Qosh keldiń, aılardyń sultany!

Barlyq maqtaý men madaq Allaǵa tán. Ardaqty Paıǵambarymyz Muhammedke Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn!

Áýeli siz ben bizdi qasıetti Ramazanǵa aıdan aman, jyldan esen jetkizgen Jaratýshy Jabbar Iemizge shúkir aıtamyz. Alla Elshisiniń «Bizdi Ramazanǵa aman-esen jetkize gór» dep duǵa etýinde úlken mán bar.

Bereke aıy

Rasynda, Ramazan – bereke aıy. Bul aıda musylman balasynyń nıeti men amaly úılesip, jaqsylyqqa umtylady. Izgi ǵulamalardyń biri «Erejep – jelge, Shaǵban – bultqa, Ramazan jańbyrǵa uqsaıdy. Erejep aıynda dán egilmese, Shaǵbanda sýarylmasa, Ramazanda qandaı egin kútýge bolady» degen eken. Sol aıtpaqshy, Ramazan – rýhanı azyq jınaıtyn berekeli aı. Pende oraza kezinde ózinde bar nyǵmettiń berekesin sezinedi, qadirine jetedi.

Tań namazy aldynda sáresi ishýge turǵan adam ýaqyt pen rızyq-nesibeniń berekesine bólenedi. Paıǵambarymyz tańǵy ýaqytta bereke bar ekenin ósıet etken. Halyq danalyǵynda aıtylatyn «Erte turǵan erkektiń yrysy artyq, erte turǵan áıeldiń bir isi artyq» degen taǵylymdy tujyrym osydan qalsa kerek. Demek, tań – rızyq-nesibe men berekege bólenetin sát. «Sáresin ishińder! Rasynda, sáresinde bereke bar» degen hadıstiń máni osynda.

Taqýalyq aıy

Birde áıgili sahaba Ábý Huraıra (Alla oǵan razy bolsyn) taqýalyq týraly suraǵan kisilerge bylaı deıdi: «Sizder ómirlerińizde tikeni kóp jolmen júrip kórdińizder me?». Sonda qasyndaǵy adamdar: «Iá, óttik», – dep jaýap berdi. Ábý Huraıra (Alla oǵan razy bolsyn) taǵy da: «Olaı bolsa, sol jerden ótken kezde ne istedińizder?» – dep saýal qoıdy. Olar: «Tikenderden saqtanyp óttik», – dep jaýap berdi. Sonda sahaba: «Taqýalyq ta dál solaı, kúná men qatelikterden saqtaný», – dep túsindirip bergen eken.

Oraza qulshylyǵynyń máni de osynda. Aýyz bekitken adamnyń sanasynda «Osy isim orazamdy buzyp jibermeı me?» degen saýal árdaıym jańǵyryp turady. Tipti oraza ustaǵan jan bireýdi renjitip alýdan saqtanyp, sa­ýaptan qur qalmaýǵa tyrysady.

Bylaı kúnde bireýdiń ádepsiz áre­ke­tiniń «qarymtasyn» berýge asyǵyp tura­tyn jan qasıetti Ramazan aıynda ózge adam daýys kóterip, shekten shyǵyp jatsa da «men oraza edim» dep máseleni taqýa­lyq jolmen sheshedi. Óıtkeni Rama­zanda «men orazamyn» dep aıtý – súnnet amal, ıaǵnı Paıǵambar joly. Ardaqty Paıǵambarymyz bylaı ósıet etken: «Kimde-kim aýzy berik bolsa, jaman sóz sóılemesin. Daýys kóterip, aıqaı shy­ǵar­masyn. Bireý oǵan til tıgizse nemese onymen keriskisi kelse, oǵan: «Men orazamyn» desin».

Taqýalyq – arnaıy izdep, ýaqyt-sátin kútip jasaıtyn amal emes. Alladan qorqý, kúnádan saqtaný kúndelikti tirshiligimizde, jumysymyz ben otbasymyzda, kez kelgen qoǵamdyq ortada kórinis tabýy tıis. Al, oraza aıy – ta­qýa­lyqty tý etetin oraıly sát. Oraza kezinde taqýalyq tanyta almaǵan adam saýaptan qur qalady.

Asan qaıǵy babamyzdyń:

«Eregisip, uryspa.
Seniki jón bolsa,
Atyń shyqpas durysqa.
Atańnyń quny bolsa da,
Aldyńa kelip qalǵan soń,
Qol qýsyryp barǵan soń,
Asa kesh te qoıa ber,
Burynǵyny qýyspa», – dep jyrǵa qosýy tegin emes.

Quran aıy

Ramazan – qasıetti Quran túsken aı. Alla taǵala qasıetti Qurannyń «Baqara» súresiniń 185-aıatynda: «Ramazan aıy sondaı bir aı, ol aıda adam balasyna týra jol jáne (aq pen qarany) aıyratyn dálel túrinde Quran túsirildi», – dep baıandaǵan.

Demek, Ramazan – Quran aıy. Bul aıda qasıetti kitapty kóp hatym etý kerek. Iaǵnı ony tolyq oqyp shyqqan adamǵa mol saýap jazylady. Alla Elshisi: «Kimde-kim Allanyń kitabynan bir árip oqysa, bir saýap alady, al bir saýap on saýapqa teń...», – degen.

Quran Kárim – berekeniń bastaýy. Quran oqylǵan, oǵan amal etilgen úıde, jerde, elde tynyshtyq ornaıdy, Allanyń bereketi bolady. Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısinde: «Úılerińizde Quran Kárimdi kóp oqyńyzdar...», – delingen.

Quran Kárim ózine umtylǵan jandar úshin – úmit kózi. «Quran oqý – kóńildiń shıpasy» (hadıs). Qasıetti aıda nıetimizdi túzep, oraza ustap, múmkindiginshe tazalanyp, duǵa jasap ózimizdi qorǵaıyq. Quran oqyp, juqpaly indetke shaldyqqan jandarǵa Alladan shıpa tileıik.

Tárbıe aıy

Alla Taǵala «Fýssılat» súresiniń 34-aıatynda: «Jaqsylyq pen jamandyq teń bolmaıdy. Jamandyqty jaqsy isińmen jolǵa sal. Sonda ǵana senimen dushpandyǵy bar qas adam, ózińniń syrlas (óte jaqyn) dosyńdaı bolyp ketedi», – dep baıandaıdy.

«Musylman» degen sóz «moıynsunýshy» degen maǵynany bildiredi. Demek musylman balasy ár isinde Allanyń ámirine moıyn­sunady. Tipti, bireý jaman nıetpen dórekilik tanytsa, oǵan kórkem túrde jaýap beredi. Joǵaryda hadısti mysal etkenimizdeı, bireý aýyz bekitken musylmanǵa til tıgizse nemese onymen keriskisi kelse, oǵan «men orazamyn» dep jaýap beredi. Mine, kórkem minez degenimiz osy. Kórkem minezdi musylman aınalasyna Islam qundylyqtaryn pash etedi.

Qazir kóp sózben nasıhat aıtýǵa qaraǵanda bir kórkem amaldyń áseri áldeqaıda nátıjeli bolýda. Aýyz bekitip júrgenimizdiń ózi bizge úlken jaýapkershilik júkteıdi. «Musylman» degen atty kóterip júrgennen soń soǵan laıyqty ómir súrýimiz kerek. Óıtkeni aınala­myzdaǵy adamdar siz ben bizden jaqsylyq kútedi. Ábýbákir Kerderiniń:

«Musylman bolsań – ijdát qyl,
Iman, rýza, namazǵa.
Aǵaıyn bolsań, tatý bol,
Áýes bolma arazǵa!» dep jyrlaıtyny sondyqtan.

Aýzy berik adam boıyndaǵy kúsh-qýatyn ónbes daýdy qýyp, bos nársege jumsamaıdy. Nápsi-qalaýy «jýasyp» qalǵan jan jaman­dyqtan qashyq júredi. Qý nápsi adamdy azdyratyn amalǵa jetelegenmen, aqyldy musylman onyń «qojaıyny» bolyp qala beredi. Al qalaýǵa erik bergen pende onyń «qulyna» aınalmaq. Nápsini tárbıeleýdiń tóte joly – ashtyq, ıaǵnı oraza ustaý. Ash adamnyń ózgemen qaq-soǵy bolmaıdy.

Shúkir aıy

Adam qolyndaǵy azdy-kópti dáýleti, kúnde iship-jep júrgen azyq-aýqaty, kıip júrgen kıimi, minip júrgen kóligi, basyndaǵy baspanasy, t.b. nyǵmetter ýaqyt óte kele qalypty jaǵdaıǵa aınalady. Alaıda adam balasy osynaý ıgilikke óziniń qarym-qabileti men amal-áreketi arqyly jettim dep oılaıdy. Asylynda áste olaı emes. Aspan men jerdiń arasyndaǵy kúlli múliktiń ıesi – Alla. Óıtkeni Jaratýshy Jabbar Iemiz: «Senderdegi árbir nyǵmet, álbette, Alladan (syılyq etilgen)», – deıdi («Nahl» súresi, 53-aıat). Adam balasy qandaı ıgilikke jetse, bul eń áýeli Allanyń qalaýymen bolatyn nyǵmet.

Ramazan – shúkir aıy. Musylman balasy tań atqannan kún batqanǵa deıin aýyz bekitken kezde kúnde iship júrgen bir jutym sýdyń qadirine jetedi. Aýyz ashqan sátte bir kese sýdyń ózi qandaı tátti deseńshi?! Kúni boıy ash qursaq júrgen pende aýyzasharda sý men nandy qanaǵat etedi. Ony násip etken Allaǵa shúkir etip, Oǵan madaq aıtady. Alla shúkir etken pendesine razy bolady. Ardaqty Paıǵambarymyz: «Álbette, Alla tamaq jep bolyp oǵan madaq aıtqan nemese sýsyn iship bolyp madaq aıtqan pendeden razy bolady», – degen.

Oraza adamdy kóbirek shúkir etýge úıretedi. Al shúkir etken eldiń rızyǵy odan saıyn arta beredi. Buǵan myna aıat dálel: «Jaqsy (kórkem) eldiń (jeri qunarly bolsa da, qunarsyz bolsa da onyń) ósimdigi Rabbynyń qalaýy boıynsha (berekeli ónip) shyǵady. Al jaman eldiń ósimdigi (qunarly jerdiń ózinde) qıyndyqpen (mardymsyz) shy­ǵady. Shúkirshilik etýshi qaýym úshin (shú­kir­shilik etýshi el men shúkirshilik etpeıtin eldiń mysaly túsinikti bolý úshin) aıattarymyz­dy osylaısha tarqatyp baıan etemiz» («Aǵraf» súresi, 58-aıat). Aıattan ańǵarǵa­ny­myzdaı, bizdiń rızyǵymyz ben nesibemiz qanshalyqty shúkir aıtatynymyzǵa baılanysty.

Densaýlyq aıy

«Ár nárseniń zeketi bar. Tánniń zeketi – oraza ustaý. Oraza – sabyrdyń jartysy» degen hadıs bar. 

Ramazan – densaýlyq jaqsaratyn aı. Alaıda oraza ustaýdaǵy basty nıet den­saý­lyqty jaqsartý úshin ǵana bolsa, onda pende Ramazannyń saýabynan qur qalady. Mundaıda oraza ustaý men dıeta ustaýdyń aıyrmashylyǵy bolmaıdy. Múminniń nıeti – mańyzdy másele. Óıtkeni Alla Elshisi aıtqandaı, musylman neni nıet etse, soǵan jetedi. Bizdiń nıetimiz oraza ustaý arqyly Allanyń raqymyna bólený bolǵandyqtan, ár amalymyzdy sharıǵat boıynsha júzege asyrýǵa tyrysamyz. Búginde álemniń medıtsına salasynda ashtyqpen emdeý tásili keńinen qoldanylady. Túrli tásilmen emdelse de aýrýynan aıyqpaǵan jandar ashyǵý (oraza ustaýmen) arqyly dertine shıpa tapqan.

Alla taǵala bizge mol saýap jınaıtyn ári densaýlyǵymyzdy nyǵaıtyp alatyn múbá­rak Ramazandy násip etti. Bul – úlken nyǵmet. Oraza artyq salmaqtan arylýǵa, aǵzany ýly zattan tazartýǵa, as qorytý júıesine, jańa jasýshanyń paıda bolýy­na, qan qysymyn qalypqa keltirýge kómek­tesedi. Ramazanda adam qanyndaǵy holesterın deńgeıi azaıady. Eski holesterın azaıyp, maı qaldyqtary erip, qan aınalymynyń durystalýyna oń áser etedi. Orazanyń biz biletin paıdalary osyndaı.

Adamdy kórkem beınede ári mahabbatpen jaratqan Alla bizge qandaı amaldyń qaıyrly ekenin jaqsy biledi emes pe?! Sondyqtan Jaratqan Jabbar Iemizdiń ruqsat etken jáne tyıym salǵan árbir ámirinde hıkmet bar.

Jaqsylyqta jarysatyn aı

Jaqsylyqta jarysý – musylmanǵa tán sıpattyń biri. Alla Taǵala Quranda: «Árkimniń bir bet alatyn qybylasy bar. Sonda jaq­sylyqqa jarysyńdar» («Baqara» súresi, 148-aıat); «Rabbylaryńnyń jarylqaýyna já­ne taqýalar úshin ázirlengen, keńdigi jer men kókteı jánnatqa jarysyńdar», («Álı-Imran» súresi, 133-aıat) – dep ámir etken.

Ókinishke qaraı elimizde jarııalanǵan tó­tenshe jaǵdaıǵa baılanysty meshit esigi ja­byl­ǵanymen, saýap esigi jabylmaıdy. Úıde oty­­ryp, meıramhanalarǵa tapsyrys berip, ta­maq­ty aýyz bekitken jandarǵa jetkizip, aýyz ash­tyrsa nemese aqshalaı berse de saýap bolady.

Musylman qaýymy saýaptar eselenip jazylatyn qasıetti aıda muqtaj otbasylarǵa zeket pen sadaqa berip, halyqtyń batasyn alyp, alǵysyna bólenedi. Osy rette Ramazan aıynda beriletin pitir sadaqasy men zeketti kaspi.kz mobıldi qosymshasy arqyly aýdarýǵa bolatynyn atap ótkim keledi. Biz osylaısha onlaın sadaqa berýdiń ońtaıly jolyn tańdadyq. Mobıldi qosymshaǵa ár oblys pen respýblıkalyq mańyzy bar qalalardaǵy ortalyq meshitterdiń esepshoty engizildi. Ár azamat óz óńirindegi meshittiń esepshotyna pitir sadaqasy men zeketin úıden shyqpaı onlaın rejimde aýdara alady.

Qoǵamda pitir sadaqasy ne úshin beriledi degen saýal jıi qoıylady. Osy rette aıta keter jaıt, óz qajettiligin qospaǵanda mal-múlki, dúnıesi kúmis nısabyna jetken, ıaǵnı 127 myń teńgesi bar adam Ramazan aıynda ózi jáne otbasy úshin pitir sadaqasyn berýi – ýájip (mindet).

Pitir sadaqasy pendeniń oraza kezinde jiberip alǵan qate-kemshilikteriniń óteýi úshin jáne kómekke muqtaj jandardy materıaldyq qoldaý maqsatynda beriledi. Meshit halyqtan túsken pitir sadaqasyn sharıǵat jolymen kómekke muqtaj otbasylarǵa taratady. Bul – áýeli Allanyń, sodan keıin pitir sadaqasyn bergen adamdardyń aldyndaǵy jaýapty da saýapty mindetimiz. 

Qaıyrymdylyq aıy

Halqymyzda «Qaıyrymdylyq jasasań, qaıyryn óziń kóresiń» degen sóz bar. Sadaqa – pendeniń mal-dáýletin azaıtpaıdy, kerisinshe, berekesin arttyrady. Biz bergen sadaqa bir otbasyn qýanyshqa bóleıdi. Muny umytpaýymyz kerek. Mynadaı ǵıbratty hadıs bar: «Musylman – musylmannyń baýyry, oǵan zulymdyq jasamaıdy, ony qurdymǵa da tastamaıdy. Kimde-kim baýyrynyń qajeti úshin júrse, Alla onyń qajetinde bolady. Kimde-kim musylmannyń bir qaıǵysyn seıiltse, qııamet kúni Alla onyń qaıǵy-qasiretteriniń birin seıiltedi. Kimde-kim musylmannyń aıybyn jasyrsa, Alla onyń aıybyn jasyrady».

Qaıyrymdylyq – qaıyrly is. Ramazanda qanshama otbasy qýanyshqa kenelip, shat-shadyman kúı keshedi. Qaıyrymdylyq aıynda izgi is-sharalarǵa atsalysyp, saýap alýǵa asyǵaıyq.

Meıirim aıy

Ramazanda musylmannyń bir-birine meıirimi oıanyp, baýyrmaldyǵy artady. Áz Paıǵambar: «Bir-birin jaqsy kórýde, bir-birine jany ashýda, bir-birine meıirim tanytý isinde múminder tutas bir aǵza sekildi. Deneniń bir múshesi aýyrsa, basqa músheleri oǵan qosyla syzdaıdy», – degen.

Qarny toq adam ash adamnyń jaǵdaıyn túsinbeıdi. Baı adam ózi oraza ustaǵan kezde tamaqqa jarymaı, ash júrgen pendeniń jaǵ­daıyn tereń sezinedi. Baýyrynyń jaǵdaıyn júregimen túsingen adam oǵan meıirim tanyta bastaıdy. Oraza – baı men kedeıdiń arasyn jaqyndata túsetin teńdessiz qulshylyq.

Alla taǵala ustaǵan orazamyzdy, bergen sada­qamyzdy, qasıetti aıda jasaǵan árbir qaıyr­ly isterimizdiń saýabyn eselep jazǵaı! Jara­týshy Iemiz barshamyzdy orazadan orazaǵa deıin aıdan aman, jyldan esen jetkize bergeı! Ámın!

Naýryzbaı qajy TAǴANULY,
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı