Qazirgi jastardy adastyratyn dinı máseleler

Jastar – eldiń bolashaǵy, bolashaqqa senim artý – jeńisti de jemisti keleshektiń kórinisi. Al el erteńi bolǵan jastar tárbıesi búgingi kúnge deıin mańyzdy bolǵan, ári qashanda basty máselelerdiń biri bola beretin asa názik dúnıe. «Aǵashty shybyq kezinde túzýle» deıdi dana halqymyz. Albyrttyqpen qaıda ıseń sonda qaraı ıile ketetin jastardyń rýhanı baǵdary búginde ózekti. Óıtkeni, jat aǵymmen jarǵa jyǵylyp, qoǵamnyń sanasyn ýlap, tyǵyryqqa tirelip jatqandardyń kópshiligi jas býyn ókilderi. 

Osy turǵyda jastardyń dinı adasýshylyqqa túsip jatqan burys tustaryna toqtalyp ótsek.

Birinshiden, ózin baǵyp-qaǵyp ósirgen ata-anasyn kápir sanaý. Aqıqatynda Alla adam ataýlyny áý bastan musylman qylyp jaratqan. Quranda Alla bylaı dedi: «Sol ýaqytta Rabbyń adam balalarynyń belderinen násilderin aldy da ózderine kýá etip: «Men senderdiń Rabbylaryń emespin be?» - degende olar: «Árıne, kýámiz», - degen. Qııamet kúni budan habarymyz joq demeńder»[1].

Júreginde Allaǵa degen senimi bar bolyp, «men musylmanmyn» dep tilimen de aıtyp turǵan adamǵa qalaısha kápir deýge bolady? Júreginde ımany bar adam musylman bolyp esepteledi. Al onyń jasaıtyn amaly, ıaǵnı namaz oqyp, oraza ustaýy ol kelesi kezektegi másele. Amal men ıman eki bólek ǵıbadat bolǵandyqtan ımany bar biraq amaly joq adamdy kápir deýge bolmaıdy. Jastardyń qateligi – dinı saýatsyzdyqtyń saldarynan osy zańdylyqtardy bilmesten óz ata-anasyn kápirge shyǵaryp, onymen baılanysty úzip, dóreki sóıleýi, syılamaýy.

Quranda Alla Taǵala: «(Muhammed (s.ǵ.s)) Eger quldarym Men týraly senen surasa: «Óte jaqynmyn, qashan menen duǵa-tilek tilese, tileýshiniń tilegin qabyl etemin. Endeshe olarda ámirimdi qabyl etsin (oryndasyn) jáne Maǵan sensin. Árıne týra jol tapqan bolar edi»[2], – deıdi. Eger bala ata-anasy úshin duǵa etip, Quranda aıtylǵandaı syılasa, Rahman ıesi álbette qabyl eter edi.

Ata-anany qadirleý týrasynda Alla Taǵalanyń jibergen sharıǵatynan myna bir aıatty aıtqannyń ózi jetkilikti.  «Al eger olardyń biri nemese ekeýi de qoldaryńda turǵan kezde qartaısa, olarǵa «úh» dep te aıtpa. Sondaı-aq, olarǵa zekime jáne olarǵa sypaıy sóıle...»[3], – delingen.

Bile bilsek, jaqyn-jýyq, aǵaıyn-týysqandarmen jaqsy qarym-qatynas pen kórkem mámilede bolyp, ózara baılanysty nyǵaıtý – bizdi Jaratýshy Rabbymyzǵa jaqyndatatyn eń uly ǵıbadattyń biri. Alla taǵala qasıetti Quran Kárimde týma-týysqandarymen jaqsy qarym-qatynasta bolǵan múminderdi madaqtap: «Olar Allanyń ýádesin oryndaǵandar, ári sertterin buzbaǵandar. Olar Allanyń jalǵastyrýdy ámir etkenin (týysqandyq baılanysty) jalǵastyryp, Rabbylarynan qorqa otyryp, esebiniń jaman bolýynan qaýiptengender»[4], – dep dáriptegen.

Ekinshiden, ǵalamtor arqyly dinı saýatyn ashý. Búgingi aqparat soǵysy jaılaǵan ýaqytta ǵalamtordaǵy málimetterdiń durys ıa burys ekenin bilý qıynnyń qıyny boldy. Jastar ómir jolyn úıretin dinı maǵulmattardy arnaıy ustazdardan emes ekiniń biri jaza beretin ınternetten alady. Bul – úlken qatelik. Manıtor ustaz bolmaıdy! Dástúrli dinimizge jat materıaldy boıyna sińdirgen jastar ata dinimizden alshaqtap, dástúrdi de jat kórip, qoǵamda bólinýshilik pen alaýyzdyq osydan paıda boldy. Shyndyǵynda, Islam dini – adamzat balasyn qarańǵylyqtan jaryqqa shyǵaryp, týra jolǵa bastaıtyn biregeı din. «Túp-túgel Allanyń dinine jabysyp, bólinbeý»[5] – dinimizdiń basty qaǵıdasy. Sebebi, bul – adam balasynyń jaratylý maqsaty. Bul týraly Alla taǵala Quran Kárimde bylaı deıdi: «Eı, adam balasy! Aqıqatynda senderdi bir er, bir áıelden jarattyq. Sondaı-aq senderdiń bir-birlerińdi tanýlaryń úshin, senderdi ulttar, rýlar qyldyq»[6]. 

Elimizde etek alyp bara jatqan dinı alaýyzdyqtyń eń basty sebebi, aldymen, dinı saýatsyzdyqta jatyr. Bir ókinishtisi – adasqan balasyn durys jolǵa bastaıdy degen aldyńǵy tolqyn, aǵa býynnyń dinı saýat ashýyna – joǵaryda aıtqan dinnen qorqynysh sezimi kedergi keltirýde. Dinniń jolyna túsken jandardyń dinimizdiń qaınar kózinen sýsyndamaı, súnnetke qaıshy kelýi ult sanasynda qalyptasqan qoǵamdyq kózqarasqa áser etpeı qoımasy anyq. Imam Ǵazalı eńbeginen alynǵan úzindige zer salsaq, bilim alýshynyń jaǵdaıyna qaraı onyń moınyna paryz etilgen isterge qatysty máselelerdi birinshi orynǵa qoıyp, árkimniń mamandyǵy men kásibine qatysty sharıǵat úkimderi men ámir-tyıymdaryn úıretý kerek. Hazireti Omardyń (r.a.): «Saýdanyń úkimin bilmeıtin adam bazarǵa shyqpasyn», – degen sózi osyny meńzeıdi.

Úshinshi, jastar arasyndaǵy dinı adasýshylyq – talaq. Álemde otbasy qundylyǵynyń bedeli tómendep, ajyrasýlardyń azaımaı otyrǵandyǵy da el bolashaǵyna balta shabýda. Jesir qalǵan kelinshek, jetim qalǵan búldirshinder – siz ben bizdiń balamyz nemese ápke-qaryndastarymyz emes pe? Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Ajyrasý – ruqsat etilgen, biraq Allaǵa unamsyz is», – dep eskertken. Jastar úshin ajyrasý op-ońaı dúnıege aınaldy. Úılenedi unamaı qalsa, «talaq» aıtyp basqasyn ala salady. Al birinshi áıelin 3 aı merzim kútpeı-aq óz dosyna úılendire salady. Osylaısha, qaryndastarymyz birneshe erkekke turmysqa shyǵyp, kótergen balasynyń ákesi kim ekenin de bilmeıdi. Qarap tursaq, burynǵy jahılııa dáýirinde áıelder balasynyń ákesi kim ekenin bilmeı tańdaý jasaǵan nadandyq áreketiniń búgingi jat aǵym jeteginde júrgen baýyrlarymyzdyń taǵdyrynda qaıtalanyp jatqanyn anyq baıqaımyz. 

Búgingi jahandaný ǵasyrynda, ǵalamdyq qundylyqtarǵa qaýip tónip otyrǵan syndarly ýaqytta jastar tárbıesi ózektiligin joǵaltpaıtyn taqyryp. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy jastar máselesin árdaıym nazarda ustap, olardyń tolyqqandy dinı bilim alýyna, meshit ımamdarymen turaqty qarym-qatynasta bolýlaryna múmkindikter jasap, tıisinshe qoldaý bildirip keledi. Jastardy dinı adasýshylyqtan saqtaıtyn birden bir jol – dinı saýatty ashý bolyp qala bermek.