QUDAIShYL QALPYMYZDA QALSAQ...
Kózimizdi ashyp-jumǵansha qasıetti Ramazan aıy da óte shyqty. Biz bul aıda barynsha sadaqa berip, taraýyq namazyna qatystyq. Tilimizdi jaman sózden saqtap, Allany ulyqtaýǵa tyrystyq. Bul aıda nápsimen kúresý joldaryn úırendik. Bizdiń endigi maqsatymyz – qasıetti Ramazan aıynda boıymyzǵa qalyptastyrǵan jaqsy ádetter men sıpattardy basqa da aılarda jalǵastyrý.
Bir aı boıy jaqsy amaldar jasaýǵa umtylǵan pende basqa da ýaqytta sol ıgi amaldardy atqarýǵa tyrysýy kerek. Islam ǵalymdarynyń aıtýynsha, musylmannyń Ramazan aıynda ustaǵan orazasynyń qabyl bolý kórinisiniń biri – oraza kezinde oryndaǵan izgi amaldaryn basqa da aılarda jalǵastyrý. Mine, oraza kezinde meshitke jıi barýǵa tyrystyq, sadaqamyzdy berip, ózgelerge kómektestik. Osyndaı Allaǵa unamdy amaldardy ózge de aılarda úzdiksiz jalǵastyrý – ustaǵan orazamyzdyń qabyl bolǵanynynyń dáleli.
Islam dini amalda turaqty bolýdy buıyrady. Allaǵa unamdy amal – turaqty oryndalǵan qulshylyq. Birde sahabalar Alla elshisinen (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ýa, Allanyń elshisi, Allaǵa qandaı amal unamdy?» dep suraıdy. Sonda Paıǵambar: «Únemi ári turaqty oryndalǵan amal» dep jaýap beredi. Aısha anamyz (oǵan Alla razy bolsyn) mynadaı habar jetkizgen eken: «Bir adam Paıǵambarymyzdan «Allaǵa eń unamdy amal qaısy?» dep suraǵanda: «Az da bolsa, turaqty túrde úzdiksiz oryndalatyn amal» dep jaýap berdi». Demek Alla Taǵala turaqty oryndalǵan amaldy unatady degen sóz. Joǵarydaǵy hadıske túsinikteme jazǵan ǵalymdardyń pikirinshe, eger adam balasy turaqty túrde oryndap júrgen amalyn bir kúni belgili sebeppen, mysaly saparda bolý, naýqastanyp qalý, qarttyq jetýmen oryndaı almaı qalsa, Allaǵa Taǵala ol pendesine turaqty túrde jasap júrgen sol qulshylyqtyń saýabyn jazady eken. Óıtkeni Alla Taǵala ol pendesi aýyryp nemese saparda bolmaǵanda mindetti túrde ádettegi izgi amalyn oryndaıtynyn jaqsy biledi. Oryndy sebeppen oryndaı almasa da oǵan saýap jazady.
Alla Taǵala Qııamet kúni jazýshy perishtelerine: «Pálenshe degen qulymnyń amal dápterine «mynany, mynany jaz» dep buıyrady. Perishteler: «Ýa, Rabbymyz! Bul pendeńniń ondaı bir nársesin jazbadyq. Dápterimizde ondaı nárse joq» deıdi. Sonda Alla Taǵala: «Qulym muny isteýdi nıetine alǵan edi» dep jaýap beredi. Musylmannyń nıet etip, biraq oryndaı almaı qalǵan amalyna saýap jazý sebebin ǵalymdar ol adamnyń turaqty amalynyń bolǵanymen túsindiredi.
Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Allaǵa eń unamdy amal – az da bolsa turaqty túrde úzdiksiz oryndalatyn amal» degen hadısine túsinikteme jazǵan Imam ál-Náýaýı: «Bul hadıs izgi amaldarda turaqty bolýǵa úndeıdi. Sonymen qatar bul hadıste turaqty túrde oryndalyp otyrǵan kishkentaı izgi amal turaqty emes úlken amaldan abzal ekendigi meńzelip tur. Únemi úzdiksiz oryndalatyn kishkentaı amal úlken ári turaqsyz amalǵa qaraǵanda áldeqaıda kóbirek paıdaly» deıdi.
Alla Taǵala bizge qasıetti Ramazan aıynda otyz kún boıy nápsimizben turaqty túrde kúresýdi úıretti. Islam ǵalymdarynyń biri: «Nápsimnen úlken dushpanmen kúresip kórgen emespin. Keıde men ony jeńemin, keıde ol basym túsken kezderi de bolady» degen eken. Shyn máninde, adam balasy úshin óz nápsisinen artyq dushpan joq. Hasan ál-Basrıdyń (Alla ony raqymyna alsyn): «Jıhadtyń eń abzaly – nápsimen kúresý. Júgendeýge muqtaj bolǵan nápsińnen artyq asaý joq» degen sózinde úlken mán jatyr. Osyndaıda Shal aqynnyń:
«Nápsiń bir kókjal bórideı,
Imanyń baǵlan qozydaı.
Eger tyıý salmasań,
Imanyńdy jep keter» degen óleń jyrlary eske túsedi. Shal aqynnyń taǵy bir óleń joldarynda:
«Iman – qoı, aqyl – qoıshy, nápsi – bóri,
Bórige qoı aldyrmas erdiń eri.
Taıaqty qatty ustap qoıshy tursa,
Jolamas eshbir pále, shaıtan-peri» delingen.
Iá, nápsimizdi únemi júgendep otyrmasaq, ımanymyzdy álsiretip ketetini belgili. Adamnyń bir jaýy shaıtan bolsa, ekinshi jaýy onyń nápsisi ekeni aqıqat. Shaıtannan onyń azǵyrýyna qarsy amaldar jasaý arqyly saqtanamyz. Al nápsimizden shaqýatymyzdy tárk etý arqyly saqtanamyz. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Nazıǵat» súresiniń 40-41-aıattarynda bylaı dep eskertedi: «...Kim Rabbysy quzyrynda turýdan qorqyp, nápsisin jaman qalaýdan tyısa – onyń baratyn jeri jánnat».
Oraza bizge ózgelermen kórkem mámile jasaýdy úıretti. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) úıretkendeı, Ramazan aıynda bizben daýlasqysy kelgen, ádep bilmes adamdarǵa kórkem túrde «men orazamyn» dep jaýap berýge daǵdylandyq. Bul daǵdy musylmandyq qalpymyzdy, qashan da, qaı iste de qudaıshyl bolý sıpatymyzdy odan saıyn kórkeıte túskeni aqıqat. Urys-keris degen synaq bizdiń kúndelikti ómirimizde kezdesetin qubylys emes pe? Endeshe, osyndaı synaqtan qalaı ótemiz? Árıne kórkem mámile jasaý arqyly mundaı synaqtan súrinbeı ótemiz. Biz úshin musylmandyq qalyptan shyqpaý qashan da mańyzdy.
Bir kúni bir sahabaǵa bir kisi kelip «Sen pálensiń, sen túgensiń» dep neshetúrli jaman sóz aıta bastaıdy. Álgi adamnyń aýzynan shyqqan ádepsiz sózderdi tyńdap bolǵan sahaba: «Alla razy bolsyn! Allaǵa ant eteıin! Boıymda siz aıtqannan da kóp kemshiligim bar. Qalǵanyn jasyryp, osy qateligimdi siz arqyly kórsetken Allaǵa sansyz madaq bolsyn!» dep jaýap bergen eken. Mine, naǵyz musylmandyq sıpat osynda bolar. Ilgeride ótken babalarymyz «Musylmannyń minezi jibekteı jumsaq bolýy kerek» dep aıtýshy edi. Jumsaqtyq minez ózińe qarsy pikir aıtqan kezde de kórinis tabýy tıis.
Ramazan siz ben bizdi qanaǵatshyl bolýǵa úıretti. Oraza kezinde aldymyzǵa kelgen asymyzǵa shúkir etip, barǵa qanaǵat ettik. Osylaısha, Allanyń bergenine rıza boldyq. Oraza kezinde Qudaıdyń bergenine rıza bolý arqyly eń baı adam ekenimizdi sezindik. Óıtkeni Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Qudaıdyń bergenine razy bolsań, eń baı adamnyń biri bolasyń» degen hadısin tereń túsinýge tyrystyq.
Ramazan aıy bizdi keshirimdi bolýǵa, jomarttyq jasaýǵa, izgilermen dos bolýǵa, eshkimge zııan tıgizbeýge, jaman oıdan aýlaq bolýǵa, aýyzashar berip, qonaqjaılyq tanytýǵa úıretti. Eń bastysy Alla Taǵala Quranda: «Ýa, ıman etkender! Ózderińnen burynǵylarǵa paryz etilgendeı senderge de oraza ustaý paryz etildi. Bálkim sol arqyly (asaý nápsini tizgindep), kúná ataýlydan saqtanyp, taqýalyqqa jetersińder» («Baqara» súresi, 183-aıat) dep baıandaǵandaı, taqýalyq sıpatty boıymyzǵa qalyptastyrýǵa tyrystyq.
Málık ıbn Dınar (Alla ony raqymyna alsyn): «Óz boıynan taqýalyqty baıqap, úkili úmitti sezingen adam shúbásiz aqıqatqa jarmasady. Taqýalyqtyń belgisi – Qudaı tyıǵan isterden jıirkene qashý. Úmittiń belgisi – Qudaı buıyrǵan isterdi súısine jasaý», – degen eken.
Iá, biz oraza kezinde Allanyń tyıǵan isterinen tyıylýǵa tyrystyq. Sol arqyly boıymyzǵa taqýalyqtyń dánin ektik. Endeshe Ramazan aıynda sińirgen taqýalyqty basqa da aılarda ustanaıyq. Bir ǵulama aıtqandaı, «Ramazanshyl bolmaıyq, Qudaıshyl bolaıyq!». Qudaıshyl qalpymyzda qalaıyq!
Ánýar IZIMBAIULY
