QAZAQ HALQYNYŃ SALT-DÁSTÚRI MEN ISLAM DININIŃ SABAQTASTYǴY
Din men dástúr – qashanda bir-birimen sabaqtas uǵym. Islam dini árbir halyqtyń, ulttyń ózindik qundylyqtary jáne erekshelikteri – ádet-ǵurpyna erekshe kóńil bólgen. Sondyqtan ıslam ǵulamalary ádet-ǵuryp máselesin taldap, onyń ózin jeke bir taqyryp etip zerttegen. Dástúrge teris kózqaraspen qaraý jáne ony joqqa shyǵarý – bir ulttyń tamyryna ǵana balta shabý emes, dindi buzýshylyq. Din men dástúrdiń qoǵamdaǵy alatyn orny joǵary, ulttyq qundylyqtar durys qalyptasý úshin de atqarar mańyzy óte zor. Din – adamdyq izgi qasıetterimizdi asqaqtatsa, salt-dástúr – ult bolyp qalyptasýymyz úshin qajet.
Dástúr – ultty rýhanı jandandyryp, onyń ishki jáne syrtqy kelbetin órnektep, kórsetip turatyn sıpattar. Qazaq halqynyń salt-dástúri men ıslam dininiń sabaqtastyǵy – bul eki júıeniń ózara úılesimdiligi men bir-birin tolyqtyrýy.
Qazaq halqynyń dástúrleri men ádet-ǵuryptary kóp jaǵdaıda ıslam dinimen úndesip keledi, sebebi ıslam dini bizdiń ata-babalarymyzdyń ómirinde uzaq ýaqyt boıy mańyzdy oryn alǵan. Kóp ǵasyrlyq tarıhynda ıslam dini men jergilikti salt-dástúrlerdiń ózara yqpaly baıqalady. Islam dini qazaq qoǵamynyń moraldyq-Etıkalyq negizderin qalyptastyryp, dástúrli ádet-ǵuryptardyń ıslam talaptaryna saı retelýine yqpal etti. Degenmen, qazaqtardyń ulttyq dástúrleri men mádenıetinde ıslamdy tolyq qabyldaýǵa deıingi kezeńde qalyptasqan nanym-senimder men ádet-ǵuryptar saqtaldy. Salt-dástúrimiz ben ıslam dininiń arasynda kóptegen úılesim bar.
Iaǵnı mádenıeti men dástúrleri uzaq ýaqyt boıy ıslam dininiń yqpalymen damydy, sondyqtan keıbir ádet-ǵuryp ıslamnyń moraldyq jáne Etıkalyq qaǵıdattarymen úılesedi.
Mysaly: Qudaıǵa degen senim. Qazaq halqy ejelden bir Qudaıǵa sengen. Islam dinin qabyldaǵannan keıin bul senim tereńdep, ıslamnyń monoteızm ıdeıasyna jaqyndady. Qazaqtyń dástúrli nanym-senimderinde de Uly Jaratýshyǵa degen qurmet erekshe oryn alǵan.
Qonaqjaılyq: Qazaqtar úshin qonaq kútýdiń úlken mańyzy bar. Islamda da qonaqqa qurmet kórsetý, olardy jaqsy kútý mańyzdy. Qonaqqa dámdi as usyný, syıly bolý – bul eki mádenıette de joǵary baǵalanady.
Tazalyq: Islamda tazalyq senimniń jartysy dep sanalady.
Qazaq halqy da tazalyqqa kóp mán bergen. Mysaly, úıdi taza ustaý, kıimdi tazalap kııý, densaýlyqty saqtaý sııaqty dástúrler de ıslammen úndesedi.
Úlkendi syılaý: Qazaq halqy úlkendi qurmettep, olarǵa úlken mán bergen. Islam dininde de úlkenderge qurmet kórsetý, olardyń aqyl-keńesine qulaq asý mańyzdy sanalady. Bul dástúrlerdiń eki mádenıette de birdeı róli bar.
Nekelik dástúrler: Qazaqtardyń dástúrli neke rásimderi ıslamdaǵy úılený ǵuryptarymen uqsas keledi. Mysaly, nekeniń zańdylyǵyn bekitý úshin eki jaqtyń kelisimi men kýágerlerdiń qatysýy mańyzdy.
Jaqsylyq jasaý men qaıyrymdylyq: Qazaq halqynyń dástúrinde adamdarǵa kómektesý, meıirimdi bolý mańyzdy bolyp sanalady. Islamda da qaıyrymdylyq jasaý – musylmandardyń paryzy. Qazaq halqynyń salt-dástúrleri men ıslam dini arasynda osy jáne basqa da uqsastyqtar qazaq mádenıetiniń ıslammen tyǵyz baılanysyn kórsetedi. Burynǵy qazaq qoǵamynda bata berý, árýaqtarǵa qurmet kórsetý sııaqty dástúrler ıslam dininiń talaptaryna sáıkes ózgertilip otyrdy.
«Qurandy oqý» Qazaq halqynyń dinı salttarynyń ishindegi mańyzdysy – Qurandy oqý jáne ony urpaqtan urpaqqa jetkizý. Qazaqtarda Quran oqylyp, ony arnaıy taǵylymdarda, as pen toılarda kópshilikke usyný dinı ǵurypqa aınalǵan.
Dástúrli merekeler men ıslamdyq meıramdar. Qazaq halqynyń meıramdary (Naýryz, Qurban aıt, Oraza aıt) ıslamnyń mańyzdy merekelerimen úılesim tabady, olarda dástúrler men dinı mindetter qatar júredi.
Qazaqtardaǵy jerleý dástúride ıslam ǵurypyna saı.
Qorytyndylaı kele, qazaq halqynyń salt-dástúrleri men ıslam dini arasyndaǵy sabaqtastyq ózara syılastyq pen úılesimdilikke negizdelgen. Bul eki júıe bir-birin tolyqtyryp, qazaq qoǵamynyń rýhanı jáne mádenı damýyna yqpal etkeni málim.
Juldyz SATYBALDIEVA,
Qyzylorda oblysy din isteri basqarmasy «Din máselelerin zertteý ortalyǵy» KMM-niń teolog mamany
Kazislam.kz
