RAMAZAN ADAM MINEZINE QALAI ÁSER ETEDI?

Islam – ádeptilik jáne jaqsy minez dini. Alla Taǵala «Fýrqan» súresi 63-aıatynda:«Rahmannyń quldary jer betinde sypaıy túrde júredi...» – dep buıyrady. Minezdiń kórkemdigi jaıly Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Qııamette amaldar ólshengende, tarazyny aýyr basatyn birden-bir amal – Alladan qorqý men kórkem minez» – degen. (Tırmızı rıýaıat etken). 

Qasıetti Ramazan aıynda sizdiń minez-qulqyńyz qandaı bolýy kerk? Ramazannyń sizdiń minezińizge áseri qandaı? Jalpy jer betindegi musylman qaýymynyń kópshiligi Allanyń rahymymen Ramazan aıynda qulshylyq  jasaýda zor ynta tanytady. Meshitter tań namazynda da toly bolyp, jomarttyqta, haram isterden tyıylýda, kórkem minez tanytýda, ıgi nárselerdiń barlyǵynda yjdaǵattylyqtyń oryn alyp jatqanyn baıqaısyz. Ramazan aıynda oraza ustap, biraq jaman nárselerden tyıylmaı júrgen adam, záýlim saraı salyp, ony qaıta qıratyp jatqan bireý sekildi. Allanyń Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Oraza ustaýshyǵa onyń orazasynan ashtyqtan basqa esh nárse tımeı qalýy múmkin»  –degen. (Ibn Májah). Paıǵambarymyz: (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) «Ótirik aıtýyn jáne ótirik boıynsha amal etýin toqtatpaǵan adamnyń iship-jegendi tastaǵany Allaǵa kerek emes» dedi (Buharı).

Bul degenimiz, Alla Taǵala adamdarǵa oraza ustaý paryzyn júktegende, olardyń belgili ýaqyt ishinde tek jep ishýden jáne erli-zaıyptylyq qatynastan tyıylýyn ǵana meńzemedi. Olar sondaı-aq asa Qudiretti Alla tyıym salǵan kúnálardan jáne Oǵan degen moıynsunbaýshylyqtan ózderin tyııýy kerek

Birde Bıshr ál-Hafıge: «Aqıqatynda, tek Ramazan aıynda ǵana qulshylyqta ynta tanytatyn adamdar bar», – dep aıtylǵanda, ol: «Allany tek Ramazanda ǵana eske túsiretin halyq nashar. Aqıqatynda, izgi adam – jyl boıy ynta tanytatyn adam!» («ál-Látaıf» 396).

Aıshadan (Alla oǵan razy bolsyn) Alla Elshisiniń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bylaı dep aıtqany jetkiziledi: «Rasynda, Alla úshin eń súıikti ister – bul turaqty túrde oryndalatyndary, tipti olar az bolsa da!» Al Aıshanyń ózi bylaı degen: «Eger Muhammedtiń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) úı-ishi qandaı da bir amaldardy oryndaıtyn bolsa, olar ony keıin tastamaıtyn»(Mýslım rıýaıat etken).

Bul hadısterden turaqty oryndalatyn ıgi amaldar, tipti olar az bolsa da, belgili bir ýaqyttarda ǵana belsendilik tanytýdan jaqsyraq ekenin baıqaımyz. Ábý Hýraıra bylaı dep baıandaıtyn: “Óz kezinde Allanyń Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) Bálııa aýdanynan Islamdy qabyldaǵan eki adamdy baýyrlastyrdy. Olardyń bireýi áskerı joryq kezinde sháhıd boldy, al ekinshisi odan keıin bir jyldan soń qaıtys boldy. Adamdar Allanyń Elshisimen (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) birge ekinshisiniń tabytyn alyp bara jatqan kezde Allaǵa Ol ony dosyna qosýdy duǵa etip surady. Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Sender olardyń qaısysyn jaqsyraq dep oılaısyńdar?!», – dep surady. Biz: «Alla men Onyń Elshisi jaqsyraq biledi, biraq biz sháhıd jaqsyraq shyǵar dep oılaımyz!», – dep jaýap berdik. Sonda Allanyń Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Al ol odan (sháhıd bolǵannan) keıin (ómir súrgende) Ramazan aıynda oraza ustamady ma, ári pálen rakaǵat namaz oryndamady ma? Olardyń arasyndaǵy aıyrmashylyq aspan men jerdiń arasyndaǵydaı!», – dedi Ahmad 1/163, (hafız ál-Mýnzırı rıýaıat etken).

Osy sharapatty hadıste ómirin Alla Taǵalaǵa úzilissiz qulshylyq etýmen ótkizetin adamnyń uly jetistikke jetetinine nusqaý bar.

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) orazanyń paryz etilýiniń ıláhı hıkmetin túsindirip: «Alla ótirik aıtýyn jáne ótirikke sáıkes amal etýin toqtatpaǵan adamnyń jep-ishýin qoıǵanyna muqtaj emes», – dedi (ál-Býharı 1903).

Imam Ábý Bakr ıbn ál-Arabı bylaı dep aıtqan: «Kimde-kim osy hadıste aıtylǵandy istegen bolsa, orazasy úshin saýap almaıdy» («Fathýl-Bárı» 4/177).

Osy hadısten túsinetinimiz, eger oraza ustaýshy adam kúná jasaýdy, ótirik aıtýdy, balaǵattaýdy doǵarmasa, onda Alla ondaı kisiniń tamaq pen sýdan jáne áıelimen jaqyndasýdan bas tartqanyna kóńil bólmeıdi.

Oraza ustaý buıryǵyndaǵy danalyq múminderdiń jaǵymdy, halal jáne ıgi nárselerden tyıylýynda ǵana emes, bul oraza ustaıtyn adamǵa mindetti bolsa da. Ári bul orazaǵa engizilgen jalǵyz talap etiletin nárse emes. Alla Taǵala oraza ustaý týraly Óziniń ámirin «…árıne  taqýa bolasyńdar» degen sózdermen aıaqtaıdy.

Bul «orazanyń paryz etilýiniń danalyǵy musylman adam oraza kezinde Alla Taǵalaǵa qulshylyqtaryn kóbeıtý kerektiginde, burynǵysyna qaraǵanda boıusynǵysh bolýy jáne jamandyqtyń barlyǵyn tastaýy kerektiginde» degendi bildiredi.

Oraza – bul tek iship-jeýden tyıylý emes, oǵan qosa bul balaǵattaý, ǵaıbattaý, ótirik aıtý, ósek aıtý, jalǵan kýálik berý sııaqty barshaǵa belgili tyıym salynǵan isterden bas tartý bolyp sanalatyny bizge aıqyn boldy. Ábý Hýraıradan jetken hadıste, Allanyń Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bylaı degeni jetkiziledi: «Oraza – bul jaı ǵana iship-jeýden tyıylý emes. Aqıqatynda, oraza – bos sózder men jaman sózderden tyıylý» (Ibn Hýzaıma, Ibn Hıbban, ál-Hakım. Hadıs sahıh. («Sahıh át-tarǵıb» 1082).

Árbir musylman orazany buzatyn ister – bul tek bárine málim bolǵan iship-jeý men jynystyq qatynas jasaý sııaqty dene amaldary ǵana emes ekenin bilýge mindetti. Orazanyń máni bulardan tyıylýda ǵana emes.

Árbir musylman Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) til kesapattaryna qatysty kóptegen ósıetterin este saqtap júrýi qajet. Jaman nemese paıdasy joq nárselerdi aıtqannan góri, úndemegen abzal, ásirese osy uly aıda. Mý`az ıbn Jábáldyń sózderinen Alla Elshisiniń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bylaı dep aıtqany jetkiziledi: «Aqıqatynda, sen sóılemegen saıyn ıgilikte bolýdy toqtatpaısyń. Al sóıleı bastasań, onda bul (sóılegeniń) ne seniń jaǵyńda bolady, ne saǵan qarsy bolady» (át-Tabaranı «ál-Kábır» 2/73. Hadıs sahıh).

Oraza ustaýshy osy aıda Allaǵa qulshylyq etýde jáne Oǵan boıusynýda kóbirek ynta-yjdaǵat tanytýy kerek. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) «Musylman – musylmandarǵa qolymen de, tilimen de zııan bermeıtin adam» degen keremet hadısi bar (Buharı, Mýslım rıýaıat etken). Adamdar keltiretin zabirge tózip, eshkimmen urysyp-kerispeı, daýysyn kótermeýi kerek. Eger oraza ustaýshyǵa bireý urysatyn bolsa, onda ol barynsha sabyrlyq tanytyp: «Meniń aýyzym berik!» – dep jaýap qaıyrýy kerek. Bul týraly myna hadıste aıtylǵan: «Senderden eshkim oraza kúninde jaman sózder aıtpasyn jáne daýysyn kótermesin. Al eger bireý oǵan urysatyn bolsa nemese onymen janjal týǵyzǵysy keletin bolsa, onda ol: «Rasynda, meniń aýyzym berik», – dep aıtsyn» (Býharı, Mýslım rıýaıat etken).

Adam sondaı-aq kúnálardan aýlaq bolýǵa tyrysýy, tyıym salynǵan nárselerge qaramaı, kózderin tómen túsirip júrýi qajet. Allanyń Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bylaı dep aıtqan: «Qııamet kúni úsh adamnyń kózderi Otty kórmeıdi: Alladan qorqyp jylaǵan kózder, Alla jolynda kúzetshi bolǵan adamnyń kózderi jáne Allanyń tyıym salǵanyn kórgende, tómen qaraǵan adamnyń kózderi»

(«ás-Sılsılá ás-Sahıha» 2673).

Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) sonshalyqty kórkem minez ıesi bola tura: «Alla, jaratylysymdy ádemi qylyp jaratqanyńdaı, minezimdi de kórkem et» (Ahmad ıbn Hanbal, Mýsnad, 1,403) dep únemi Alla Taǵaladan jalbaryna suraǵan.

Jáne Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) myna duǵany kóp oqıtyn edi:

«Eı meıirimdilerdiń eń meıirimdisi Alla, meıirimińniń haqy úshin densaýlyq, amandyq, amanatqa muqııat bolýdy, kórkem minezdi bolýdy jáne taǵdyryńa razy bolýdy násip et!»

Alla bizdiń de qulshylyǵymyzdy qabyl alyp, kórkem minezdilerden bolýymyzdy násip etkeı!