ıman keltiretin. Din qabyldaǵannan keıin molshylyq pen keńshilik kórse, dinde turaqtaıtyn. Al, eger qıynshylyq kórip, qınalyp ketse, dinnen shyǵyp ketetin»,– deıdi.

Shaıba bın Rabıǵa Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) kelip: «Sen maǵan Rabbyńnan mal-dúnıe, túıe men jylqy jáne perzent berýin surap duǵa et, sonda men saǵan ıman keltirip, dinińe kiremin»,– deıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) duǵa etip, Alla Taǵala Shaıbanyń suraǵanyn beredi. Sońynan Alla ony synamaq bolyp (árıne, Alla aldyn ala bilýshi) bergenin qaıtyp alyp qoıady. Shaıba da ımannan shyǵyp, kápir bolady.

Bir kúni Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) tańsáride sahabalarynyń aldyna shyǵyp: «Búgingi tańdy qalaı atyrdyńdar?»– dep suraıdy. Olar: «Allaǵa ıman etken kúıde»,– dep jaýap qaıyrady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Iman etkenderińniń belgisi ne?»– dep qaıta surady. Olar: «Qıynshylyqqa sabyr etemiz, keńshilikke shúkirshilik etemiz, Allanyń jazǵanyna rızashylyq bildiremiz»,– deıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Qaǵbanyń Iesimen ant etemin, sender shynaıy múmınsińder»,– degen eken.

Biz de sahabalar sekildi sabyrlyq pen shúkirshilik etip qana shynaıy múmın bolamyz. Qurtýbıdiń quran tápsirinde bul aıatqa qatysty eki máseleni qarastyrý qajet.

Birinshisi, aıattyń túsý sebebi: Hýbab bın Art: «Bul aıat bizge baılanysty túsken. Biz Mádınadaǵy báný nadır, qýraıda jáne báný qaınýqaǵ rýlarynyń mal-dúnıesin kórip. Osyndaı molshylyqty qaladyq».

«Eger biz rızyq-nesibeni mol etsek, olar jer betinde astamshylyq (qanaǵatsyzdyq tanytyp, taǵy da suraı beretin edi) eter edi». Ibn Abbas: «Astamshylyq sózi: bir dárejeden keıin ekinshisin, al bir maldan keıin taǵy bireýin, bir kólik ústinen taǵy ekinshisin, kıimge taǵy bir kıim suraý»,– dep aıtqan. Alla Taǵala bir hadıs qýdsıde: «Adam balasynyń eki saı toly altyny bolsa, ekeýine qosa taǵy bir saı altynnan dámelenedi», – delingen.

Ekinshisi, bizdiń ǵalymdarymyz: «Jaratqan Iemizdiń árbir isinde sansyz syr jáne sheksiz danalyq bar. Alla Taǵala óz pendesiniń jaǵdaıyn jaqsyraq biledi. Keıbir pendesine keńshilik kórsetse, mundaı jaǵdaı ony buzyqtyqqa aparady. Sol sebepti oǵan dúnıe ıgiligi paıdasyn bermeıdi, kerisinshe, buzady. Sondyqtan, turmystyń tarshylyǵy qorlyq emes, al rızyq-nesibeniń molshyldyǵy kisiniń artyqshylyǵynan emes. Keıbir adamdarǵa olardyń burys paıdalanatynyn Alla Taǵala bilse de beredi. Munyń sebebi – Alla osylaısha synaq etedi»,– deıdi.

San qıly synaqtyń syry jaıly kemeńger sahaba Omar bın Hattab (r.a.): «Alla maǵan bir qıyndyq jiberse, ol qıyndyqtyń astarynda tórt keńshilik bolady: qıyndyq meniń kúnám sebepti bolmaıdy, kúnáma jarasa berilgen qıyndyq kúnámnan úlken bolmaıdy. Basyma túsken qıyndyq Allanyń rızashylyǵynan maqurym etpeıdi. Men bul qıyndyqtyń sońynan Allanyń saýabyn úmit etemin»,– degen eken.

Ábý Bákir (r.a.) adam balasyna jan-jaqtan tóngen qıyndyqtarǵa tótep berý jolyn úıretip: «Rasynda, ibilis seniń aldynda, nápsiń oń jaǵynda, qumarlyǵyń sol jaǵyńda, al dúnıe arqa tusyńda tur. Al, dene músheń seni orap qorshaǵan, tóbeńde Jabbar Alla (árıne, óz qudiretimen, mekenimen emes). Allanyń laǵyneti bolǵyr ibilis, seni dinińdi tárk etýge shaqyrady, nápsiń kúnáǵa ıtermeleıdi. Qumarlyǵyń lázzatqa shaqyrady. Al, dúnıe pánılikti baqılyqqa aıyrbastaýyńdy qalaıdy. Dene músheleriń de aıypty is, kúná jasaýyńdy suraıdy. Al, Jabbar Alla seni jánnatqa jáne maǵfıretke shaqyrady. Kim ibiliske jaýap berse, dininen aıyrylady, kim nápsisine jaýap berse, janynan, rýhynan aıyrylady. Kim qumarlyǵyna jaýap berse, aqylynan aıyrylady. Kim dúnıege jaýap berse, aqyretinen aıyrylady. Kim dene múshelerine qulaq salsa, jánnattan aıyrylady. Al, kim Allaǵa jaýap berse, tula boıy túgel jamandyqtan qutylyp, barlyq jaqsylyqqa keneledi»,– degen eken.

Qıyndyqqa qynjylmaı, qaıta jigerin qaıraı túsý qajettigin myna bir qysqasha ǵıbratty oqıǵadan ańǵarsaq eken. Alla Taǵala óziniń paıǵambary Ǵýzaırǵa (ǵ.s.) ýahı etip: «Eı, Ǵýzaır! Eger kishkene bir kúná jasap qoısań, kúnániń kishiligine qarama, sol kúnáni kimge jasaǵanyńa qara. Al, eger saǵan kishkene bir jaqsylyq jetse, jaqsylyqtyń kishiligine qarama, bul jaqsylyqty kim syılaǵanyna qara, al eger basyńa bir qıyndyq, synaq kelse, Meni pendelerime aıtyp aryzdanba. Óıtkeni, Men de sen kúná jasaǵanda perishtelerime seni shaǵym etpeımin»,– degen eken. 

Haziret Álı (r.a.): «Alla quzyrynda adamdardyń eń jaqsysy bol, nápsi úshin adamnyń eń jamany bol, al adamdar arasynda naǵyz azamat bol»,– degen eken.

Danyshpan sahaba Álı (r.a.) aıtqandaı, Allanyń ámirin oryndap, eń jaqsy pendeler sapynan kórinýge tyrysyp baǵýymyz tıis. Sondaı-aq, Shal aqynsha «Aqyl – qoıshy, ıman – qoı, nápsi – bóri, bórige qoı aldyrmas erdiń eri» dep, nápsiniń jeteginde júrmeı, qurdymǵa ıtermeleıtin qumarlyǵymyzdy quryqtap, musylman qaýym arasynda naǵyz er bolýymyz lázim.

Rýslan Qambarov