Orazanyń qasıeti qandaı?

Ardaqty Paıǵambarymyz Muhammedtiń (c.ǵ.s.) ramazan týraly hadıs-shárıfterinde: «Ramazan – Múbárak aı. Ol aıda Alla taǵala senderge oraza ustaýdy paryz etip, jánnat esikterin aıqara ashyp, tozaq esikterin tars jaýyp, jyn-shaıtandardy kisendep qoıdy. Ol aıda myń aıdan qaıyrly tún bar (Imam Nasaıı)»,  –delingen. Demek, Ramazan aıynda jánnat esigi ashyq, tozaq esikteri jabyq, shaıtandar kisendeýli. Degenmen, bul hadısti basqa aılarda jabyq turatyn jannattyń esikteri osy aıda ashylady eken nemese ashyq turǵan tozaqtyń esikteri osy aıda tars jabylady eken, jyl boıy erkindikte júrgen shaıtandar tek qana osy aıda kisendeledi eken dep qana túsinbeý kerek. Óıtkeni bul hadıstiń astarly maǵynasy da bar.

«Ramazan aıynda Jannatyń esigi aıqara ashylady» degen sóılemdi ramazan aıynda jumaqqa jeteleıtin salıqaly, izgi amaldardy isteý múmkinshiligi kóbeıe túsip, saýaby eselenetinin qosa túsiný kerek. Ramazan – erekshe aı. Bul aıda oraza ustaý, dastarqan jaıyp aýyz ashar jasaý, duǵa oqytý, sadaqa berý, taraýıh namazyn oqý, Quran oqýdyń saýaby basqa aılardaǵydaı emes, ramazan aıynda árbir qaıyrymdylyq amal erekshe saýapqa ıe. Bul aıda jasalǵan ǵıbadat, qulshylyqtarǵa Alla taǵala eselep saýaptar jazady. Hazreti Muhammed paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) hadıs shárıfinde: «Ramazan aıynda bir jaqsy is jasaǵan adamǵa Alla taǵala basqa aılarda paryz isti oryndaǵannyń saýabyn beredi. Al, paryzdy oryndaǵanǵa basqa aılarda jetpis paryzdyń saýabyn jazady», – deıdi. Sondaı aq, qadir túni jasalatyn qulshylyqtyń saýaby seksen úsh jyldyq qulshylyqtyń saýabyna teń. Sonda hadıstegi jánnattyń esikteri aıqara ashylady degennen bul aıda jánnatqa jeteleıtin amaldardyń óte kóp ári olardyń saýaby da basqa aılarǵa qaraǵanda áldeneshe ese artyq, tipti sheksiz ekeni anyqtalady.

Al, «tozaqtyń esikteri tars jabylady» degennen tozaqqa bastaıtyn is áreketterden oraza ustaǵan adamnyń tyıylatyndyǵy kep shyǵady.

«Shaıtandar kisendeledi» degendi shynaıy, shyn kóńilimen oraza ustaǵan adamdy shaıtan azǵyra almaıdy dep túsiný kerek. Óıtkeni, oraza ustaýshy barsha dene múshelerindegi jaǵymsyz qylyqtar men áreketterge kisen salyp tastaıdy.

Oraza – jemek, ishpek jáne jynystyq sezimge berilýden tyıylý. Al, qaryn men jynystyq sezim – adamzatty azǵyratyn, joldan taıdyratyn nápsiniń nókerleri ekeni belgili. Nápsi – adamnyń ishki jan dúnıesi, rýhyna azyq bolatyn nárselerden góri tánge azyq bolar nárselerge úgitteıdi. Orazanyń bir paıdasy osy nápsiniń eki nókerin tizgindep berýinde.

Alla Taǵala perishtelerdi jaratyp, olarǵa tek aqyl berdi. Janýarlar álemin jaratyp, olarǵa tek nápsi bergen. Al, adamzatty jaratyp, olarǵa aqyl men nápsini qosa bergen. Perishteler tek aqylmen bolǵandyqtan Jaratýshy Allanyń ámirin buljytpaı oryndaýshylar. Janýarlarda tek nápsi ǵana bolǵandyqtan olardyń bar maqsaty bas qamy, ıaǵnı qaryndy toıdyrý qamy, jynystyq sezimin qandyrý qamynda ǵana ómir súredi. Al, adam balasynda perishtedegi aqyl da, janýardaǵy nápsi de bar. Adamzattyń perishte men janýardan aıyrmashylyǵy ol bul dúnıege emtıhan úshin kelgen. Sondyqtan adam qalasa, aqyldy istetip, perishteler dárejesin baǵyndyrady, qalasa, mal janýarlar sııaqty qaryn men jynystyq sezim qamyn ǵana oılaýmen kún keshedi. Demek, adam aqylǵa erse, dárejesi artady, al nápsisine ergen saıyn tómendep bara beredi.

Bir hıkaıada bylaı delinedi: «Alla Taǵala aqyldy jaratyp, odan: «Men kimmin? Sen kimsiń?» – dep surapty, aqyl: «Sen meniń jaratýshy rabbymsyń, men seniń jaratqan qulyńmyn», – depti. Osyndaı kezek adamzat boıyndaǵy nápsige kelgende, Alla taǵala: «Men kimmin? Sen kimsiń?» – dep suraq qoıypty. Nápsi: «Men menmin, Sen sensiń», – dep jaýap qaıyrypty. Sonda Alla Taǵala ashý-qaharymen nápisti myń jyl otta kúıdiripti. Keıin aldyryp: «Eı, nápsi! Men kimmin? Sen kimsiń?» – dep qaıta surapty. Nápsi: «Men menmin, Sen sensiń», – dep, táýbege kelmepti. Sonda Alla Taǵala nápsige sanaýly kún oraza ustatyp, keıin aldyryp: «Eı nápsi! Men kimmin? Sen kimsiń?» – degen suraǵyna, «Sen meniń Rabbymsyń! Men seniń qulyńmyn» degen jaýap alypty».

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bir shaıqastan jeńispen qaıtyp kele jatqanda: «Endi kishi shaıqastan úlken shaıqasqa (jıhadqa) oralyp baramyz!»,- degen eken. Sonda sahabalar: «Ýa, Rasýlalla! Sonda ol qaı shaıqas?» – dep tańdana surapty. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Ol óz denemizdegi nápsimen bolatyn shaıqas», – dep jaýap bergen edi. Demek, musylmannyń óziniń nápsisimen kúresýi – onyń úlken shaıqasy.

Siz ben bizdiń ustap jatqan orazamyz – adam balasynyń qalaýy nápsisin tizgindep beretin, nápsini tyıatyn, minez-qulyqty durystaıtyn, tárbıeleıtin ǵıbadat. Jalǵan dúnıedegi emtıhannan adam balasyn súrinbeı ótýine kómektesetin qulshylyq.

Hadıs shárıfte: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Aısha anamyzǵa: «Jánnattyń esigin qaq», – deıdi. Sonda Aısha anamyz túsinbeı: «Jánnattyń esigin qalaı qaǵady?» – dep surapty. Oǵan Hazreti Muhammed (s.ǵ.s.): «Oraza usta. Ár oraza ustaǵanyń jánnattyń esigin qaqqanyń»,– dep jaýap beripti», – delingen.

Orazada basqa ǵıbadattarda joq erekshelikter bar. Alla Taǵala hadıs qudýsıda: «Adamzattyń barlyq amaly ózi úshin, al ustaǵan orazasy Men úshin, onyń saýabyn Ózim ǵana bilem, ájirin Ózim berem. Óıtkeni ol Meniń rızalyǵym úshin tań atqannan kún batqanǵa deıin taǵamnan, ishimdikterden jáne jynystyq qatynastan bas tartty», – deıdi.

Orazanyń mundaı saýaby bary eki túrli maǵynada:

Birinshi maǵynasy – oraza adam balasynyń ishki dúnıesine qatysty ǵıbadat-qulshylyq bolýynda. Shyn máninde, orazadan basqa ǵıbadattarda ǵıbadat jasaýshynyń eriksiz qalasyn-qalamasyn azdap qojakórsindigi bar. Mysaly, namazda da, zekette de solaı. Qajylyq jasasa, onyń jaıy da sizderge belgili. Qajylyqta kópshilikpen atqarylatyn amal. Tipti, búgingi kúnde qajyǵa barǵandar atyna pálenshi qajy dep qosyp atattyrýdy ádetke aınaldyrǵan. Al, oraza ustaǵan adamda ondaı pıǵyl joq, oraza ustaý úshin eshkimniń kózine túspeıtin sáresi ýaqytynda turady, aýyzyn bekitedi. Kúni boıy basqalardan aıyrmashylyǵy bilinbeı júredi, tek Alladan qoryqqannan, tek Allanyń rızalyǵy úshin nıetpen sońyna jetkizedi. Sondyqtan da Alla taǵala: «Orazany pendem Men úshin ustaıdy», – dep baǵalaıdy.

Ekinshi maǵynasy – Allanyń dushpany shaıtanǵa qarsylyq kórsetýde. Nápsiniń jemek, ishpekpen shahýaty kúsheıedi. Shahýaty kúshti adamǵa shaıtan óz aıtqanyn ońaı oryndatady. Al, oraza ustaǵan adamǵa, shaıtan jaqyndaı almaıdy.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Shaıtan adam balasynyń qan júretin joldarynda júredi. Onyń jolyn ashtyqpen tar qylyńdar», – deıdi (ımam Býharı men Mýslım). Demek, oraza shaıtannyń jolyn bógeıdi. Jolyn bógeý shaıtanǵa qarsy turýdy bildiredi. Allanyń dushpany shaıtanǵa qarsylyq kórsetý Allaǵa járdemdesý bop tabylady. Qasıetti Qurannyń Muhammed súresi, 7-aıatta:«Áı, múmınder! Eger Allaǵa járdem etseńder, Ol senderge járdem etedi»,- deıdi.

Orazadan kózdelgen kóp maqsattyń biri – den saýlyqqa qosa jan saýlyqty da qalyptastyrý. Adam balasynyń jany saý bolýy úshin rýhanı azǵyndyqtardan qashyqtaý qajet. Aı boıy oraza ustap, rýhanı dúnıesi kúıregen adamnyń orazasy tolyq sanalmaı, den saýlyǵyn kútken adam bop qana qala beredi. Iaǵnı, saýaby oıdaǵydaı tolyqqandy bolmaıdy.Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Qansha oraza ustaýshylar bar, olarǵa ustaǵan orazalarynan tek ash qalǵandary men shóldep júrgenderi ǵana qalady», – deıdi (ımam Nasaı men Ibn Mája (r.a.).

Ábý Hýraıradan (r.a.) rıýaıat etken hadıste Paıǵambarymyz hazreti Muhammed (s.ǵ.s.) bylaı deıdi: «Kim jalǵan sóıleýdi, jalǵan amal qylýdy qoımasa, onyń taǵamy men sýsynyn ishpeı júrýine Allanyń qajeti joq».

Ustaǵan orazamnyń saýaby tolyq bolsyn dep ári den saýlyǵyn, ári jan saýlyǵyn oılaıtyn adamdardy sharıǵı kitaptarda izgi jandar deıdi. Oraza ustaýshy osy izgi jandardyń qatarynan tabylýy úshin alty shart bar.

Birinshi shart – tyıym salynǵan haram nárseden kózin tyıý jáne júrekti jaman nıetten saqtaý. Jaman nıet júrekti Alla taǵalanyń zikirinen tosady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):«(bóten áıel zatyna) Kóz alaıtyp qaraý – shaıtannyń ýly oqtarynyń biri. Kim Alladan qorqyp, ony tárk qylsa, Alla taǵala onyń júregine lázzaty seziletin ıman beredi»,- degen.

Ekinshi shart. Tildi jalǵan, ótirik, ǵaıbat, bireýdiń sózin bireýge jaman nıette jetkizý, buzyq sóz, boqtap sóıleý, jala jabý, maqtanshaqtyq sııaqty jaman ádetterden tilin tyıyp, úndemeı súkit saqtaý. Bul – tildiń orazasy. Jaman sózdiń ornyna tildi Alla taǵalanyń zikiri men qasıetti Quran tilaýatymen shuǵyldatý kerek. Ábý Hýraıradan jetken hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Oraza – saqtaýshy. Boqtanyp sóılemesin ári nadandyq jasamasyn. Eger bireý onymen teke-tirespek bolsa, men orazadamyn», desin»,- deıdi. Imam Mujahıd (r.a.): «Eki nárse orzany buzady. Biri – ǵaıbat, ekinshisi – ótirik sóıleý»,– dep pátýa aıtady.

Rıýaıat: Paıǵambarymyzdyń zamanynda eki áıel oraza ustapty. Kúnniń sońyna qaraı olar ashtyq pen sýsyzdyqqa shydaı almaı ketti.Sonda paıǵambarymyzǵa orazalaryn ashýǵa ruqsat surap adam jiberdi. Paıǵambarymyz olarǵa bir ydys jiberip: «Olarǵa aıt, jegen nársesin myna ydysqa qussyn», – dedi. Bireýi ydystyń jartysyna deıin tynyq qan men men bir kesek et qusty. Keıingiside osylaı qusyp ydys toldy. Kórgender tań qaldy. Sonda paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) munyń sebebin suraǵanda: «Bul ekeýi Alla adal etken nársemen aýyz bekitip, Alla tyıym salǵan aram nársemen orazalaryn ashty, adamdardy ǵaıbat etti. Ǵaıbat aıtý adamnyń etin jegenmen teń», – dedi. (ımam Ahmad).

Úshinshi shart. Qulaqty haram esitýden, ıaǵnı joǵaryda sanap ótilgen ósek, ótirik sııaqty haram nárselerdiń barshasynan saqtaý shart. Óıtkeni, aıtýǵa bolmaıtyn barlyq nárseni estýge de bomaıdy. Sondyqtan da qasıetti Quranda: «Olar ótirikke qulaq salýshylar, aramdy jeýshiler»,- dep ótirik sóıleıtinderdi aram jegishterge teńegen («Maıda» súresi, 42-aıat). Nısa súresi, 140-aıatta: «Olarmen (ótirik sóıleıtin, ǵaıbat aıtatyndarmen) birge otyrmańdar. Áıtpese, sender de solar sııaqty (kúnáhar) bolasyńdar», – degen.

Tórtinshi shart. Qol, aıaq jáne basqa da aǵzalardy kúnálardan saqtaý ári kúmándi, aram taǵamdardy jemeý shart. Qaryndy adal taǵamnan saqtap oraza ustap, keıin adal emes taǵammen aýyz ashýdyń maǵynasy joq. Ý adamdy qurtqany sııaqty aram dindi qurtady. Adal ol paıdaly, al aram ol zııandy. Degenmen, adal taǵamnyń azy paıdaly, qaryn jarylaıyn degenshe adal taǵamdy jeı berý zııanǵa aınalyp ketetinin bilgen durys. Alla taǵala úshin adal taǵamdarǵa tolǵan qarynnan jaman ydys joq, degen sóz bar.

Besinshi shart. Aýyz asharda shekten tys kóp aýqat jep, qaryndy toltyryp jiberýden saqtaný. Qaryn jarylaıyn degenshe aýqat jeý orazadan kózdelgen maqsatqa qaıshy keledi. Óıtkeni, orazadan kózdelgen maqsattardyń biri – ashtyqty sezinip, qınalyp kórý. Oraza ustaǵan adam kúnimen jemegen taǵamyn aýyz asharda biraq jese, ustaǵan orazasynan nápsisin syndyrý, Allanyń dushpany shaıtanǵa qarsy turý degen maqsaty qaıda qalady? Kóbinshe, ashtyqtan qashqysy kele me, áıteýir bul aıǵa basqa aıdan qaraǵanda taǵamdardyń túrli-túrlisin satyp alyp, daıyndyq jasalady. Birneshe aıda jelinbeıtin taǵamdardy osy bir aıda jep taýysýǵa ádettenip bara jatqandaımyz. Bul ádet orazanyń maqsatyna kirmeıdi. Orazanyń maqsaty – nápsini taqýaly qylý, menmendikti qashyrý. Shaıtanǵa dos bop ketetin nápsini tizgindeý. Bul tek azyq-aýqatty kem jeýmen, ashtyqty sezinýmen, álsizdigin moıyndaýmen atqarylady. Sondyqtan, orazdan basqa ýaqytta tańǵy shaıda iship, jeıtin taǵamdy oraza sáreside jep ishý kerek. Basqa ýaqytta keshki jatarda jep jatatyn taǵamdardy aýyz asharda jeý kerek. Sonda oraza maqsatqa laıyq keledi. Sosyn uıqyny da kóbeıtpeý oraza ádebine jatady. Kúni boıy tósekti jıdyrmaı, uıyqtaı berý de orazadan kózdelgen maqsatqa týra kelmeıdi. Ashtyqtyń, sýsyndaýdyń, álsizdikti sezingen durys. Sonda júregi nurlanady, aqyly ótkirlenedi, oǵan sáresige turý, sol ýaqytta oqylatyn táhajjúd namazyn oqý ońaılasady.

Altynshy shart. Aýyz ashqannan keıin oraza ustaǵan adamnyń júregi qorqý men úmittiń arasynda bolýy qajet. Óıtkeni, orazasy qabyl boldy ma, bolmady ma? Anyq emes. Musylman balasy árbir qulshylyqtan keıin osyndaı kúnde qorqý men úmit arasynda bolady. Hasan ál-Basrııdan rıýaıat etilýinshe, ol kisi kúlip otyrǵan bir top adamdardyń qasynan ótip baratyp: «Rasynda, Alla taǵala ramazan aıyn pendeleri úshin bir-birimen jarysatyn ýaqyt etip qoıǵan. Pendeler Allaǵa qulshylyq jasaýda bir-birimen jarysady. Bireýler ozyp shyǵyp jeńiske jetedi, bireýler artta qalyp úmitsizdikke tap bolady. Ozyp shyqqandar jeńip, qalyp ketkender úmitsiz bolǵan kúnde kúlip máz-meıram bolǵandaryńa jol bolsyn. Biraq Allaǵa ant, eger perde kóterilgende saýap alǵan saýabymen, kúnáhar bolǵan kúnásimen áýre bop, amaly qabyl bolǵan adam qýanyshynan, úmitsiz adam ókinishten kúle almaıtyn edi»,– deıdi.

Sonymen, Ramazan aıynda aýzymyzǵa oraza ustatýmen qatar kózimiz ben qulaǵymyzǵa da oraza ustatyp, jaman sóz aıtýdan, estýden saqtanaıyq, kózimizdi uıatty jerlerden tyıyp, urys-keristerden aýlaq júreıik. Osyndaı kórkem minezimiz arqyly orazalarymyz kemel taýyp, saýaby artsyn. Ustap jatqan orazalaryńyzdy Alla Taǵala aýyr emes, jeńil etsin, qıyn emes qolaıly etsin. Oraza qabyl bolsyn!

 

Baqtybaı Beısenbaev