QAZAQ QAI KEZDE SÚIINShI, QAI ÝAQYTTA BAIǴAZY SURAǴAN?

Súıinshi suraý

Qýanyshyn jasyrmaıtyn aqkóńil, ashyq-jarqyn qazaq halqy, ózgelerdiń qýanyshyn óz qýanyshtaryndaı kóretindikten, óshkeni janyp, ólgeni tirilgen erekshe qýanyshty elden buryn kórgende, sondaı- aq, bireýdiń jan tebirenterlik uly jaqsylyqqa jolyǵaryn aldyn ala bilgende, əıeliniń ul tapqanyn kúni buryn estigende, sondaı-aq, basqa bireýdiń jaqsylyǵy men ıgiligin elden buryn sezgende qýanysh ıesine dereý «shúıinshilep» shaýyp baryp, qýantyp «súıinshi» suraıdy. Mine, bul «súıinshi suraý» dep atalady.

Qazaq saltynda «súıinshi» surap barǵan adamnyń meseldesin qaıtarmaıdy. Qalaıda, oǵan qýanyshty istiń salmaǵyna qaraı laıyqty nərse syılap qaıtarady.

Kórimdik suraý

Jaqsylyq pen jańalyqqa jany qushtar qazaq halqy jaqsylyq pen jańalyǵyna «kórimdik» surap, óz qýanyshtary men jańalyqtaryna ózgelerdi de ortaqtastyryp otyrady. Mine, bul «kórimdik suraý» dep atalady. Mysaly, jańa týǵan nərestege, jańa túsken kelinge, jańa kótergen otaýǵa, jańa saldyrǵan úıge, saraıǵa «kórimdigin berip kórińiz» dep, kórmekshi bolǵan adamdardyń aldyn tosyp kórimdik suraıdy. Oǵan ózinen «kórimdik» suralǵan adamdar taı-taıynsha, qoı-qozy jəne baǵaly zattardan «kórimdik» beredi.

Baıǵazy suraý

«Baıǵazy» – jańa kıim kıgen, jańa er-turman mingen jəne jańa zat alǵandarǵa beriletin joralǵy, syılyq. Qazaq saltynda, jańa kıgen kıim, jańa mingen er-turmanyn, keı jerde jańa mingen aty men baǵaly múlikterin janashyr, jaqyn adamdaryna kórsetip, «baıǵazy berińiz!» dep suraıdy. Mine, bul «baıǵazy suraý» dep atalady. Eger, baıǵazyny kıimge surasa, «jasyń uzaq, kıimiń tozǵaq bolsyn!» dep ıgi tilek bildirip, baıǵazyǵa bir zat nemese qozy-laq beredi. Al, er-turmanyn kórsetip surasa, «minisiń kóp bolsyn, dushpanyń joq bolsyn!» dep, oǵan da óz laıyǵyna qaraı baıǵazysyn beredi. Al úlkender baı- ǵazy surasa, tipti de kóńil bólip, meseldesin qaıtarmaıdy.

 Aıyp NÚSIPOQASULY