Ramazan – jaqsylyq jarshysy
– Qurmetti, Naýryzbaı Taǵanuly! Kúlli musylman halqynyń qasıetti Ramazan aıy qarsańynda turmyz. Oqyrmandarǵa osy aıdyń qadir-qasıeti jaıynda aıtsańyz...
– Bısmılláhır Rahmanır Rahım! Alla Taǵalanyń qalaýymen qasıetti Ramazan aıyna da kelip jettik. Bul aı, rasynda, óte qadirli de erekshe, musylman qaýymy úshin berekeli de jolbasshy ýaqyt. Bul jaıynda Quran Kárimniń «Baqara» súresiniń 185-aıatynda: «Ramazan – adamdarǵa týra jol nusqaýshy, aq pen qarany aıyrýshy, bekem tutynatyn jolbasshy retinde Quran túsirile bastaǵan aı. Ramazan aıy týǵanyn kórgen adam birden oraza ustasyn. Eger bireýler aýrý bolyp, áıtpese jol saparda júrse, onda basqa kúnderde ótesin. Alla senderge jeńildik bolýyn qalaıdy, aýyrlyq túsirgisi kelmeıdi» delinedi. Demek, osy aıda qazaq jurty qadir tutatyn Quran aıattary túsirilip, musylman halqyna oraza paryz etildi. Sondaı-aq, bul aıda jolaýshy júrgen azamattar men júkti áıelderge, syrqatty adamdarǵa jeńildik bar.
Ramazan aıynda árbir isimizdiń saýaby ózge ýaqyttarǵa qaraǵanda eselenetini ıisi musylman qaýymyna málim. Sebebi, Alla Taǵala bul aıdy ózge aılardan qurmetti qylyp, saýabyn ózim beremin dep ýáde etedi. Endeshe, Haq Jabbardyń rahym-nury jaýyp, mysqaldaı izgi amalymyzǵa taýdaı saýaptar jazylatyn aıda qulshylyq-ǵıbadattarymyzdy kóbeıtip, sózimiz ben isimizdi túzep, nıetimizdi tazartýymyz kerek dep oılaımyn.
Quran Kárimde momyn musylmandarǵa buıyrylǵan aıattar tek buıyrý máninde keledi, onyń syry – Allaǵa boı usynatyndar men teris burylatyndardy ajyratý edi. «Baqara» súresiniń 183-aıatynda: «Áı, múminder! Kúnálardan saqtanyp, taqýalyqqa jetýleriń úshin senderge burynǵylarǵa paryz etilgendeı, oraza paryz etildi» delinedi. Bul aıatta orazanyń ne sebepti buıyrylǵany aıtylýda, ıaǵnı, «taqýalyqqa jetýleriń úshin» deıdi. Allany júrekpen eske alý, tilmen zikir qylý, istegen izgi isterimen, ómirlik ólshemderimen dáleldeý. Esepsiz jibergen qate-kemshilikteri, kúnálary úshin Allanyń qaharynan qoryqqan kúıde Onyń rahymy men meıiriminen úmit ete otyryp, Orazany ózine qalqan qylý shynaıy taqýa, momyn jannyń beınesi bolmaq.
– Asyl dinimizde Ramazannan da basqa aılarda oraza ustaýdyń saýaby bar deıdi, jalpy orazanyń mánisi, aýyzy berik janǵa jazylar jaqsylyq pen beriler saýaptar qandaı?
– Jalpy, musylman balasy úshin barlyq ýaqyt qadirli. Degenmen, sharıǵatymyzda dárejesi bıik, qurmeti joǵary aılar jaıynda, rasynda, aıqyn aıtylǵan.
Áz elshi Muhammed (s.ǵ.s.): «Erejep – Allanyń aıy, Shaǵban – meniń aıym, Ramazan – úmmetimniń aıy» dep, musylman úmmeti úshin qasıetti aılardy atap kórsetti. Osy mándes kelesi bir hadıste ardaqty paıǵambarymyz (s.ǵ.s.)«Iá, Alla! Erejep jáne Shaǵban aıyn qaıyrly ári múbarak etkeı, bizdi Ramazan aıyna aman-esen qaýyshtyr» dep Rabbysynan surap, duǵa etetin. Mine, Ramazan aıynyń aldynda keletin Erejep, Shaǵban aılary eń qadirli ýaqyttar. Osy aılarda paıǵambarymyz tilegen jaqsylyqqa, meıirim men rahym aıyna, keshirim men bereke aıy – Ramazanǵa Onyń úmmeti, siz benen biz aman-esen jetip otyrmyz. Qudaıǵa myń da bir shúkir deımiz. Haq elshi qurmettegen aılarǵa degen qurmetimiz joǵary bolsa, Allanyń aldyndaǵy dárejemiz de soǵan saı bolar degen úmittemin.
Al, orazashynyń jaǵdaıy týraly aıtar bolsaq, joǵaryda aıtyp ótken aılarda oraza ustaýdyń saýaby úlken, álbette. Aptanyń ár dúısenbi, beısenbi kúnderinde de aýyz bekitýge bolady. Jalpy orazanyń musylmandarǵa bekitilýiniń hıkmeti jaıynda Buharıden jetken hadıste «Eger, adam ótirik aıtý men kúnáli isterin tastamasa, Alla ol adamnyń taǵam men sýdan tyıylǵanyna muqtaj emes» dep, mán-maǵynasy tereńde ekenin baıqatady.
Iaǵnı, Allaǵa shyn ıman keltirip, moıynsunǵan momyn jan úshin oraza degenimiz tek qana tánniń orazasy bolmasa kerek. Bul – kúnáǵa túser kózdiń, qańqý sóz ben jalaǵa jaqyn, ǵaıbatqa ıkem til men qulaqtyń, ıakı búkil on eki múshemizdiń orazasy. Múminge jat áreketterden tyıylmaǵan adamnyń orazasy jóninde ardaqty elshi «Onyń orazasynan ashtyqtan ózge eshnárse buıyrmaýy múmkin» dep sıpattaıdy.
Baıqaǵanymyzdaı, orazanyń musylman qaýymyna paryz bolýynyń máni tek iship-jeýden tyıylý ǵana emes eken. Tánimiz ben rýhymyzdyń tolyq úılesim tapqan orazasy ǵana kámil oraza qataryna jatatynyn jete uǵynýǵa tyrysqanymyz jón.
– Sabyry synǵa túser oraza kezinde musylmanǵa qajet sıpattarǵa toqtalsańyz...
– Ramazan, rasynda, kóptegen jaqsylyqtarǵa jeteleýshi aı. Sonyń biri – osy sabyrlylyq. Qasıetti aıda Allanyń sansyz saýaptarynan úmitti adam kez kelgen kedergi men qıynshylyqtarǵa sabyrlylyq tanytyp, tózimdilik kórsete bilýi kerek. Tipten, oraza kezinde aıyptap, sóge sóılegen kisiniń ózine de ustamdylyqpen, paıǵambar ósıetinde aıtylǵandaı, «Men orazamyn» dep jaýap berýi shart. Paıǵambarymyzdyń osy sóziniń ózi kóp adamǵa eskertý desek bolady.
Dana halqymyz aıtqandaı, «musylmanshylyq áste-áste» damyp, órkendeıdi. Islam tarıhynan málim, Allanyń haq dini de jıyrma úsh jyldyq paıǵambar moıyna júktelgen amanat arqyly jer júzine tarady. Sabyrdyń naq ózin kórsete bilgen alǵashqy musylmandardyń ómirleri, Haq jolynda kórgen synaqtary kimniń de bolsyn kózine jas úıirmeı qoımaıdy. Nebir syn saǵattaryn bastan keshirgen sahabalardyń qıyn-qystaý sátterine baılanysty Alla Taǵala «Sender ıman keltirgendikterimiz úshin synalmaımyz dep oılaısyńdar ma?» («Ankabýt» súresi, 2-aıat) degen aıatyn túsiredi. Osy ýaqıǵalardy eske alǵan búgingi kúnniń musylmandary Allanyń sansyz nyǵmetterine sheksiz shúkirler aıtyp, bolmashy qıyndyqqa kezikkende tarıhta óshpes aty qalǵan sahabalar ómirin eske ala otyryp, bul dúnıeniń synaǵyn sabyrmen qarsy alsa, ınshalla, aqyrettegi egini mol bolmaq. Jyl on eki aıdyń birinde ǵana keletin, sansyz saýap, mol nyǵmetter beriletin Ramazanǵa degen ystyq yqylasymyz bizdi eki dúnıe baqytyna jetýge sep bolady.
Ilgeride ótken izgi musylmandar Ramazan shýaǵyna shomylyp, orazadan keıingi alty aıda Allanyń nyǵmetine degen qýanyshtan aryla almaıtyn, endigi alty aıy qalǵanda «Rabbym, bizdi Ramazanmen qaýyshtyra kór» dep asyǵa kútetin bolǵan. Sebebi, bul aıda jasalar qulshylyqtar, ǵıbadattar men izgi amaldardyń saýaby myń aıǵa tatyrlyq qasıetti Qadir túni bar. Sondyqtan, ardaqty aǵaıyn, sansyz saýaptyń esigi aıqara ashylyp, shaıtandar shynjyrlanyp baılanatyn múbárak aıdyń kúnderin alańsyz, túnderin qapersiz ótkizýden abaı bolaıyq.
– Kúnniń uzaqtyǵy men aptapty ystyǵyna qaramastan aýyz bekitýshi jannyń dárejesi qandaı bolmaq?
– Pánı dúnıede ońaı olja tabý joldarynyń jeńil bolyp, shyn eńbekpen tapqan tabystyń kózi qıynshylyqpen keletini ári adaldyq jibin attamaǵanda ǵana berekeli bolatyny ámbege aıan. Bir Allanyń razylyǵy, dúnıe aqyretimizdiń jaryq bolýy úshin ustaǵan orazada sezinetin azdy-kópti qıyndyqtar da musylman balasyn jaqsylyqqa jetelep, senimin nyǵaıtyp, shúkirin arttyrady, ımanyn shyńdaıdy.
Shyn nıet etip, oraza ustaýshynyń dárejesi týraly qudsı-hadısterdiń birinde Alla Taǵala: «Aýzy berik adam iship-jeýin men úshin doǵardy. Oraza – Meni men qulymnyń arasyndaǵy ǵıbadat. Oǵan beriletin syıdy Men ǵana ólshep, Men ǵana beremin. Aýzy berik qulymnyń ashtyq pen shóldegende shyǵatyn aýzynyń ısi men úshin mıskten de artyq» deıdi. Kúni uzaqqa oraza bolǵan jannyń aýyz qýysynan shyqqan ıistiń ózin álemderdiń Rabbysy jupar ıis mıskten joǵary baǵalap, qulynyń syıyn bir Ózi ólshep, bir Ózi berer bolsa, momyn musylman úshin budan asqan nendeı nyǵmet kerek bolar?
Mine, sondyqtan, sabyr men taqýalyqtyń, shynaıy ımannyń dámin sezindiretin jaz maýsymyna sáıkes kelgen Ramazan aıynda Allanyń meıirim-rahymy men syı-sııapatynan qur qalmaǵanymyz abzal.
Salman Farsı (r.a.) aıtady: «Rasýlalla (s.ǵ.s.) Shaǵban aıynyń sońynda bizge: «Óte uly ári berekeli Ramazan aıy kele jatyr. Bul aıda myń aıdan artyq bir tún bar. Haq Taǵala Ramazan aıynyń orazasyn paryz etip, túngi namazdy saýap alǵanǵa sebep etti. Bul aıda izgi amal isteýmen Alla Taǵalaǵa jaqyndaǵan adam, Ramazan aıynan tys ýaqytta paryz amalyn istegen bolady. Ramazan aıynda paryz amalyn oryndaǵan adam basqa aıda oryndaǵan jetpis paryz amaldyń saýabyn alady. Bul – sabyr aıy. Al sabyrlyqtyń syıy – jánnat. Bul – qaıyrymdylyq, ıaǵnı, ashtyqty sezinip, kembaǵaldarǵa janashyrlyq etý aıy. Bul aıda múminniń rızyǵy molaıady. Bireý oraza ustaǵandy tamaqtandyrsa, onyń kúnálary keshirilip, tozaq otynan azat etilýine septigin tıgizedi. Ári ol oraza ustaǵannyń saýabyndaı saýap alyp, odan oraza ustaýshynyń saýaby kemitilmeıdi» dedi. Sonda sahabalar: «Ýa, Rasýlalla! Bizdiń árbirimizdiń oraza ustaǵandy tamaqtandyrǵanǵa shamamyz jete bermeıdi», – degende, ol: «Alla Taǵala tipti bir qurma, bir urttam sý nemese súttiń sebebimen de saýabyn beredi. Bul aıdyń birinshi bóligi – Haq taǵalanyń rahmeti, ekinshi bóligi – keshirimi, úshinshi bóligi – tozaqtan azat bolý. Haq taǵala Ramazan aıynda qulyna keńshilik etken, ıaǵnı, qyzmetin jeńildetken adamnyń kúnásin keshirip, ony tozaqtan azat etedi. Ramazanda tórt isti kóbeıtińder. Onyń ekeýimen Rabbylaryńdy razy etseńder, ekeýin isteý mindetti. Rabbylaryńdy razy etetin eki is, ol: «Haq Taǵaladan ózge táńir joq» dep kýálik etý jáne kóp ıstıǵfar aıtý. Istelýi mindetti bolǵan eki amal, ol: Haq taǵaladan jánnatqa kirgizýin surap, tozaqtan pana tileý. Oraza ustaýǵa sý bergendi Haq Taǵala Qııamet kúni meniń haýzymnan sýsyndatady. Keıin ol jánnatqa kirgenge deıin shóldemeıdi», – dedi».
– Elordamyz Astana aı asyp, jyl aýnaǵan saıyn ósip-órkendep, kórkeıip keledi. Bas qalamyzdyń úlken mádenıet ordasy, rýhanııat shańyraǵyna aınalýyna meshitter de óz úlesin qosyp kele jatqanyna kýámiz. Bıylǵy Ramazanda qandaı ıgi sharalar atqarylmaq?
– Iá, áýeli Alla Taǵalanyń sheksiz meıirim-shapaǵatymen elimiz órkendep, aıaqqa nyq turdy. Álemdik qaýymdastyq aldynda Qazaqstannyń aty abyroımen atala bastady. Osyndaı bıik belesterge jetýimiz Elbasymyz bastaǵan el erteńin oılap, keleshegi úshin qamdanǵan azamattardyń arqasy dep bilemiz.
Ata Zańymyzda atap kórsetilgen, tarıhymyzda tańbalanǵan asyl dinimiz Islamnyń qundylyqtaryn, ulttyń tól mádenıeti men dástúrin nasıhattap, óz jolyn kórsetý – bizdiń, ımamdardyń basty mindeti. Osy maqsatta din qyzmetkerleri jumyla judyryq bolyp, aýqymdy is-sharalardy ótkizip keledi. Bul, ásirese, Ramazan aıynda, ataýly merekelerde kóptep uıymdastyrylady.
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, bas múftıimiz Erjan qajy Malǵajyuly el rýhanııatyn, dinimizdi damytý, halyqqa dástúrli ıslam qundylyqtaryn jetkizý úshin óte kóptegen tyń bastamalarǵa uıytqy bolyp, pármen berdi.
Ramazan aıy qarsańynda, ıaǵnı 4 maýsym kúni Astana qalasy meshitteriniń uıymdastyrýymen «Berekeli Ramazan» rýhanı keshi ótedi. «Beıbitshilik jáne kelisim» saraıynda elorda halqyna kóptegen rýhanı-taǵylymdyq dúnıeler, qasıetti aı týraly qoıylymdar, beınebaıandar usynbaqpyz. Sondaı-aq, osy keshte «Bes paryz jáne tarıh taǵylymy» respýblıkalyq jyr músháırasynyń qorytyndysy jarııalanyp, jeńimpazdar jurtshylyq aldynda marapattalady. Músháıraǵa jalpy sany 434 aqyn qatysyp otyr.
Ramazanda, álbette, muqtaj kisilerge, kóp balaly otbasylarǵa, qarttar, balalar úılerinde ártúrli qaıyrymdylyq sharalaryn ótkizip, kómektespek nıettemiz. Budan bólek, otyz kún boıyna qalyptasqan dástúr boıynsha qala meshitterinde aýyzashar dastarhandary jaıylady. Kún saıyn aýyz bekitýshi ár adam osy dastarhanda aýyz ashýyna bolady. Al qalamyzdaǵy úsh meshitte – «Nur Astana», «Áziret Sultan» jáne «Ǵylmanı» meshitterinde arnaıy qarılar kelip, taraýıh namazy oqylyp, Quran hatym etiledi.
– Oraza qarsańynda oqyrmandarǵa tilegińiz...
– Qadirli qazaq jurtty, ardaqty oqyrmandar! Ramazan – bereke-birlik aıy. Táýelsiz elimizdiń kók baıraǵynyń, Otan degen uly shańyraǵymyzdyń astynda birlikte tirlik qylyp, yntymaqta ǵumyr kesheıik. Elimizdiń erteńi men baıandy bolashaǵy úshin aıanbaı eńbek etip, osy jolda qyzmet qylýshy el azamattaryna kópten kóp duǵa jasaıyq. Duǵalar keri qaıtarylmaıtyn qasıetti ýaqytta elimiz ben jerimizdiń tynyshtyǵyn tileıik Jaratqannan.
Barshalaryńyzdyń múbárak aıdaǵy izgi amaldaryńyzǵa Alla sansyz saýaptar jazyp, eki dúnıe baqytyna bólesin. Paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) úmmetine laıyqty jandardyń qatarynan bolýymyzdy násip etsin! Alla Taǵala barshamyzdyń ustaǵan orazamyz ben jasaǵan qulshylyq-ǵıbadattarymyzdy qabyl etkeı! Dinimizge qýat, halqymyzǵa ıman baılyǵyn bergeı! Halqymyzdyń yntymaq-birligi artyp, yrys-nesibesi molynan bolǵaı! Qasıetti Ramazan barshamyzǵa qutty, berekeli, kúlli musylman jurtshylyǵyna qaıyrly bolsyn!
– Áýmın. Áserli áńgimeńizge rahmet!
Suhbattasqan
Jaıyq NAǴYMASh
Naýryzbaı Taǵanuly
