Sáláfshylar (ýahabshylar) degen kimder?

Elimiz azattyqqa qol jetkizgen tusta jastar dinı saýat ashýǵa kóńil bóldi, biraq qadaǵalaý bolmady, sodan kelip túrli kózqarastar qalyptasty. Alaıda, el Prezıdenti N.Á. Nazarbaev 2012 jyldyń 11 qazan kúni QR «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańyna qol qoıyp, atalmysh zań sol jyldyń 25 qazan kúni kúshine engen bolatyn. Bizdiń búgingi basty qarýymyz da osy zań bolyp otyr. Jańa zań iske kirisisimen, elimizde konfessııalar sany kúrt azaıdy. Buryndary resmı túrde 45 delinse, endi olardyń sany 17. Kelesi - tirkelgen dinı birlestikterdiń sandyq kórsetkishi buryn 4,5 myń delinse, dál búgingi tańda bul kórsetkish 3088 myńǵa deıin tómendedi. Allaǵa shúkir deımiz, barlyǵyna bolmasa da keıbir teris-pıǵyldy aǵymdar men uıymdardyń qyzmetine sot sheshimimen de tıym salynyp taralýyna shekteý qoıyldy. Árıne, buǵan Hızbýt Tahrır, Ál-Ihýanıl Mýslımýn jáne sonymen qatar Nur-Sultan qalasy Saryarqa aýdandyq sotynyń sheshimimen tyıym salynǵan «Tablıǵı jamaǵaty» halyqaralyq mıssıonerlik uıymyn mysalǵa keltirýge bolady.

Biraq, qazirge deıin elimizde tyıym salynǵan dinı aǵymdar tiziminen tıisti oryn almaı, qylmystyq nemese lańkestik áreketterge barǵan keıbir erýshilerine ǵana shara qoldanylyp jatqan sekta bar. Bul – sáláfılik aǵym. Qazirgi tańda elimizdi, ásirese, batys óńirin alańdatyp, táýelsiz elimizdiń meshitterinen berekeni qashyryp jatqan atalmysh dinı aǵymnyń ıdeologııasyna qazaqtyń qara kózderi ýlanýda. Bul aǵymnyń negizgi ıdeologııasy boıynsha ıslam dinin jamylyp, musylmandardyń arasynda iritki týdyrý. Elimizdegi teologtardyń biri Ersin Bekaıdaruly sol salafıtterdiń dinı ıdeologııalyq astaryna toqtalyp, onyń qasıetti Quran Kárim aıattaryna, dástúrli ıslam negizderine qaıshy keletin tustary men negizgi prıntsıpterin bylaısha tórtke bólip qarastyrdy:

Birinshiden, bul aǵymnyń atalýyna keletin bolsaq, «Sáláfızm» sóziniń túp tórkini arab tilinde «Sáláf», ıaǵnı burynǵy ótken, burynǵylar degen sózden kelip shyqqan. Islam tarıhyndaǵy alǵashqy úsh býyn, ıaǵnı Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) tárbıesin kórgen sahabalaryn (hıjrı 110 j. deıingi), olardyń artynan erýshileri tabıǵınderin (hıjrı 11-180 j.j.) jáne solardyń artynan erýshi atbaǵý tabıǵınderin (hıjrı 110-220 j.j.) «Sáláf býyny» dep ataıdy jáne osy úsh býynnyń ustanǵan joly naǵyz aqıqat ári durys jol bolyp tabylady. Maqtanarlyǵy, ıslamdaǵy tórt áıgili mazhabtardyń ishindegi bizdiń ustanatyn Ábý Hanıfa mázhabynyń negizin salýshy Imam Aǵzam Ábý Hanıfa Án-Nuǵman ıbn Sábıt (r.a.) (hıjrı 80-150 j.j.) osy úsh býynǵa kiredi. Bir qyzyǵy, keshe paıda bolǵan sáláfshylar aǵymy bolsa, olar da ózderin alǵashqy úsh býynnyń jolyn ustanýshylarymyz dep jar salýda. Alaıda, bul top ózin qansha jerden alǵashqylardyń jolyn ustanýshy sáláfshylar dep ataǵanymen, ýáhabılik qozǵalysynyń jalǵasy ekendigin jasyra almaıdy. Aty ár túrli bolǵanymen, zaty bir. Sebebi, shyn máninde, atalmysh toptyń ilimi men kózqarastary 12-13 ǵ.ǵ. Damask qalasynda ómir súrgen Ibn Táımııa, onyń shákirti Ibn Qaım jáne 18 ǵasyrda Saýd Arabııasynyń Nájd ólkesinen shyqqan Muhammed ıbn Abdýlýahabtyń, bizdiń ǵasyrdaǵy Ibn Baz, Ál-Ýsaımın, Albanı, Faýzan sekildi kisilerdiń dinge qatysty pikirlerine negizdeledi. Oqıtyn oqýlyqtaryn, kitaptaryn qarasańyz, aldyńǵy ótken úsh býyn ustanymyna eshqandaı qatysy joq ekenin ańǵarasyz. Demek, elimizdiń árbir azamaty úshin bul toptyń ustanymy men ilimi shynaıy ıslam týyn kótergen alǵashqy úsh býynnyń ıslamdy túsinýi men ustanýyna eshqandaı qatysy joq ekendigi taıǵa tańba basqandaı anyq bolyp tabylady.

Ekinshiden, ýáhabılik aǵym ıdeologııasynyń adasqan tustarynyń biri - olardyń ǵalymdary sharıǵattaǵy Alla razylyǵy úshin jek kórip, onyń razylyǵy úshin jaqsy kórý máselesin burmalap túsindiredi. Negizinde, dástúrli ıslam ǵulamalary dostyq qarym-qatynasta bolǵan basqa din ókilderine qurmetpen qaraý sharıǵattyń ámiri dep aıtady jáne basqa din ókilderin úsh topqa bólip qarastyrady: 1) ıslam memleketinde zańyna baǵynyp ómir súrip jatqan basqa din ókili; 2) ıslam memleketimen, musylmandarmen beıbitshilik qarym-qatynasta kelisim negizinde mámilede bolǵan basqa din ókili; 3) musylmandarǵa qarsy soǵysyp jatqan, elinen, jerinen shyǵaryp, basyp almaqshy bolǵan basqa din ókili. Birinshi jáne ekinshi  toppen jaqsy mámilede bolýǵa buıyrady. Kerek bolsa, dinde kórsetilgen sharttar oryndalǵan jaǵdaıda basqa din ókilinen, ıaǵnı atap ketetin bolsaq hrıstıan men evreılerden áıel alýǵa da ruqsat beredi. Álbette, eshkim bireýdi jek kóre otyryp, oǵan úılenbeıdi. Iaǵnı, bizde basqa din ókilderimen jaqsy mámilede bolýǵa jáne belgili sharttar oryndalǵan jaǵdaıda áıel alý máselesinde olarǵa mahabbatpen qaraýǵa da ruqsat beredi. Shyn máninde, bul ustanymnyń negizi - Quran Kárimdegi «Mýmtahına» súresi, 8-aıatyndaǵy «Alla dinderiń úshin senderge qarsy soǵyspaǵan, otandaryńnan shyǵarmaǵandarǵa jaqsylyq jasaýǵa jáne ádildik etýge tyıym salmaıdy» degen aıatqa súıenedi. Al sáláfılik aǵymnyń sheıhtary (ustazdary) ózge din ókilderin jappaı jekkórýge, dushpan dep sanaýǵa shaqyrady. Bulardyń betke tutar sheıhtarynyń biri - Muhammad ıbn Salıh Ál-Ýsaımın «Izgilerdiń baqshasy» atty kitabyna bergen túsindirme eńbeginde bylaı deıdi: «Kápirler, ıaǵnı basqa din ókilderi musylmanǵa qansha dostyq nıetin bildirse de, súıispenshilik tanytsa da, olardy jekkórý mindet bolyp tabylady. Árbir kápir Allaǵa dushpan, demek, árbir kápir bizge dushpan. Árbir kápir bizge jamandyq pen dushpandyq qana oılaıdy. Sol úshin sen barlyq kápir ataýlyny onyń ultyna, alys-jaqyndyǵyna qaramaı búkil jan tánińmen jekkórýge mindettisiń. Árbir kápirdiń saǵan dushpan ekendigin bil»,- deıdi. Sonymen qatar, osy atalmysh sheıhtyń pikiri boıynsha namaz oqymaıtyn adam kápir bolyp tabylady. Esh sebebine qaramaı, ıaǵnı adam namazdy erinip nemese bilmestikten oqymaı jatqanyna qaramaı, árbir namaz oqymaǵan adam dinnen shyqqan kápir bolyp sanalady. Demek, bundaı ustanymdaǵy adam, jobalap aıtqanda elimizdegi myń adamnyń birin ǵana ózine dos tutady degen sóz. Sebebi, namaz oqymaǵan adam kápir bolsa, kápirmen joǵaryda keltirip ketken mámilede bolýǵa tıis. Iaǵnı, namaz oqymaǵan adam kápir, namaz oqymaǵan adamdy ózimizge dushpan tutýymyz kerek degen ustanymda. Qazirgi kezde bul sózderdi Mádına qalasyndaǵy ıslam ýnıversıtetin bitirip ketken, óz elimizdiń azamattary el arasynda arnaıy ýaǵyzdarynda qasıetti pikir retinde taratyp júr. Buny olardyń halyq arasynda jáne ǵalamtor jelisinde taratylyp júrgen aýdıo-vıdeo ýaǵyzdary men dáristerinen kórýge bolady. Eń qyzyǵy ári soraqysy, bul sózderdiń ıelerin elimizdegi keıbir sarapshylar baısaldy, ıaǵnı ýmerennyı sáláfshy dep qarastyryp júr. Eger de sol sarapshylar osyndaı radıkaldy mazmundaǵy pikirlerdi baısaldy dep sanaıtyn bolsa, olardyń pikirinshe radıkaldy nemese tózimsiz ıdeologııa qandaı bolady degen suraq bizdi mazalaıdy... Iaǵnı, keıbir sarapshylardyń aıtýy boıynsha, qazir biz osy ýahabılik aǵymdy ekige bólip qarastyrýymyz kerek: baısaldy sáláfızm jáne radıkaldy sáláfızm dep. Baısaldy sáláfızmmen kúrespeý kerek, olardy qabyldaýymyz kerek, olardyń ýaǵyz aıtýyna, eldiń arasynda taǵylym, ýaǵyz júrgizýine eshqandaı tosqaýyl qoımaýymyz kerek degen pikirdi alǵa tartyp jatyr. Mine, joǵaryda sózi keltirilgen Muhammed ıbn Salıh Ál-Ýseımın, sol baısaldy sáláfızmniń sheıhtarynyń biri bolyp esepteledi. Ol kisiniń namaz oqymaǵan adamǵa qatysty pikiri, kózqarasy qandaı ekenin sózderinen kórip jatyrmyz.

Úshinshiden, sáláfı aǵymynyń ıdeologııasy boıynsha: Allany bir dep taný, ıaǵnı taýhıd máselesin rýbýbııa, ýlıýhııa jáne asmaý ýa syfat dep úshke bóledi. Alla Taǵala aspanda, onyń eki qoly, eki kózi, eki baltyry bar. Ol júredi, júgiredi, otyrady, sharshaıdy, shaldyǵady degen ustanymda. Quranda aýyspaly maǵynada eshqandaı sóz joq dep esepteıdi. Sharıǵat mátinderi, Quran aıattary men Paıǵambar (s.ǵ.s.) hadısterin, atap aıtqanda, Alla Taǵalanyń zaty men sıpattaryna qatystysyn tikeleı maǵynada ǵana qabyldaıdy. Barlyq is Allanyń qolynda dese, ıaǵnı Allanyń qoly bar. Pende Maǵan júrip kelse, Men oǵan júgirip kelem, degen hadısti alady da, ıaǵnı Alla júgiredi degen sekildi osyndaı tikeleı maǵynada qabyldaıdy. Jáne kimde-kim osylaı qabyldamasa jáne barlyq is Allanyń qolynda degendi, ıaǵnı barlyǵy Allanyń bıliginde, menshiginde; pende Maǵan júrip kelse, Men oǵan júgirip kelem degendi, pendem táýbe etse sálirek áreket jasasa, Men áreketke bereket berip, ony meıirimime bóleımin degen maǵynada dep aıtsa, mine mynanyń ustanymy durys emes, bunyń aqıdasy ıaǵnı ımany durys emes, bul adasqan toptardyń qatarynda dep qarastyrady. Al aýyspaly maǵyna berip, arab tiliniń erejesine saı túsindirý – bul bizdiń elimizde qalyptasqan Mátrýdııa mektebiniń ustanymy. Sol úshin de olar meshit ımamdary, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy adasqan olardyń aqıdasy, ustanymy durys emes dep esepteıdi. Nátıjesinde, olar ózderiniń sharıǵatta negizi joq ustanymdaryna qaıshy kelgen ıslamdaǵy dástúrli quqyqtyq Hanafı, Shafıǵı, Malıkı, Hanbalı mazhabtary jáne senim mektepteri Ashǵarı, Mátrýdıı ilimderin joqqa shyǵaryp adasqan dep sanaıdy. Sonymen qatar, ıslam ǵulamalarynyń sharttary tolyq saqtalǵan ıjtıhadpen iske asqan eńbekterin joqqa shyǵarýymen óz erýshilerin tózimsizdikke tárbıeleýde.

Tórtinshiden, asyl dinimiz ulttyq erkshelikterdi joıýǵa árekettenbeıdi, kerisinshe adamzattyń ulttar bolyp taralýyn, tildik erekshelikterdi Allanyń sheksiz qudyretin sezindiretin faktorlary dep esepteıdi. Alla Taǵala ol jaıynda Quranda: «Ulttardyń kóp bolýy, tilderdiń erekshelikteri Allanyń qudyretiniń belgilerinen», - deıdi jáne dinimiz eshqashan sharıǵatqa qaıshy kelmegen ulttyq ereshelikterdi, salt-dástúrdi joıýǵa árekettenbeıdi. Onyń nátıjesin biz qazirgi ýaqytqa deıin kóremiz qansha musylman halyqtar bar, biraq árqaısysynyń óziniń salt-dástúrleri bar, ustanatyn joldary bar. Al, mynaý ýahabılik aǵymnyń sheıhtary men ýaǵyzshylary bizdiń qoǵamdaǵy kúndelikti iske asatyn dinı nemese ulttyq rásimder, ómirden ozǵanǵa Quran oqyp saýabyn baǵyshtaý, kelinniń betin ashý, duǵadan keıin bet sıpaýdy bıdǵat dinge engen jańalyq dep árdaıym qaıtalap ýaǵyzdaýmen bolady jáne osyndaı ýlanǵan, burmalanǵan tálimdi boıyna sińirip alǵan jastardyń júzderinen sýyqtyq, kózderinen qatygezdik anyq baıqaısyz. Nege? Sebebi, olar qaıtadan alyp kelip bıdǵatshy, Allanyń dinine jańalyq engizýshiler, dindi burmalaýshylar, biz olardy Alla razylyǵy úshin jekkórýimiz kerek. Sen, eger, ózińniń brat, ıaǵnı aralasyp júrgen musylman dos, baýyryńdy adasyp júrgenmen teń kóretin bolsań, seniń kózqarasyńda ol ekeýi teń bolatyn bolsa, seniń aqıdań durys emes. Seniń Allanyń aldyndaǵy diniń durys emes, qalaısha dindi burmalap júrgen adammen aqıqatta júrgen adamdy teńestiresiń? Mynany Alla rızashylyǵy úshin jekkórýiń kerek. Mynany Alla rızashylyǵy úshin jekkórýiń kerek, - dep ýaǵyzdaıdy. Osyndaı ýaǵyzdardy júregine sińirip alǵan jigitterdiń júzderinen sýyqtyq baıqaısyz. Juma namazdarynda júreginde kúmán týyp adasyp ketpeıin dep meshitterde QMDB ımamdarynyń aıtatyn ýaǵyzdaryn tyńdamaý úshin qulaqtaryna qulaqqapty salyp alyp, óz kósemderiniń ýaǵyzyn tyńdap otyratyn jastardy kóptep kórýge bolady. Meshitke juma namazyna baryp júrgen árbir adam ony kóredi. Álgi saqaldy, basqa ustanymda júrgen jigitter meshitke kirgen kezde, meshit ımamdarynyń ýaǵyzyn tyńdamaıdy, qulaqtaryna qulaqqapty salyp alyp, ózderiniń sheıhtarynyń ýaǵyzyn tyńdaıdy. Nege? Sebebi, sheıhtary meshit ımamdaryn tyńdamańdar, olar senderdi adastyrady, júrekterińe kúmán salady degen fátýa bergen. Osyny mysal retinde, Saryaǵash týmasy, Mádına qalasynda otyryp ınternet arqyly eldegi erýshilerine fátýa beretin ulty ózbek jigittiń myna fátýasyn aıtýǵa bolady: ol ózine qoıylǵan bıdǵatshylarǵa qatysty ustanymymyz jáne qarym-qatynasymyz qalaı bolý kerek, olar mysalǵa sekildi dúnıelik isterge aralasýga bola ma degen sııaqty suraqtarǵa, bıdǵatshylarmen aralasýǵa qaraǵanda, ıegovo kýágerlerimen aralasý abzal. Sebebi, ıegovo kýágerleriniń basqa dindi ýaǵyzdap jatqanyn bilesiń, al bıdǵatshy bolsa, saǵan aıat-hadıs aıtyp adastyrady. Ol saǵan musylman bolyp, ıaǵnı qoıdyń terisin jamylǵan qasqyr bolyp kelip seni adastyrady dep jaýap bergen. Onyń bıdǵatshy sózindegi maqsaty - QMDB jáne soǵan qarasty meshitter men meshit jamaǵattary bolyp tabylady. Mundaı agressııalyq ustanym eldiń shyrqyn buzyp, dinı alaýyzdyqqa alyp barary aıdan anyq. Mine, osy atalǵan dinı ıdeologııalyq ustanymdardyń negizinde elimizdiń musylmandary arasynda dinı alaýyzdyq, ishtegi kózqaras retinde ǵana qalyp qoımaı, beıbit adamdardyń qanyn tógýge baǵyttalǵan lankesttik áreketterge ulasýda. Sońynda aıtatynymyz, salafılerdi ýmerennyı jáne radıkalnyı dep bólýde óte saq bolý qajet dep oılaımyz. Sebebi, joǵaryda aıtyp ótken dinı máseleler bul eki topqa ortaq ustanymdar bolyp tabylady. Bulardyń arasyndaǵy aıyrmashylyq tek keıbir saıası ustanymdarda ǵana erekshelenedi. Dinı negizdegi ustanymdar men senimder ózgeriske ushyraýy ádettegideı múmkin emes. Biraq, saıası kózqarastar men ustanymdardyń, múdde men ahýal talaptaryna sáıkes qubylyp turatyny belgili. Sondyqtan salıafızmdi qarýly is-áreketke barý nemese barmaý turǵysynan baısaldy nemese radıkalnyı dep bólýge shartty túrde kelissek te, ıdeıa turǵysynan mundaı eki topqa bólý múldem qatelik bolyp esepteledi. Tek qatelik qana emes, bulaı etý memleket pen qoǵamdy salıafızmge qatysty sheshimder men sharalardy qabyldaý máselesinde esepten jańyldyrady. Demek, qazirgi tańda saıası kózqarastarda baısaldy bolyp kóringen salıafızmniń madhalıtter toby. Olar Rabıǵ ıbn Hadı ál-Madhalıı degen sheıhty asyra maqtaıdy jáne sol kisiniń ustanymyn ustanady. Olardyń ózderiniń sheıhtary bar. Osy Madhalıtter toby múdde talaptaryna sáıkes bolashaqta joǵaryda aıtylǵan negizgi maqsatty júzege asyrmaýyna eshkim kepil bola almaıdy. Iaǵnı, búgingi ýmerennyı salıafızm, erteń radıkalnyı salıafıine aınalýy tek qana bolashaqtyń enshisinde dep aıtýǵa bolady. Sondyqtan, tek elimizdi ǵana emes, búkil ıslam álemin alańdatyp otyrǵan, jastardyń sanasyn ýlap jatqan bul ıdeologııaǵa qarsy ǵylymı-aqparattyq jáne quqyqtyq turǵydaǵy tıimdi sharalardy qabyldaý erteńge keshiktiriletin sharalar emes.     

Qoryta kele aıtarym shynaıy din ustanǵan adamnyń isinde qaıyrymdylyq, júzinde meıirimdilik kóbeıedi, júregi jumsara bastaıdy. Óıtkeni, adam júregi Jaratýshysyn tanyp-bilý, hıkmetin sezý arqyly jumsarady. Al endi kóbinese jat dinı aǵymnyń boıynan qatigezdik belgileri baıqalady. Sondyqtan din máselesine abaı bolaıyq, aǵaıyn degim keledi.

Saıat Hasenov
Nur-Sultan qalasy,
«Tólebaı» meshitiniń ustazy