«Rýhanı baılyǵy jutań adamnyń ımmýnıteti álsiz bolady»

Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary atajurtyna at basyn tiregen Jasan Zekeıuly bul kúnde elimizdegi medıtsına salasynda jemisti eńbek etip, halyqtyń ystyq yqylasyna bólenip júrgen keledi. Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, «Jas-Aı» medıtsına ortalyǵynyń bas dırektory Jasan Zekeıulymen jaqynda ǵana suhbat júrgizgen bolatyn. Atalmysh suhbat barysynda Jasan Zekeıuly adamnyń ımmýnıtet júıesi onyń rýhanı jan-dúnıesimen tyǵyz baılanysty ekenin jan-jaqty dáleldep bergen edi. Nazarlaryńyzǵa dáriger suhbatynyń úzindisin usynyp otyrmyz.

Jasan Zekeıuly - medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, akademık, "Jas-Aı" medıtsına ortalyǵynyń bas dırektory, "Jas-Aı" medıtsınalyq-aqparattyq jýrnalynyń bas redaktory. QR Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi, Vena Halyqaralyq ýnıversıtetiniń «Qurmetti professory», Halyqaralyq «Sokrat» atyndaǵy ordenniń, quramyna 193 memleket kiretin Birikken Ulttar Uıymynyń Halyqaralyq «Qurmet belgisi» ordeniniń ıegeri.  

– Áńgime aýanyn búgingi el ahýalyna bura otyrsaq.  Jalpy qazaq elinde qandaı aýrýlar kóp? Onymen qalaı kúresýge bolady?

– Halyqtyń jıi shaǵymdanyp keletin  dertterine - júıke júıesi, júrek-qantamyr, asqazan-ishek, nesep-jynys, gınekologııalyq, býyn, teri, kóz, Endokrınologııalyq dertter, estý qabiletiniń tómendeýi, temeki men ishimdikke salyný, bel omyrtqa jaryǵyn otasyz emdeý, ınsýlttan keıingi saldaný, til-aýyz kúrmelý, balalardyń meshel aýrýy (DTsP), shyjyń (Enýrez), otadan keıingi asqynýlar jáne onyń aldyn alý, er adamdardyń belsizdigi, áıel adamdardaǵy bedeýlik hırýrgııalyq asqynýlardyń aldyn alý, qant dıabeti, tynys joly aýrýlary jáne t.b. jatady. Bizge keletin naýqastardyń basym bóligi joǵaryda atalǵan aýrýlarǵa shaǵymdanatyn bolsa, qoǵamymyzda bulardyń úlesi de kóp bolǵany ǵoı. Degenmen, ondaı naýqastarmen kúresýge bolady, kúresý qajet.

Aldymen elde «Birinshi medıtsınalyq-sanıtarlyq járdem júıesin» qalyptastyrý, damytý, árbir eldimekende FAP (feldsher-akýsher pýnkti) ashý, radıo-telearnalarda salamatty ómir saltyn nasıhattaý kerek. Osy maqsatta buqaralyq aqparat quraldarynda «Densaýlyq» aıdarymen paraqtar ashý, densaýlyq saqtaý taqyrybyna arnalǵan basylymdar qataryn kóbeıtý, osylaısha densaýlyq mádenıetin qalyptastyrý; qoǵamda adamdardyń otbasy jáne memleket aldyndaǵy óz densaýlyǵy úshin jaýapkershiligin arttyrý jáne t.b. amaldardy qoldaný qajet.

Buryndary da aıtyp júrgen bir oıym, ár adamnyń deniniń saý bolýy – óziniń ulttyq tili men dinine, dástúrine qanshalyqty tereń boılaǵanyna baılanysty. «Aýrý - astan, daý - qaryndastan» degen sózdi halqymyz beker qaldyrmaǵan. Kóshede, jumysta, turmysta otyrystarda tek qana ana tilinde sóılesip, ulttyq saz tyńdap, ulttyq taǵamdar tutyný - bul genetıkalyq qajettilik.  Ár ult ókili óziniń týǵan jeriniń aýasy men sýyna qanyǵyp ósýi arqyly ǵana densaýlyqtyń túp negizi qalaıdy. - «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» deıdi halqymyz.

– Qalaı aýyrmaı júrýge bolady? Qazaq halqy japon ulty sekildi qashan ári qalaı uzaq ómir súredi? Osy salada sizdi qandaı máseleler tolǵandyrady?

– Saýalyńyz shymyr, maǵynasy kimdi bolmasyn tolǵandyrady. Burynǵy ótken ǵulamalardyń biregeıi Ibn-Sına babamyz aýrýdy emdeýdegi dárigerdiń úsh quraly «jyly sóz, shóp jáne dáriger qandaýyry» dep aıtyp ketse, Shyǵys ǵulamasy Konfýtsıı «adamnyń densaýlyǵy adamnyń kóńil-kúıinde» degen eken. Biz ózimizdiń ómir tájirıbemiz jáne san myńdaǵan zertteýler negizinde adam aýrýynyń aldyn alatyn jáne ómirin jaqsartýǵa bolatyn kúndelikti qajetti qımyl áreketten basqa, eń mańyzdysy, kóńil-kúıdi óz densaýlyǵyna paıdaly etip, ustaýǵa kómektesetin, denedegi kereksiz zalaldy gormon men qýatty tómendetetin kletkanyń bólinýin toqtata alatyn apparatqa qol jetkizdik.

Kerisinshe, adam organızmindegi syrttan mı qabatyna jaǵymdy aqparattar jiberý arqyly denedegi paıdaly meıirim gormonyn bóldirý arqyly ımmýnıtetti kúsheıtip, aýrýdyń aldyn alyp, tipti jasartatyn, uzaq ómir súrýge qol jetkizýge bolatyndyǵy zerttelip, dáleldendi. Sonyń nátıjesinde adamnyń tez qartaıýy, aýrý-syrqaýǵa berilgishtigi sana-seziminiń tómendigimen baılanysty ekendigi anyqtaldy. Adamnyń tektik qasıeti joıylyp, rýhanı baılyǵy jutań bolsa, onyń ımmýnıteti álsiz bolady.

Adam boıynda syrttan keletin aqparatty ózine jınaıtyn magnıttik kletka bar. Ol kletka Endokrındik bezderdiń tinderinde ornalasqan. Magnıttik kletka eki bólikten turady. Birinshi bóligi - jaqsy habarlardy jınaıtyn meıirimdi kletka. Ekinshisi - jaman habarlardy jınaıtyn yzaly kletka. Osy eki kletka adam aǵzasynda bılik júrgizý úshin kúresedi. Adam aǵzasynda yzaly kletka 70%  bolsa, aǵzaǵa ýly kletkalar taraıdy. Búkil qaýipti aýrýlardyń bári osy ýly gormondardyń áserinen paıda bolatynyn ǵylym dáleldep otyr.

Quranda túsken aıattarda nıet pen oı-sananyń tazalyǵy saqtalǵanda, densaýlyq qalypty jaǵdaıda bolatyndyǵy eskertilgen. Kóńil-kúı, nıet taza bolmaı, jaýyzdyq pen kúnshildik, ishki jan-sezimi nápsisin jeńe almaı, bolmas iske ashýlanyp, bolymsyz ýaıym-qaıǵyǵa berilip, qol jetkize almaǵan dúnıege áýes bolýdyń sońy, biz aıtyp ketkendeı, tabıǵı túrde ýly gormondardyń bólinip, kóbeıýine ákep soqtyrady.

Abaı atamyz «Qarny toqtyq, jumysy joqtyq, azdyrar adam balasyn...» dep tekke aıtpasa kerek. Ár adam jaqsy ómir súremin deıtin bolsa, ımandy, meıirimdi bolyp, óziniń súıikti isimen aınalysyp, kúndelikti kóńil-kúıiniń durys bolýyna mán bergeni durys. Sondyqtan adamzat qoǵamy búginge deıin jumyssyzdyq pen pármendi túrde kúresip keledi. Japonııada men áriptesterimmen dıdarlastym, olarmen birge qalalarynda, dalalarynda boldym; jeri taý-tas, ushy qıyryna kózi jetip bolmaıtyn, kókjıekke ulasatyn teńiz aıdyny. Qazba baılyqtaryna tapshy, joq dese de bolǵandaı. Alaıda, Amerıka Qurama Shtattarymen, damyǵan ózge memlekettermen zamanaýı tehnıka, Elektronıka damý úrdisinde básekelestikte des bermeı keledi.

«Eshbir tabıǵı baılyqtarsyz da, memleketti qýatty etýge bolady. Eldiń basty baılyǵy - adam. Memleket tek sol adamdardyń talantyn ashýdyń negizin jasaý kerek» dep Margaret TEtcher aıtqandaı, eshqandaı baılyǵy joq bolsa da myqty el. Nege? Nesimen myqty... Japondyqtar baba dástúrin dáripteýde, ony búgingi zaman talabyna keremet úılestirýde eshkimdi aldyna salmaıdy, saldyrmaıdy da. Azamatynyń qaı-qaısysy da el namysyn tý etip júredi. Bular kúni-túni tynbaı eńbek etip, erte turady. Bizdegi kóptegen adamdar ýaqytyn tekke joǵaltyp, qaıda, qaıtyp, nege jumsaryn bilmeı dal bolyp júretin «bos ýaqyt» olarda bolmaıdy. Olar ýaqytyn únemdeıdi, «densaýlyq - zor baılyq» dep kósilmeıdi. Bul tirkestiń aqıqatyn olar ómir boıy isimen, áreketimen ózine-ózi dáleldeıdi. Japonııada turmasam da, ol jaqqa barǵan saıyn, olardyń jankeshti eńbekkerligine, óz týǵan jerin ólip-óship súıetindigine kózim jetti. Tipti, Fýkýsıma atom Elektr stantsııasy jarylysynda otanyn, halqyn qorǵap aman alyp qalý úshin eriktiler qatary kóbeıip, radıatsııalyq zııany erekshe joǵary jerge óz erikterimen tazalaý jumysyna jegildi. Mundaı patrıottyq bizdi tánti etti. Eriksiz sol jiger-qaırattan úlgi alýǵa shaqyrdy.

Joǵaryda  «aýrý – astan» degen halyq naqylynyń beker aıtylmaǵanyna toqtalyp óttik qoı. Japon halqy, negizinen, teńizden aýlap alynǵan alýan túrli balyq, baldyr, óskinderden jasalǵan kóz jaýyn alatyn neshe túrli ulttyq taǵamdarmen tapal ústelge jaıylǵan dastarhanyn jaınatyp qoıady eken. Qaı meıramhana, dámhanasyna tabaldyryq attap kirseńiz de arnaýly qoıylǵan ult dástúri, ult mádenıeti, ulttyq rýhyna tánti qylyp, oıǵa qaldyratyn buryshy bar. Tipti, ulttyq áýeni qaı jerge barsań da qulaqqa jaǵymdy túrde baıaý berilip otyrady eken. Týǵan jerinde ne ósedi, ne óndiriledi sony qorek qylady. Sol dátke qýat bolady.

Biz sııaqty «Rollton», «Fastfýd», «Doner-kebab», «Pıtstsa» t.b. shetel jasandy taǵam ónimderine máz bolyp júrgen joq. Olardyń radıo-telearnalary bizdegideı kúni-túni shetel farmatsevtik kompanııalary usynyp jatqan dári-dármekterin jarnamalap jatpaıdy. Sonan soń Japonııanyń qaı qalasyna aıaq bassańyz da bizdegideı qaz-qatar menmundalap, samsap turǵan dárihanalardy kórmeısiz. Dári-dármek demekshi, bulardyń basym kópshiligi «hımııalyq» jolmen daıyndalǵan preparattar ǵoı. Bir aýrýdan jazylaıyn dep aýzyńyzǵa alsań, aıyǵyp ketýińiz de múmkin, biraq ózińizde buryn bolmaǵan keseldi sizge bul dáriler «syılap» jiberedi.

Dáriniń qaısysy bolsa da tabıǵı ósimdikterden, gúlderden, dárilik qasıeti bar neshe túrli shópterden ázirlenýin hosh kóremiz emes pe.  Japondyqtar tańnyń atysy, kúnniń batysy jumys, qyzmet, izdenis, jattyǵý, shuǵyldaný - áıteýir toqtaýsyz qımyl árekette júredi. Iaǵnı, sý ekesh sý da qozǵalyssyz tursa, buzylady. Toqtaýsyz aqqan sý óz kúshimen barmaıtyn jeri bolmaıdy. Adam organızminiń 70 paıyzy sýdan turatyndyǵyn oılasaq, úzbeı izdený, qımyldaý, eńbek etý – uzaq ómir súrýdiń kepili. Olardyń bir-birine degen izettiligi, ustamdylyq árlep turatyn meıirimdiligine qyzyǵasyń. Iilip sálemdeskenderiniń ózi kózge qandaı jyly ushyraıdy.  Bulardyń tánine, denesine jan ıelik etedi, bıligin júrgizedi. Al, bizde dene janǵa bıligin ótkizedi.

«V zdorovom tele - zdorovyı dýh» degen oryssha máteldiń qazaqsha balamasy – «Deni saýdyń jany saý». Baıqap otyrsyz, jan dene kóleńkesinde qalyp tur ǵoı. Bul uǵymdy ǵulama Abaı atamyz erte túısingen: «Tánnen jan artyq edi, tándi janǵa bas urǵyzsa kerek edi. Joq, biz olaı qylmadyq. Uzaqtaı shýlap, qarǵadaı barqyldap aýyldaǵy boqtyqtan uzamadyq. Jan bizdi jas kúnimizde bılep júr eken. Er jetken soń, kúsh engen soń, oǵan bıletpedik. Jandy tánge bas urǵyzdyq, kózben qaramadyq. Kóńil aıtyp tursa senbedik...», – dep kúıinedi. Japonııa azamattary qandaı da bolmasyn aýrýdyń aldyn alý sharalaryna kóp kóńil bóledi. Bizdegideı aýrý asqynǵanda ǵana dárigerge shaǵymdanbaıdy. Sondyqtan da olardyń ǵumyry 75-80 jas shamalary aralyǵynda bolady.

– Negizgi em júrgizý tásilderińiz qandaı? Bizdiń bilýimizshe, dıagnozdy tamyr basý arqyly anyqtaıdy ekensiz. Batys medıtsınasy qoldana bermeıtin ınemen emdeý jáne shóppen emdeý úrdisi týraly da aıtyp berseńiz?

– Shyǵys-tıbet medıtsına ortalyǵynda em júrgizýdiń negizgi tásili -  ıne salý, ıne terapııasy sonan soń ýqalaý, sylaý (massaj), býlaý jáne dárilik qasıeti bar shóptermen, tabıǵı ósimdikterden jasalǵan dári-dármek, tabıǵı tastarmen qyzdyrý, túrli maılarmen sylaý, qazaq halqynyń dástúrli halyqtyq medıtsınasyndaǵy túrli taǵamdar arqyly emdeýdi de umyt qaldyrmaı, ary qaraı damytyp jatyrmyz. Shetel ǵalymdarymen kelisim jasap, elimizdiń ónimderin shetelge tanytsaq pa degen oıymyz bar. Naýqas dıagnozyn tamyr basý arqyly anyqtaý Shyǵys-Tıbettik medıtsınadaǵy eń mańyzdy túıinniń biri.

Tamyr basý - shyǵystyń ǵulamalary Ibn-Sına, Ál-Farabı, Óteıboıdaqtyń jáne búgingi bizdiń teorııalyq negizimiz san myń jyldyq adamzattyń ómirtarıhymen birge bite qaınasyp, zerttelip, zerdelenip, ǵylymılanyp, erekshe suranysqa ıe bolǵan dıagnoz qoıý úrdisi. Bul týraly qysqasha aıta ketsek, adamnyń qalypty tamyr soǵysynan bastap 80 túrli qalypsyz tamyr soǵysy bar. Sol neshe júzdegen aýrýlardyń belgisinen kórinis berip, adamnyń túısigi men sanasyna qolynyń sezimtaldyǵyna habar beretindigi dáleldengen.

Tamyr ustap dıagnoz qoıý týraly tom-tom kitap bolyp jınaq traktattar shyqqan, ol bizdiń qorymyzda bar. Keıbiri, tipti, qoljazbamen saqtalǵan. Bizdiń ortalyqtyń halyqqa tek emdeýmen ǵana emes, rýhanı jaqtan da saýyqtyrýǵa at salysyp kele jatqandyǵynyń bir dáleli: «Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen qaǵıdamen shyǵatyn «Jas-Aı» medıtsınalyq-aqparattyq jýrnaly respýblıkada 8 jylǵa jýyq eki aı saıyn 5 myń dana kóleminde úzbeı jaryqqa shyǵyp kele jatýy. Osy jýrnalymyzda dıagnoz qoıý úrdisi jáne dári shópten degen aıdarymyz bar. Qalyń oqyrman qaýym jýrnal arqyly shyǵystyq, halyqtyq medıtsına tásilderimen tanysyp, ózderiniń aýrý jaǵdaıyn bilip, tipti alys shet jerden qala ortalyǵyna kele almaıtyn aýrýlar jýrnaldaǵy retseptter arqyly óz jerindegi dári shópterdi paıdalaný arqyly aýrýynan aıyǵyp, san myńdaǵan alǵystaryn redaktsııamyzǵa jiberip jatady.

- Qazaq halqynyń dástúrli emshiliginiń tereń tarıhy bar ekeni belgili. Búgingi kúni qazaq emshiligin nege damyta almaı otyrmyz?

- Búgingi tańda qazaq emshiligin damyta almaı otyrǵanymyzdyń birqatar sebepteriniń biri - ol, menińshe, qoǵamymyzdyń, ókinishke oraı, osy tıimdi emshilik túrin moıyndamaı, vedomstvolyq, odan joǵary bılik organdarynyń buǵan beıjaı qarap, enjarlyq tanytyp otyrǵanynda. Túptep kelgende, dástúrli medıtsına ókilderi men halyq emshileriniń arasynda tabıǵı básekelestik bolǵany jaqsy emes pe... Biraq, meniń aıta ketpegim, qazaqtyń halyq emshiligi qazirgi qoǵamda óz ornyn tabý kerek. Negizi Qytaı sııaqty shyǵys elderinde dástúrli medıtsınaǵa baıyrǵy zamannan kele jatqan halyqtyń uzaq ýaqyttyq tájirıbesinen ótken, salt-dástúrimen bite qaınasqan, naqtyly emdeýde óziniń baǵasyn alǵan medıtsınanyń túrin jatqyzady. Al bizde kerisinshe halyqtyq dástúrli medıtsınany dástúrsiz dep, tek eýropalyq jáne burynǵy keńestik júıedegi medıtsınany dástúrli dep ataıdy.

Iaǵnı, 70 jyl otarlaǵan bıliktiń bizdiń halqymyzdyń eshqandaı tarıhy joq, medıtsınasy joq, ǵulama emshileri joq, ǵylymy joq, jabaıy el dep kelgen kemsitýinen aryla almaı otyrǵanymyz aqıqat. Halyq emshiligin damytýǵa bilikti, naǵyz ata-babamyzdyń emshiligi boıyna daryǵan mamandar qajet. Ókinishke qaraı, ondaı mamandar bizde tapshy. Tipti, keıbireýler kúnkóristiń kózi ǵyp alǵan, halyqtyń densaýlyǵymen sanaspaıdy, kerisinshe aýrýyn asqyndyryp, keleńsiz jaıttarǵa aparatyndyǵy ashy shyndyq.

Sondyqtan bul júıeni bizdiń memleketimiz zańdy túrde shyǵystaǵy damyǵan Qytaı, Koreı, Japon elderi sııaqty arnaýly zertteý mekemelerin ashyp,  birtutas standarttaý jáne turaqty oqý oryndarynda fakýltetter ashyp, qaıta oqytyp, jan-jaqtyly júıelendirý qajet. Tipti, ǵylymı jumystar qorǵalyp, zerttelip, ǵylymı ataqtar berilip, halyqaralyq arenaǵa qazaqtyń halyq medıtsınasyn, dástúrli emshiligin tanytýdy ýaqyt kúttirmeı sheshetin kez kelgen sııaqty.

– Jaqynda Ankarada (Túrkııa) 83 memleketten jınalǵan ǵalymdardyń Halyqaralyq kongresinde Qazaqstan atynan baıandama jasap kelipsiz. Onda qandaı máseleler kóterildi?

– Iá. 350-ge jýyq ǵalym qatysqan álemdik deńgeıdegi, mańyzdylyǵyna oraı Túrkııa Prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵan qatysqan konferentsııada baıandama jasadym. «Jańa Túrkııanyń Bilim jáne tehnologııalyq damý strategııasy» atty halyqaralyq konferentsııada qazirgi zamandaǵy aýrýdyń jasaryp bara jatqandyǵy, Epıdemııalyq aýrýlardan syrt, erkekterdiń aýrýynyń kóbeıgeni, erkekterdiń óz densaýlyǵyna durys qaramaýy, birjaqtyly jeńil qımyl jáne keıbir zııandy zattarǵa (araq-temeki, nasha, qumar oıyndary) áýestiktiń artýy, sondaı-aq er adamdardyń belsizdigi, qazirgi adamzatty qyzyqtyryp otyrǵan káriliktiń aldyn alý jáne adam ómirin uzartýǵa bola ma degen ǵylymı tujyrymdarǵa qatysty ózimniń tyń ıdeıalarymdy tanystyryp, joǵary baǵamen qorytyndy sertıfıkatyna ıe boldym. Túrkııadaǵy áriptesterimnen bizge: «Sizderge shákirtter jibersek, olardy oqytý, daıyndaý múmkindikterin qarastyrýǵa bolar ma eken» degen usynys tústi. Sondaı-aq, kóptegen medıtsınalyq mamandar men ǵalymdar Túrkııanyń belgili, megapolıs qalalarynda fılıaldar ashýdy usynys etti. Qudaı qalasa, Túrkııada da Shyǵys-Tıbet medıtsınasynyń ortalyǵyn asharmyz-aý tegi degen úmitimiz de joq emes. Ol endi bolashaq enshisinde. Keleshekte elimizdiń medıtsına salasynda osy shyǵystyq úlgidegi emdi dástúrli, ǵylymı túrde júrgizetin medıtsına oqý oryndaryn ashyp, tek emdeýmen ǵana aınalyspaı, ǵylymı zertteýdi birge júrgizip, kóptegen shákirtter tárbıelesek pe degen armanymyz bar.

– Sizdiń daryndy dárigerligińizden bólek, qoǵamdyq is-sharalarǵa belsendi qatysyp, qoldaý bildirip júrsiz. Osynshama jumysqa qalaı úlgeresiz?

- Árbir azamat tulǵalyq deńgeıge jetkende ǵana pendelikten ada bolady. Naǵyz otansúıgish azamat bolǵanda qoǵamnyń múddesin basqa tirlikterden bıik qoıady. Armandaǵan, ózińniń súıgen mamandyǵyńmen halqyńa qaltqysyz eńbek etkiń kelse, jiger-qaıratyń berik bolyp, qandaı da bolsyn qıynshylyqtarǵa tótep berýge daıyn bolý kerek. Beıne qyran qustyń daýyl men boranǵa qarsy ushyp, qanatyn shyńdaıtyny sııaqty ómirdiń ózi kúres ekendigin, sony jeńe bilgen adam ǵana ómir súre alatyndyǵyn umytpaý kerek.

Qazirgi kezde meni kóbirek alańdatatyny - úlkenderdiń arasyndaǵy kósemdik pen kóregendik azaıyp, pendeshilik qasıetterimizdiń ulǵaıyp bara jatqany. Ulttyq qundylyqtarymyzdy umytyp, batystyń dańǵaza dúnıesine boı aldyryp bara jatqanymyz da oılantady. Jastardyń maqsatsyzdyǵy, Otanyna degen súıispenshiliginiń taıazdyǵynan qorqamyn. Bul jerde men kópke topyraq shashýdan aýlaqpyn, degenmen jigerli jastardy shyńdaýymyz kerek. «Elim degen er bolmasa, otanyn qorǵaıtyn er qaıdan bolmaq?».

Meniń baılyǵym - halqymnyń densaýlyǵy, al osymen birge mańyzdy taǵy bir baılyq - ol rýhanı baılyq. Mańdaıymyzdaǵy kózimizdeı qorǵaıtyn tán jáne jan saýlyǵy. Iaǵnı, tolyq adam ol - jan jáne tán saýlyǵy birdeı saý adam. Jan saýlyǵymyzdy baıytatyn, nyǵaıtatyn ol bizdiń rýhanı baılyǵymyz. Sol rýhanı ata-babamyzdan kele jatqan qasıetti baılyǵymyzdy joǵaltyp almaý úshin men barlyq kúsh-qýatymdy sarqa jumsaǵym keledi. Sondyqtan jan saýlyǵy bolyp tabylatyn rýhanı baılyqty men halqyma syılaǵym keledi.  Qalaı da bolsa ýaqyt taýyp, din jáne dástúrimizben bite qaınasqan sharalarǵa qolymnan kelgenshe belsendi túrde qatynasyp otyramyn. Keıde ózim ýaqyt tappasam da kómekshilerimdi jiberip, sol sharaǵa meniń atymnan qatystyryp, óz úlesimdi qosyp otyrýdy ádetke aınaldyrǵanmyn. Bul meniń asyp-tasqan baılyǵymnan emes, namysty qoldan bermeıtin, ultjandylyǵymnan dep oılaımyn. Máselen, keıbir aqyn-jazýshylardyń keshi, ǵalymdardyń, dástúrli ánshilerdiń keshi, sondaı-aq halyqty rýhanı jaqtan sýsyndatýmen birge densaýlyǵyn, kúsh-qýatyn dáripteıtin, el namysyn halyqaralyq deńgeıde kóteretin túrli sporttyq sharalarǵa belsene qatynasyp, ózimniń qarjylaı kómegimdi jáne ortalyǵymyzdan olarǵa degen emdeýge qatysty kómegimizdi eshqashan umyt qaldyrǵan emespin.

- Áńgimeńizge rahmet!