QAZAQTYŃ QYZ-KELINShEKTERGE QATYSTY TYIYMDARY

Qyz bala ult tárbıesinde úlken ról atqaratynyn jaqsy bilgen qazaq halqy qyz tárbıesine erekshe mán bergen

"Qyzǵa qyryq úıden tyıym" degen nusqaý qazaqta atadan balaǵa mura bop, búginge jetip otyr.

Qazaq halqy qyz tárbıesine erekshe mán bergen. Sebebi qyz bala bolashaq ana, aıaýly jar bolǵandyqtan ult tárbıesinde úlken ról atqaratynyn jaqsy bilgen.

Sondyqtan kishkene kúninen bastap qazaqtar qyzdy uıańdyqqa, kishipeıildilikke, sypaıylyqqa, baýyrmaldylyqqa baýlyp, belgili bir yrym-tyıymdarmen tárbıelep otyrdy.

Eskirgen tyıymnyń bir túri - bedeý áıelderdi qonaqqa shaqyrmaý

Qazaq - óte qonaqjaı halyq. Biraq qonaqqa shaqyrylmaýy tıis adamdary da bolǵan. Sonyń biri – balasy joq juptar. Mádenıettanýshy Berdaly Ospan óz eńbeginde "Qazaq ondaılardy qýbas dep ataǵan" dep kórsetedi.

"Qazaq – óte balajan halyq. Kópbalaly bolǵanyn qalaıtyn ulttyń biri. Sondyqtan shildehanaǵa, úılený toıyna nemese qyz uzatý toıyna balasy joq jandardy shaqyrmaǵan. Kózi tıedi, bálesi juǵady dep yrymdaǵan", - dep jazady ol.

Búginderi bul yrym-tyıymǵa kóp qazaq súıene bermeıdi.

Qazaqtyń qyz-kelinshekteri qara kıim kımegen, shashyn jaımaǵan

Qazaq balasynyń shashyna erekshe mán bergen. Uldaryna shash ósirtpegen, al qyzdarynyń shashyn órip, burym qyp jibergen. Al burymnyń basyna sholpy taqqan. Syldyrlap turatyn sholpy jyn-shaıtandy qýady dep sengen.

Túsken shashty qyz túgili apalarymyz da jınap, saqtaǵan. Óıtkeni ony qus ilip ketse nemese bireý taptasa, onda ol adam bas aýrýyna shaldyǵady dep oılaǵan. Dýalaýǵa da shash tapsyrmas dúnıe dep syrt kózden ony tyǵyp, saqtaǵan.

Qazaqta tek erinen aıyrylǵan áıel ǵana shashyn jaıyp, joqtaý aıtqan.

Sondaı-aq qazaqtar qyz balanyń shashyn kestirtip, qysqartqyzbaǵan. Máselen, júkti áıel shashyn kesse, ishindegi bala kemtar bop týady degen paıym-túsinikteri boldy.

Qazaq áıelderiniń qoǵamdaǵy mártebesine qaraı kıim úlgileri, sonyń ishinde bas kıimderi de bolǵan. Máselen, qazaq qyzy úkili taqııa, qundyz bórik kıgen. Kóbine qos burymyn aldyna jiberip, keıde basyn jalańash ustaǵan. Al áıelderi jas ereksheligine qaraı kımeshek taqqan. Kóbine ol aqshańqaı túste bop keledi.

Qazaqta "qara jamylǵan" degen sóz bar. Ol otbasyndaǵy bir janynan, jaqynynan aıyrylǵan áıelderge qatysty aıtylǵan.

Jazylmaǵan dala zańyndaǵy qyz-kelinshekterge arnalǵan tyıym túrleri:

• Jarysa sóıleýge
• Jalǵyz qydyrýǵa
• Jyrtaqtap kúlip, sypsyńdap sóıleýge
• Orynsyz urynýǵa
• Basqalarǵa qol tıgizýge
• Ótirik, ósekke
• Sýyq júris, sýmań qylyqqa
• Kisige qaraı kerilip esineýge
• Taltaıyp otyrýǵa
• Shalqaıyp jatýǵa
• Tamaqty obyrlana asaýǵa
• Urlyq-qarlyqqa
• Uıatty múshelerin ashyp júrýge
• Burańdap qylymsýǵa
• Qyzyl ińirde jatýǵa
• Túske deıin uıyqtaýǵa
• Kisi aldynda kıim aýystyrýǵa
• Salt-dástúrden attaýǵa
• Eldi ǵaıbattaýǵa
• Úlkenderdiń jolyn kesip, atyn ataýǵa
• Ishimdik ishý, shylym shegýge
• Urys-keriske
• Betten alyp, bet jyrtysýǵa
• Qaraýlyqqa, ysyrapqa
• Rahymsyzdyq pen qatygezdikke
• Túnde sýǵa jalǵyz barýǵa
• Jat jynystylarmen aralasyp jatýǵa
• Kúıeýge qashyp tııýge
• Ádepsiz sózge
• Tars-turs etýge
• Adam men janýarlardy tebýge
• Kisini qorlap jábirleýge
• Tákapparlyq pen saıqymazaq jasaýǵa
• Aıqaı-súreńge
• Shekten tys sylanyp jasanýǵa
• Qyzǵanshaqtyq pen kúńshildikke
• Menmendik pen ózimshildikke
• Aldap-arbaýǵa
• Kórseqyzarlyqqa
• Nápsi qumarlyqqa tyıym salynady.