QASIETTI QADIR TÚNI

Qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyryn qulshylyqpen ótkizip, Alla taǵalanyń razylyǵyn tabýdy qalaǵan quldar úshin eń qasıetti tún - Qadir túni. Onyń qasıettiligi sol bul túnde jasalǵan qulshylyqty Jaratýshy Iemiz myń aıda jasalǵan ǵıbadattan artyq dep qabyldaıdy. Myń aı qarapaıym arıfmetıkalyq jolmen eseptegenniń ózinde seksen úsh jyldyq merzimdi qamtıdy. Al keıbir ǵalymdar myń degen sandy arab halqy negizinen «óte kóp» degen maǵynada qoldanady. Sondyqtan Qurannyń: «Qadir túni myń aıdan qaıyrly» degen aıatyndaǵy «myń» sózi de «óte kóp» degen maǵynany beredi dep esepteıdi. Bul jaǵdaıda ol san odan da ósýi múmkin.

Túnniń «Qadir túni» dep atalýyn ǵalymdar bul túnde Alla taǵala adamdardyń kelesi jylǵy taǵdyryn, ıaǵnı ómiri men ólimin, ryzyq-nesibesin, baqytty nemese baqytsyz bolýyn t.b. jazatyndyǵymen baılanystyrady.. «Qadir» jáne «taǵdyr» sózderiniń túbirlestiginen de osyny ańǵarýǵa bolady.

Qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyryn qulshylyqpen ótkizip, Alla taǵalanyń razylyǵyn tabýdy qalaǵan quldar úshin eń qasıetti tún - Qadir túni. Onyń qasıettiligi sol bul túnde jasalǵan qulshylyqty Jaratýshy Iemiz myń aıda jasalǵan ǵıbadattan  artyq dep qabyldaıdy. Myń aı qarapaıym arıfmetıkalyq jolmen eseptegenniń ózinde seksen úsh jyldyq merzimdi qamtıdy. Al keıbir ǵalymdar myń degen sandy arab halqy negizinen «óte kóp» degen maǵynada qoldanady. Sondyqtan Qurannyń: «Qadir túni myń aıdan qaıyrly» degen aıatyndaǵy «myń» sózi de «óte kóp» degen maǵynany beredi dep esepteıdi. Bul jaǵdaıda ol san odan da ósýi múmkin.

Túnniń «Qadir túni» dep atalýyn ǵalymdar bul túnde Alla taǵala adamdardyń kelesi jylǵy taǵdyryn, ıaǵnı ómiri men ólimin, ryzyq-nesibesin, baqytty nemese baqytsyz bolýyn t.b. jazatyndyǵymen baılanystyrady.. «Qadir» jáne «taǵdyr» sózderiniń túbirlestiginen de osyny ańǵarýǵa bolady.

Bizden burynǵy úmmetterdiń bizge qaraǵanda áldeqaıda kóbirek ómir súrgendigi anyq.  Máselen, Zul-Qarnaın patshanyń dáýirinde adamdar bes júz jyl shamasynda ómir súrgen.  Sol dáýirlerdegi adamdardyń arasynda myń aıdy ǵıbadatpen ótkizbese, ózin qulshylyq etýshi dep sanamaıtyn kisiler bolǵan. Olar osy maqsatqa jetý úshin ýaqyttaryn barynsha ǵıbadat jasaýmen ótkizgen. Al endi júz jyl shamasynda ǵana ómiri bar bizdiń úmmet úshin mynadaı myń jylǵa tatyrlyq túnniń násip etilýi Alla taǵalanyń musylman úmmetine bergen úlken nyǵmeti.

Túnniń «Qadir» dep atalýynyń ózinde tereń mán bar. Bul túnde qadirli úmmetke qadirli Kitabymyz túsken. Úmmettiń qadirli bolatyndyǵy Paıǵambarymyz (s.a.s.) máńgi saparǵa attanarda, Jábireıil perishteden óz úmmeti týraly suraǵanda, ol Alla elshisin (s.a.s) eki nársemen súıinshilegen bolatyn. Jábireıil perishte: «Alla Taǵalanyń jánnatyna Sen kirmeıinshe eshbir paıǵambar kirmeıdi jáne seniń úmmetiń kirmeıinshe eshbir úmmet jumaqqa kirmeıdi» dep súıinshilegen edi. Olaı bolsa, bul túnde qadirli úmmettiń qadirli paıǵambaryna qasıetti Quran tústi.

Quran Kárim - musylmandar ómirine basshylyq etetin, paıda men zııannyń, jaqsy men jamannyń, týra jol men adasýdyń ara jigin ajyratyp beretin baǵa jetpes qundy kitap. Olaı bolsa, múmınder úshin bul kitap túsken túnniń qadiri asa joǵary ekendigi sózsiz. Árıne, ǵalymdar arasynda Qurannyń túskendigi anyq, alaıda onyń jer betine nemese kóktiń sońǵy qabatyna túskendigi týraly árkelki pikirler bar. Bir top ǵalymdar: «Quran Qadir túninde aspannyń sońǵy qabatyna bútindeı túsken, sodan soń jıyrma úsh jyl boıynda Paıǵambarymyzǵa (s.a.s) jeke-jeke aıat, súre qalpynda túsip otyrǵan» degen pikirdi ustanady. Bul top ǵalymdardyń arasyn da Ibn Abbas, Saıd ıbn Jábır t.b. ǵalymdar bar. Al ekinshi top ǵalymdar «bul túnde Paıǵambarymyzǵa (s.a.s.) Quran Kárimniń «Alaq» súresi túse bastaǵan» degen tujyrymdy durys dep sanaıdy.

Qadir túninde Jábreıil men búkil perishteler jer betine túsedi. Bul týraly Quran Kárimde: «Perishteler men Rýh túsiriledi» degen aıat keltirilgen. Mundaǵy «Rýh» sózine baılanysty ǵalymdar arasynda Jábireıil perishte me, álde ol arqyly túsken Allanyń meıirimi me, nemese odan basqa bir perishte me degen ár qıly tujyrymdar jasaǵan. Biraq kóp ǵalymdar ony Jábireıil perishte ekendigine toqtaǵan.

Qadir túniniń naqty ýaqyty anyq belgili emes. Biraq Paıǵambarymyzdyń (s.a.s.) hadıs sháripteri Qadir túni Ramazan aıynyń sońǵy on kúniniń biri ekendigine ásirese, taq túnderin izdeý kerektigin nusqaıdy. Ǵalymdardyń kózqarastary boıynsha, bul tún Ramazan aıynyń taq túnderiniń birine, ásirese, 27-shi túnine sáıkes keledi. (Qarańyz: Buharı, Qadir, 3; Múslım, Sııam, 216)

Bul túnniń shyǵý tarıhy jóninde mynadaı málimet bar: Paıǵambarymyz (s.a.s.) Alla taǵalaǵa: «Ýa, Rabbym, meniń úmmetimniń ómirleri qysqa, amaldary az» - dep duǵa etken. Sonda Alla taǵala Paıǵambarymyzǵa Qadir túnin syılady jáne bylaı dedi: «Qadir túni saǵan jáne seniń úmmetińe myń aıdan artyq» (Safýatý táfasır, III t., 1525 bet).

Qadir túnine qatysty mynadaı birneshe mańyzdy derekter aıtylyp júr:

1- Quran Kárim tolyq kúıinde «Láýhýl Mahfýzdan» dúnıe kógine, Báıtýl Izzátqa Qadir túni túsken. Bul - adamzat úshin óte mańyzdy oqıǵa.

2- Bul túngi ǵıbadat - qulshylyq myń aıda jasalǵan qulshylyqtan artyq.

3- Alla taǵala adamdardyń taǵdyryndaǵy kelesi jyly bolatyn jazmyshtardy perishtelerine buıyrady.

Abdýllah ıbnı Abbas (r.a.) jáne Imam Ábýl-Hattab ál-Basrıdiń aıtýynsha, bul túni kelesi jylǵa deıin bolatyn ár túrli mańyzdy oqıǵalar týraly Alla taǵalanyń taǵdyry perishtelerine aıan bolady.»

4- Imam Sáhl ıbn Abdýllah: «Alla taǵala bul túni múmin quldaryna rahymyn tógip, keshirim syılaıdy,» - deıdi.

5- Bul túni Rýh (Jábireıil perishte) pen kóptegen perishteler jer betine túsedi. Imam Hamd ıbn Ahmad: «Bul túni jer betine túsken perishtelerdiń kóptigi sonsha - jer beti perishtelerge syımaı ketedi» dep kórsetken.

Qadir túnin qalaı ótkizgen jón?

Alla taǵala adam balasyn tek qana Ózine qulshylyq etsin dep jaratqany haq. Sondyqtan musylmandar kúndelikti ómirlerin qulshylyqpen ótkizýge tyrysady. Olaı bolsa, myń túnnen qaıyrly bul túnde túrli qulshylyqtar jasap, nápil jáne qaza namazdaryn oqyp, Quran oqyp, táýbe etip, keshirim tilep, ózimiz jáne basqalar úshin duǵa jasaýǵa bolady. Alla elshisi (s.a.s.): «Kimde-kim Qadir túnin artyqshylyǵyna senip, Alla taǵaladan saýap kútip, qulshylyqpen ótkizse, onyń ótken kúnálary keshiriledi» (Buharı, Qadir, 1);

Aısha anamyz Paıǵambarymyzdan (s.a.s.): «Ýa, Allanyń elshisi, Qadir túninde qandaı duǵa jasaıyn» dep suraǵanda, Rasýlýllah (s.a.s.): «Alahýmmá ınnáká afýýn, túhıbbúl afýa, faǵfý annı (Alla Taǵalam, Sen keshirimdisiń, keshirýdi jaqsy kóresiń, meniń kúnálarymdy keshire gór!)» dep duǵa etýge keńes berdi.

Sondaı-aq bul túndi rýhanı dúnıemizdi baıytatyn dinı kitaptar oqyp, dinı saýattylyǵymyzdy arttyrýǵa baǵyttalatyn beınefılmder men baǵdarlamalardy kórýmen ótkizýge de bolady.

Qadir túnin ótkizýde túni boıy dastarhan jaıyp qoıý shart emes.

Túnniń barlyǵyn ǵıbadatpen ótkize almaıtyn kisiler, tym bolmasa, túnniń bir bóligin qulshylyqpen, izgi amaldarmen ótkizýine bolady.

Alla taǵala bul túnde jasalǵan búkil qulshylyqtardy qabyl etsin. Ámın.  

A.NOǴAEV