ORAZANYŃ BIZ BILMEITIN 10 TÚRLI PAIDASY
Adamnyń tabıǵatyna saı jaǵymsyz qasıetterdiń eń zııandylary – qaryn toıdyrý men jynystyq qumarlyqtary.
Orazanyń musylman balasynyń táni men janyna, rýhanı ómirine áser etetin birneshe paıdasy bar.
- Oraza musylmanǵa ónegeli minezdi úıretetin tárbıe mektebi. Onyń kómegimen musylman óz boıyndaǵy jaǵymsyz sıpattardan arylady. Oraza bizdi sabyrly bolýǵa tárbıeleıdi. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Oraza – sabyrdyń jartysy» degen. Rasynda, oraza shydamdylyqqa úıretedi. Kún ystyqta oraza ustaǵan adamdy shól qysady. Al oraza tózimdilikke tárbıeleıdi.
2. Oraza musylmannyń erik kúshi men sheshimdiligin kúsheıtip, sabyrlyqqa úıretedi. Zeıinin tazartyp, jaqsy oılarǵa jeteleıdi. Luqman balasyna: «Balaqaıym, asqazan toly bolsa, oılaný qabiletiń uıqyǵa shomady, danalyq úni óship, dene músheleriń qulshylyqqa jaramaı qalady»,- degen. Shyn máninde adam asqazany toly bolǵanda uıqy qysady. Al uıqy adamdy kóp nárseden maqurym etedi. Adam qarny toq kezinde qabileti de tómendeıdi eken. Ash qursaq kezde adam mıynyń belsendiligi artyp, aqparatty qabyldaý deńgeıi jaqsarady.
3. Oraza musylmanǵa júıelik pen tártipti úıretedi. Óıtkeni aýyz bekitý men aýyz ashý belgili ýaqytqa baǵynady. Ár jyldyń ramazan aıynda ár musylman álemniń túkpir – túkpirindegi musylmandardyń bir júıeni ustanatynyn, olardyń bir dene ekenin sezedi.
4. Oraza musylmandy aınalasyndaǵy ash adamdardyń kúıine engizip, musylmannyń boıyna meıirimdilik, janashyrlyq, baýyrmashylyq sekildi sezimderdi oıatyp, paqyrlarǵa, jetimderge jáne jesirlerge qaraılasýǵa ıteredi.
5. Aýyz bekitý – as qorytý júıesiniń dem alýyna múmkindik beredi. Degenmen adam organızimi óziniń tabıǵı fýnktsııalaryn atqarady jáne tamaq qorytýǵa arnalǵan sól ádettegiden az mólsherden bólingenimen sól bólý protsessi qalypty jaǵdaıda óz qyzmetin atqara beredi. Bul adamnyń sól bólý júıesin jaqsartyp, bir qalypqa túsiredi.
6. Oraza musylmannyń aǵzalaryndaǵy artyq jáne ýly nárselerdi qýyp shyǵaryp, jańartady jáne asqazanyna demalys beredi. Ábý hýraıra (r.a.) Paıǵambardyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) «Oraza ustańdar – saý bolasyńdar!», - dep aıtqanyn jetkizgen.
Qazirgi kezde taǵam ónimderin uzaq merzimge saqtaý úshin quramyna hımııalyq qospalar qosylatynyn barshamyz bilemiz. Bul ónimder adam asqazanyna túsken kezde ýly zattarǵa aınalyp denedegi maıdyń ishine saqtalyp qalady. Adam uzaq ýaqyt tamaqtan tyıylýy álgi maıdaǵy ýly zattardyń erýine ákeledi. Oǵan qosa adam organızimin ýly zattardan qorǵaýǵa jaýapty búırek, baýyr sııaqty aǵzalarǵa óz fýntsııalaryn atqarýǵa kómektesedi. Sondaı-aq aýyz bekitý kezinde durys tamaqtanyp, artyq taǵamnan bas tartatyn bolsa bul organızmnyń ımmýnıtetin kúsheıtedi.
7. Oraza – adam organızmindegi qajetinen artyq jáne eski jasýshalardy joıýshy qyzmetin atqarady. Orazanyń tártibi boıynsha adam jylyna bir aı tolyǵymen aýyz bekitedi. Kúnine kem degende 14 saǵat jep-ishýden tyıylyp, odan keıin birneshe saǵatqa aýyzyn ashyp ál jınap alý qajet. Bul – adam aǵzasyndaǵy jasýlardy jandandyryp, kerek emesterin joıý protsessine qajet ýaqytqa dálme-dál keledi. Adam qarny ashqan kezde álsiz jasýshalar ózdiginen joıylyp, ashtyqqa qarsy turý úshin adamnyń ishki organızmderi belsendilikpen jumys isteıdi. Osy sátte adam aǵzalarynyń belsendiligi artyp, ómirsheńdigi kúsheıe túsedi. Sondaı-aq oraza adam organızimin tas, artyq et, maı mólsheri sııaqty zııandy zattardan aryltady.
8. Oraza – sondaı-aq nápsimen kúresý. Adamnyń tabıǵatyna saı jaǵymsyz qasıetterdiń eń zııandylary – qaryn toıdyrý men jynystyq qumarlyqtary. Oraza musylmanǵa eń aldymen, osy ekeýimen kúresýge daǵdylandyrady. Ásirese, jastardyń jynystyq sezimderinde sabyrlylyq ornaıdy. Bul jastardyń júıkelik jáne fızıkalyq qajýyn toqtatyp, olardy tártipten aýytqyzbaıdy.
9. Bir aı boıy nápsisimen kúresip úırengen musylman bul kúrestiń salıqaly dúnıesi men baqytty aqıreti úshin mańyzdylyǵyn túsinip, birte-birte nápsisin tolyq bıleýge umtylady. Ramazan aıynyń orazasy musylmandy osy kúresti nyǵaıtýǵa jeteleıdi. Kúrestiń aldynda nápsisi onyń bıleýshisi bolǵan bolsa, endi, árıne, orazanyń talaptaryna sabyrlyq tanytsa, ol nápsisi men qumarynyń ámirshisine aınalady.
10. Qumarlyq kúshi úzdiksiz tárbıeni qajet etedi. Sol sebepten ramazan orazasynyń bir aıǵa sozylýy tárbıeniń úzdiksiz jalǵasýyn bildiredi. Orazanyń nátıjesinde musylmannyń jamandyqqa buıyrýshy nápsisi basylyp, tyıylady jáne jýasıdy. Sondaı-aq kórý, estý, sóıleý múshelerine jaman áseri toqtaıdy.
Erjan ABDYRAMANOV
