Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) kıiný ádebi

Adam balasy óziniń áýretti jerlerin jasyryp, tartymdy kóriný úshin túrli kıim úlgilerin kıedi. Bul – adamnyń oılap tapqany emes, álemderdiń Rabbysynyń buıryǵy. Quranda: «Eı, Adam urpaqtary! Senderge uıatty jerlerińdi jabatyn kıim túsirdik ári sándik kıimderdi de. Al, taqýalyq kıimi (Ibn Kasır muny izgi amaldar dep túsindiriledi) – qaıyrly. Bul olardyń eske alýy úshin Allanyń belgilerinen»[1] nemese «Eı, adam urpaqtary! Árbir sájde jasaıtyn orynda kórikti (kıimderińdi) kıińder. Jeńder, ishińder, ysyrap etpeńder. Aqıqatynda, ol ysyrap etýshilerdi jaqsy kórmeıdi»[2], – delinedi. Hadıste Allanyń sulý ekeni jáne sulýlyqty jaqsy kóretini de atalady. Súnnetke saı ádemi kıiný – tákáppar bolý emes, tákápparlyq – shyndyq pen ádiletti joqqa shyǵarý, ózgege mensinbeı qaraý.

Súıikti túsi men kıimderi

Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) sulý kisi bolatyn jáne onyń isteri de kórkem edi. Barlyq isi, tipti, kıim kııý ádebi de kúni búginge deıin barsha adamzatqa úlgi bolyp keledi. Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) súıikti túsi aq jáne jasyl bolatyn. Ol qyzyl jáne jasyl tús qatysqan kıimderdi de kıetin. Oǵan tolyqtaı qyzyl nemese sary kıinip alatyn erler unamaıtyn. Qara tústi de qup kórgen. Qyzyl tústi jamylǵylardy, qalpaǵy bar kıimderdi de kıe beretin. Basyna sálde, qalpaq, taqııa kıetin jáne eń unatatyn kıimi uzyn kóılekter boldy.

Qatada (r.a.) aıtady: «Biz Ánás ıbn Málıkten (r.a.): «Alla Elshisine (s.ǵ.s.)  qandaı kıim kóbirek unaıtyn?» – dep (suraǵanymyzda), ol: «Hıbara» (zyǵyrdan nemese maqtadan toqylǵan órnektelgen kıim), – dep jaýap berdi»[3].

Kıimge baılanysty duǵalar

Ol kıimdi kıgende Alla Taǵalaǵa maqtaý-madaq aıtyp, oń jaǵynan bastaıtyn, shalbardyń da oń balaǵyn birinshi kıetin. Paıǵambar (s.ǵ.s.) kıim kıgende myna duǵany oqıtyn: «Men ózim kúsh pen qýatqa ıe bolmasam da (ıaǵnı osy kıimdi ózim tabýyma jetkilikti kúsh pen qýlyqqa ıe bolmasam da), maǵan bul kıimdi kıgizgen ári ony maǵan násip etken Allaǵa maqtaý-madaqtar bolsyn!»[4]

Ózi jańa kıim kıgende Alladan pana tileıtin: «Ia, Alla! Saǵan maqtaý- madaqtar bolsyn! Sen maǵan (osy kıimdi) kıgizdiń. Men Senen onyń ıgiligin jáne ol qandaı jaqsylyqqa arnalǵan bolsa, sonyń ıgiligin suraımyn, ári onyń jamandyǵynan jáne ol qandaı jamandyqqa arnalǵan bolsa, sonyń jamandyǵynan ózińe sıynamyn»[5].

Jańa kıim kıgen adamǵa: «Jańa kıim kı, syıly ómir súr...!», – dep duǵa jasaıtyn[6].

Kıim tazalyǵy

Musylmannyń kıimi taza bolý kerek. Alla Taǵala súıikti qulyna: «Ári kıimińdi tazala!»[7] – dep buıyrdy. Alla Elshisi (s.ǵ.s.) las kıimdi musylmandy kórgende, rıza emestigin baıqatyp: «Ol sonda óziniń kıimin jýa almaı ma?» – degen eken.

Taǵy bir hadıste Paıǵambarǵa (s.ǵ.s.)  kıilgen, tozyǵy jetken kıimdi adam kelgeni aıtylady. Álgiden: «Seniń turmysyń jaqsy ma?» – dep suraıdy. «Iá». Sonda Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Alla saǵan baılyq bergendikten, Onyń meıirimi men jomarttyǵynyń jemisin ózińniń boıyńnan kórset!» – dep nasıhat aıtty.

Sondaı-aq, kelesi bir hadıste: «Árbir juma saıyn meshitke jáne jınalysqa bararda ǵusyldanyńdar, ádemi kıimderińdi kıińder jáne hosh ıisti paıdalanyńdar», – dep keledi.

Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) súnnetinde jańa kıimdi alǵanda, eskisin miskinderge taratyp berý bar. Bizdiń sóre toly kıim jınaýymyz – súnnetke jat nárse. Onyń óte az kıimi bolatyn, keıde sahabalarmen almasyp kıetin bolǵan. Onyń ádebinde tek qolda bar kıimdi ǵana kııý boldy, ne kısem bolady degen oıǵa eshqashan berilmeıtin. Jábır ıbn Abdýllah (r.a.) Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.): «Bir kórpe – er adam úshin, bir kórpe – áıeli úshin, úshinshisi – qonaq úshin, al tórtinshisi – shaıtan úshin»[8], – dep aıtqanyn jetkizedi.

Kıimge baılanysty tyıymdar

Tákápparlyq. Ol (s.ǵ.s.) barlyq jaǵynan, tipti kıim kııýde de qarapaıym bolatyn, tákápparlyqqa jol berýshilerdi qaıtaratyn. Hadıste bylaı keledi: «Eger kimde-kim dúnıede ataqqa jetý úshin kıim kıetin bolsa, Alla ony Qııamet kúni qorlaıdy»[9]. Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken hadıste bylaı aıtylady: «Paıǵambar (s.ǵ.s.): «Bir kisi ıyǵyna túsken shashyna jáne eki shekpenine súısinip kele jatqan kezde ony jer jutyp ketken. Endi ol Qııamet bolǵanǵa deıin jerge tereńdep bata beredi»[10].

Jibek kıim. Súnnette áıelder men erlerdiń kıimderiniń túsinde, pishininde uqsastyqtary bolmaýy qatty qadaǵalanady. Basqalaı bolǵan jaǵdaıda, perishteler laǵynet aıtatyn bolady. Alla Elshisi (s.ǵ.s.) er adamdarǵa jibek kııýge tyıym saldy. Omar ıbn ál-Hattab jetkizedi (r.a.): «Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.): «Jibek kımeńder, óıtkeni ony bul dúnıede kıgen adam Aqyrette kımeıdi», – dep aıtqanyn estidim». Kerisinshe, áıel zatyna jibek pen altyn ruqsat berilgen[11].

Sýretti kıim. Paıǵambar (s.ǵ.s.) beıneleri bar kıimderdi kııýden qaıtardy. Ábý Hýraıra (r.a.) jetkizedi: «Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Perishteler músinder nemese sýretter bar úıge kirmeıdi» dedi». (Mýslım).

Aıaq kıim ádebi

Jábır ıbn Abdýlladan (r.a.): «Bir joryqqa shyqqanymyzda Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) «Aıaq kıimderdiń sanyn kóbeıtińder, óıtkeni er kisi aıaq kıimmen júrgeninde attyly (tárizdi) bolady» dep aıtqanyn estidim», – degen.

Ábý Hýraıradan (r.a.): Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Áldekim kebis kıse, oń aıaǵynan bastasyn, al sheshse, sol aıaǵynan bastasyn jáne (syńar kebispen júrmeı) ne ekeýin de kıip alsyn, ne ekeýin de sheship tastasyn», – degen.

Áshekeıler

Ibn Omardan (r.a.): «Alla Elshisi (s.ǵ.s.) kúmisten júzik jasatyp aldy. Ony qolyna taǵyp júretin. Sodan soń ol Ábý Bákirdiń qolynda boldy. Odan keıin Omardyń qolynda boldy. Odan keıin (Osmannyń qolynan) Arıs qudyǵyna túsip ketkenge deıin Osmannyń qolynda boldy. Onyń «Muhammed – Allanyń elshisi» degen naqyshy bar edi», – dep aıtqan.

Alaıda dál osyndaı jazýly júzik taǵýǵa tyıym salynady.

Ánás ıbn Málık (r.a.): «Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) júzigi myna (saýsaǵynda) bolatyn», – dep, sol qolynyń shynashaǵyn kórsetken[12]. Sondaı-aq, Alla Elshisiniń qolynan aına, taraq, mısýak túspeıtin.

Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) isine, sózine ileser bolsaq, Alla Taǵala joǵarydaǵy aıatta aıtylǵandaı, eń qaıyrly kıim  taqýalyqty násip etedi dep senim bildiremiz. Ekinshi jaǵynan, bul bizdiń Jaratýshyǵa, Onyń Elshisine degen mahabbatymyzdy kórsetedi. Alla Taǵala Quranda: «(Eı, Muhammed!) Aıt: «Eger Allany jaqsy kóretin bolsańdar, onda maǵan erińder. Sonda Alla senderdi jaqsy kóredi ári kúnálaryńdy keshiredi...»[13], – delingen. Al, Qudiretti Alla ýádesinde turýshy...