QAShAǴAN AQYN KÚRJIMANULY

ESQALI SUPYǴA AITQANY

(Dombyrany qorǵaǵany)

Qashaǵan aqyn men Qurmanǵazy kúıshi qystyń bir sýyq kúninde Kaspıı teńiziniń teristik shyǵysyndaǵy Elpildekti degen aralda oǵyrǵan aýylǵa keledi. Kún keshkirip qalǵan soń, osy aýylǵa qonbaq bolady. Áýeli malshy jigitterge kezigedi. Olar: "Osy bir qonaqjaı úı", – dep Esqalı supynikin silteıdi.

Supy úıiniń shyqbermestigin biletin olar qonaqtardyń biri Qashaǵan ekendigin sezip, Esqalıdy bir jerlettirýdi oılasa kerek. Atyn baılap, úıge bettegen Qashaǵandardy Esqalıdyń mal qoralap júrgen kelini men balasy:

– Qonaqqa tikken úıimiz joq, ózimiz malymyzdy kúte almaı jatyrmyz, – dep kes-kestep kirgizbeıdi. Qashaǵan súrinip ketip, qarǵa jyǵylyp qalady.

Sońda:

– Jaz bolsa, men osy úıge qonbas edim,

Óleńim, on tórt jastan joldas ediń.

Baı, supy, han-kákimnen yǵar bolsań,

Sen óleń, men Qashaǵan bolmas edim.

Osy úıge qona almasam, maǵan syn, –

Supyny shaǵa almasań, saǵan syn, –

dep dalada omby qardyń ústinde dombyrasyn alyp, supy kelininiń ádepsizdigin jerleı jóneledi:

Keteniń ket dep otyr kelinshegi,

Ketýge ustap otyr erinshegim.

Jas jigit qonam dese, qon der ediń,

Ustar ed sonda seniń kóńilshegiń.

Men keldim qonatuǵyn ýaǵymda-aı,

Qon deseń, alar ediń saýabymdy-aı.

Aıtasyń aqylyńnyń azdyǵynan,

Ajarly jańa túsken ýaǵyńda-aı.

Peıiliń munsha nege qýyrylǵan?

Shapqanda júırik edim sýyrylǵan.

Syrtymnan estigen jurt áýes edi,

Tulpardaı shyǵyp júrgen dabylymnan,

Jas jigit qonam dese, qon der ediń,

Kórem de saqalymnyń býyrylynan.

Barady aıtqan sóziń jarǵa jyǵyp,

Iterdiń óńmenimnen qarǵa jyǵyp.

Bizdiń elde sizderdeı jas kelinder

Sóılemeıtin edi ǵoı, tómen buǵyp.

Oń jaqta otyrýshy edi isin alyp,

Qonaqqa turýshy edi tósek salyp.

Qyzyl shaı qonaǵyna quıýshy edi,

Aldyna dastarqanyn jaıa salyp.

Al sende uıat ta joq, ıba da joq,

Shamasy, uıalatyn ıman da joq -

Jáne de ádet te joq, aqyl da joq,

Óziń jaman bolǵan soń, jaqyn da joq,

Qonaqty renjitpeı, syıla degen

Úıretken ata-eneńnen naqyl da joq.

Kelinshek, ne aıtaıyn endi saǵan,

Qonba dep shyn aıttyń ba osy maǵan?

Shapqanda júırik edim taıynbaǵan,

Menimen qalýshy edi qaıymdalǵan.

Bul supy berer et pen maıyn maǵan,

Joq bolsa, tapsyn qaıdan shaıyn maǵan!?

Qonaqtan yǵyr bolyp otyrsa eger,

Shyǵa kep nege aıtpaıdy jaıyn maǵan?

Osy kezde syrtqa supy shyǵady. Qashaǵan supyǵa tıise jyr tógedi:

Supyeke, ashý qandaı, aqyl qandaı?

Bolmasa tentek qandaı, maqul qandaı?

Atańnan qonaq uly degen joq pa edi,

Jaqsylar aıtyp ketken naqyl qandaı?!

Qonaqpen keristirip qoıǵannan da,

Kelindi kúná ma edi shaqyrǵanda-aı?!

Sharǵy jolyn ustaǵan supy bolsań,

Meıman jaıly kórmes pe eń Baqyrǵanda-aı?!

Báıgi aldym talaı jerde shabyspenen,

Qashannan kúnim keshti jaryspenen

Nesibe osylaısha jaralǵan soń,

Jaqyndy araladym alyspenen.

Qudaıdan qoryqqan pende qondyrar dep,

Men keldim supy degen dabyspenen.

Kelinshegin bet qaratpastaı etkennen seskengen supynyń balasy Qashaǵandardy aryq-turaq mal jemdeıtin úıge kirgizedi. Olar oǵan otyrmaı, Esqalıdyń óz úıine kiredi. Esqalı konaqqa amandaspastan, namazǵa kirise beredi. Osy kezde supynyń kishkene nemeresi Qashaǵannyń dombyrasyn kyzyqtap, dyńyldatyp jiberedi. Sol sátte Esqalı Qashaǵanǵa meńzep:

- Beıqasıet, kórgensiz, bul úı dombyra tartyp, óleń aıtýǵa tigilgen jyn-shaıtannyń úıi me edi, Qudaıdyń úı edi ǵoı. "It eritken qonaq jaraspaıdy» degendeı, shaıtannyń qý aǵashy bul úıge qaıdan keldi?"-dep jekiredi. Osy kezde Esqalıdikine baǵanaǵy malshy jigitter men olardan "Qashaǵandar keldi" dep estigen aýyl adamdary jınalyp kalady. Nadan, sarań supynyń qylyǵy kektendirgen Qashaǵan dombyrany qolyna alyp, jyrdy tógilte jóneledi:

Jaqsylar, keldiń jınalyp,

Qashaǵan aqyn keldi dep,

Keýdesi munyń keń-di dep,

Keńes berer endi dep.

Senderge keńes berýge

Otyrǵan joqpyn syılanyp.

Náreste-ábı bala emen,

Jasy jetken shal emen,

Shyǵyp júre berýge

Otyrmyn ózim ıba ǵyp.

Supyekeń meni jek kórdi,

Supynyń sózin tik kórdim.

El aralap júrgende,

Sendeı-sendeı montany

Supylardy kóp kórdim.

Syılar ediń qampańdap,

Qolyn qysyp jampańdap,

Sadaqasy bolsa qoınynda,

Úıińe kelse baı adam

Jamylǵan maýyt shekpendi.

Aqyly bar mıly adam

Azamat erge tek deı me,

Qonaǵyn kelgen ket deı me?!

Táýbem kóp dep maqtansań,

Barsısany da Qudaı qarǵaǵan,

Azǵyryp shaıtan aldaǵan.

Bizdi kúnási kóp dep boqtasań,

Júz kisini óltirgen,

Janyna qaza keltirgen

Nasýhany* da Qudaı ońdaǵan.

Kele sala, Supyeke,

Dombyramdy boqtadyń.

Dombyramdy boqtasań,

Ózimdi basqa soqqanyń.

Supylyǵyń qaı jaqta,

Shyn tentekke uqsadyń.

Qolymdaǵy qý aǵash,

Saırap otyr bul aǵash.

Qolymdaǵy aǵashym –

Alyp júrgen dombyra,

Tartqan saıyn dańǵyra.

Dombyra kúná degen sóz

Tek bir aıtqan dabyra

Qolymdaǵy qý aǵash,

Saırap otyr bul aǵash.

Asyly emen, qaraǵaı,

Shyqqan jeri sý aǵash.

Arýaqty erlerdiń

Qolyndaǵy tý aǵash.

Janyń saıa tabatyn

Orman bolǵan bul aǵash.

Qoryqqanda jalǵyzǵa

Qorǵan bolǵan bul aǵash.

Butaqtary búgilip,

Kókten tómen úńilip,

Qarnyń ashyp kelgende

Júregińdi jalǵaýǵa

Násip bolǵan bul aǵash.

Paıǵambarlar týǵanda

Besik bolǵan bul aǵash.

Ibrahım Qaǵba salǵanda

Esik bolǵan bul aǵash.

Munaraly ár jerde

Meshit bolǵan bul aǵash.

Sheberlerdiń qolynda

Kásip bolǵan bul aǵash.

Ózińdi halyq supy deıdi.

Boqtaǵanyń qaı aǵash?!

Burynǵy ótken zamanda

Bolǵan eken kóp urys.

Kóp urystyń kezinde,

Jábireıil* Jánnetten**

Alyp kelgen tórt qylysh.

Tórt qylyshtyń atyn aıtaıyn:

Bireýiniń aty Hamham,

Bireýiniń aty Sámsam,

Bireýiniń aty Zulqajja,

Bireýiniń aty Zulpyqar.

Qynabyna solardyń

Qap ta bolǵan bul aǵash.

Arýaqty erlerge

Jaq ta bolǵan bul aǵash.

Naızasyna batyrdyń

Sap ta bolǵan bul aǵash.

Darııadan ótkende

Pyraq bolǵan bul aǵash.

Qarańǵyda jaryǵy

Shyraq bolǵan bul aǵash.

Qarip penen qasirge

Qýat bolǵan bul aǵash.

Jetim menen jesirge

Sýat bolǵan bul aǵash.

Ózińdi halyq supy deıdi,

Boqtaǵanyń qaı aǵash?!

Ózderińdeı supyǵa

Asa bolǵan bul aǵash.

Andyp júrgen shaıtanǵa

Tasa bolǵan bul aǵash.

Jańa dáret alǵanda,

Sájdege basyń salǵanda,

Aýzyńa salǵan másýák

Aǵash emeı, arqan ba?

Aǵashty sondaı boqtaısyń,

Supyeke-aý, qalaı aıtasyń

Aǵýzy menen alhamdy?!

Dombyrany kúná deseńiz,

Jıyn menen toıdyki.

Ishegin kúná deseńiz,

Jumaqtan kelgen qoıdyki.

Pernesin kúná deseńiz,

Esebi ol pánniń on eki.

Qulaǵyn kúná deseńiz.

Hazireti Biláldiń

Qulaǵy eken desedi.

Tıegin kúná deseńiz,

Shıelengen syr sheshedi.

Atamyz Adam paıǵambar

Jeti sazben jerge kep,

Kúı shertipti desedi.

Ol kúndegi o da saz.

Bul kúndegi bu da saz,

Sazdy kúná dep júrgen,

Moldeke, seniń aqylyń az.

Moldeke, bilmeı adaspa,

Dombyranyń bizge kúnási az.

Ústińe tikken úıińiz.

IIIaqyrsa, buǵań kelmeı me

Haziret, qalpe, bıińiz?!

As salyp berer tabaǵyń,

Sýsyn isher aıaǵyń

Aǵash emeı, nemene, -

Basyńda bar ma mıyńyz?

Qansha Supy bolsań da,

Ketken joq pa syıyńyz?!

Jaqsynyń sózi maıdadaı,

Jamańnyń sózi naızadaı,

Jaqsydaı bolý qaıdaǵy-aı!

Kas jamannyń úıinen

Jaqsynyń artyq molasy.

Panasyna túnep qaıt,

Boıyńa boran jolamas.

Osy úıden abzal qonasha,

Jamannyń kóńili shat bolar,

Áıelimen keńesip,

Kójesin ishse ońasha.

Sanalyǵa sózim tyńdalǵan,

Sanasyzdyń belgisi;

Paıdaly sóz aıtsań, buldanǵan.

Dúnıeniń qyzyq zaýqynan*,

Aqyret** kúnniń qaýpynan.

Bárinen de senderdeı –

Qyrma saqal, túıme murt

Nadan supylar qur qalǵan!