Oraza – jannyń azyǵy, tánniń shıpasy

Búgin musylmandar úshin qasıetti bolǵan Ramazan aıy bastaldy. On eki aıdyń sultany bolǵan Ramazan – Allanyń meıirimi tógilip, jumaqtyń esigi aıqara ashylatyn, saýaptar eselenip jazylatyn sharapaty men shapaǵaty mol aı. Qudsı hadıste Alla Taǵala: «Oraza – tek Men úshin. Onyń syıyn (saýabyn) Ózim ǵana beremin...» dep orazanyń qadiri men qasıetin baıandaǵan. Islamnyń bes paryzynyń biri bolǵan orazanyń osy aıda oryndalatyny da sondyqtan. Oraza jan men tándi rýhanı tazartatyn úlken sabyr mektebi. Endeshe, qasıetti aıda jasalatyn qulshylyq tóńireginde kóp týyndaıtyn suraqtarǵa jaýap alý úshin Respýblıkalyq «Áziret Sultan» meshitiniń ustazy, ıslamtanýshy Elmıra Buharbaevany áńgimege tartqan bolatynbyz.

– Elmıra Serikbaıqyzy, eń aldymen oraza uǵymyna túsinik berseńiz?

– Oraza arab tilinde «saým» dep atalady. Saým sóziniń tildik maǵynasy barlyq nárseden tyıylý degen uǵymdy berse, sharıǵattaǵy maǵynasy – tań atqannan kún batqanǵa deıin oraza nıetimen iship-jeýden jáne tósek qatynasynan tyıylý degendi bildiredi.

– Dinimizde orazanyń úkimi qandaı?

– Ramazan aıyndaǵy oraza balıǵatqa jetken árbir er men áıel musylmanǵa paryz. Namaz sııaqty ol da jekeleı paryz etilgen ǵıbadat bolǵandyqtan bireý úshin bireý oraza tuta almaıdy. Alla Taǵala Quran Kárimde «Baqara» súresiniń 183-aıatynda: «Ýa, ıman keltirgender! Senderden burynǵy úmmetterge oraza paryz etilgendeı, senderge de paryz etildi. Bálkim saqtanarsyńdar. Sanaýly kúnderde», – degen.

– Orazanyń nıeti men ýaqyty jaıly aıtsańyz?

– Nıetsiz oraza durys bolmaıdy. Kez kelgen orazany tutýdan buryn júrekpen nıet etilýi tıis. Ábý Hanıfa mazhaby boıynsha Ramazan aıynyń basynda nıet etý sol qasıetti aı úshin jetkilikti bolyp eseptelinedi, qalasa kúndelikti nıet etýge de bolady. Eshqandaı nıetsiz kúni boıy ash júrý orazaǵa jatpaıdy. Al orazanyń ýaqytyna kelsek, səresi tań namazynyń ýaqytyna deıin bolady da, aqsham namazynyń ýaqytynda aýyz ashylady.

– Ramazan aıynda oraza tutpaýǵa ruqsat etilgen sebepter qandaı?

– Tek tómendegideı sharıǵı sebepter bolǵanda ǵana oraza tutpaýǵa bolady:

1)      Aýyrýynyń aıyǵýynan úmit joq, únemi dári nemese ýkolǵa súıenetin, oraza ustasa densaýlyǵyna zııan keletin naýqastar,

2)      Oraza tutýǵa ál-qýaty jetpeıtin qart kisiler.+

Alaıda, orazanyń saýabyn alý úshin fıdııa tóleýi tıis. Fıdııa deni saý adamǵa júrmeıdi.

– Fıdııa degen ne?

– Quranda Alla Taǵala «Baqara» súresiniń 184-aıatynda: «bir miskinniń tamaǵyn bersin» degen. Iaǵnı, fıdııa degenimiz bir kedeıdi otyz kún tańda jáne keshke tamaqtandyrý nemese alpys kedeıdi bir kún tańerteń, ıakı keshke tamaqtandyrý. Ony aqshalaı da berýge de bolady. Onyń mólsherin ár eldiń múftııaty naryqqa baılanysty belgileıdi. Fıdııa berýge shamasy kelmegen kisi Alladan keshirim tileıdi.

– Al, qandaı jaǵdaıda oraza ustaýǵa ruqsat joq?

– Etekkiri kelgen (haıyz) jáne bosanǵannan keıin qan kórgen áıel (nıfas) oraza tutpaıdy. Biraq, sol kúnderiniń qazasyn mindetti túrde óteıdi.

– Orazany taǵy qaı kezde qaza qylýǵa bolady?

– Alla Taǵala Quran Kárimde «Baqara» súresiniń 185-aıatynda: «senderde kim Oraza aıynda bolsa oraza ustasyn, al, bireý naýqas ne saparda bolsa basqa kúnderde sanyn toltyryp oraza tutsyn» degen. Mashaqatty sapardaǵy jolaýshy jáne naýqastanǵan musylman orazasyn qaza qyla alady. Sondaı-aq, júkti nemese emizýli balasy bar áıel óziniń jáne balasynyń dansaýlyǵynan qaýiptense oraza tutpaýyna ruqsat. Alaıda, bulardyń barlyǵyna qazasyn óteý paryz.

– Oraza qaı kezde buzylady?

– Jyn tıse, talyp qalsa oraza buzylady. Sondaı-aq, səresi men aýyzashar ýaqytyn shatastyrsa, dəret alyp nemese jýynyp jatqanda muryn, aýyz, qulaqqa baıqaýsyzda sý kirse, qulaǵyna dəri tamyzsa, ýkol saldyrsa, tósek qatynasyna tússe tutqan orazasy buzylady. Bundaı jaǵdaılarda tek kúnge kún qazasyn tutady. Al, bulardyń orazany buzatynyn bile tura istese jazasyn óteıdi.

Tósek qatynasy jaıynda tolyqtap aıtyp ótetin bir másele bar. Keı kisiler Ramazan boıy jynystyq qatynastan shektelý kerek eken dep oılap, sol úshin oraza tutýdan bas tartyp jatady eken. Bul jaıynda Jaratýshy Iemiz Quranda «Baqara» súresiniń 187-aıatynda bylaı deıdi: «Orazanyń túninde əıelderińe jaqyndasý sender úshin ruqsat etildi. Olar senderge, sender olarǵa kıimsińder...».

– Jaza qalaı óteledi?

– Orazany ádeıi buzý kaffarat dep atalady. Ol úlken kúná. Ramazannan keıin sol bir kúnine 60 kún oraza tutýy tıis.

– Umytyp iship, jegen kisiniń orazasy buzyla ma?

– Iá, buzylady. Umytyp iship jegen kisi oraza ekenin esine túsire salysymen aýzyn shaıyp, Ramazannyń qurmeti úshin orazasyn sońyna deıin jalǵasytrýy tıis. Keıin bir kún qazasyn óteıdi. Al, esine túskennen keıin de jalǵasty iship, jegen kisi sol bir kún úshin eki aı kaffarat orazasyn tutýy paryz.

– Qatty shóldegen adam sýmen aýzyn shaısa bolama?

– Bolady. Sýdyń tamaqqa ketýinen saq bolý kerek.

– Orazany buzbaıtyn jaǵdaılar qaısy?

– Qajettilikke baılanysty, ıaǵnı aýyrý sebebimen nemese shuǵyl qan qajet bolǵan jaǵdaıda qan aldyrý, aýzy tolmaı qusý, salqyndaý úshin jýyný, saqal-murtyn maılaý, aýzyn shaıý, tisin mısýakpen tazalaý orazany buzbaıdy.

– Túkirik, silekeı jutýǵa bola ma?

– Iá, bolady. Musylman úshin kez kelgen jerge túkirý ədepsizdik.  Al aýyzda ər sət saıyn bólinetin silekeıdi jutý orazany buzbaıdy.  Alaıda silekeıdi aýyzǵa jınap, kóp mólshermen jutýǵa bolmaıdy. 

– Aýyz bekitken kisiler bet súıisip amandasýdan bas tartyp jaqtady. Betten súıý orazany buza ma?

– Jaqyndaryn, nekeli jaryn, balasyn súıgennen oraza buzylmaıdy. Tek erli-zaıyptylar sezimge erik bermeýi tıis.

– Səresige uıyqtap qalǵan adam ne isteıdi?

– Səresige uıyqtap qalǵan kisi sol kúngi orazasyn jalǵastyrady. Óıtkeni oraza bastalǵanda Ramazan aıyna tolyq nıet etiletindikten sol kúngi orazasy qabyl bolady. Alaıda, budan səresini ishpeı, ramazan aıy alǵash bastalǵan kúni bir aıǵa nıet etse jetkilikti eken ǵoı degen qate túsinik týyndamaýy kerek. Paıǵambarymyzdyń  (s.ǵ.s.): «səreside bereke bar, bir jutym sý bolsa da nıet etip, aýyz bekitińder» degen sózi bar. Sol úshin jatar kezde nıet etip, duǵa jasap jatýy jáne sáresige turýy tıis.

– Namaz oqymaǵan kisiniń orazasy qabyl bolmaıdy deý durys pa?

– Olaı kesip aıtýǵa bolmaıdy. Óıtkeni ekeýi eki bólek ǵıbadat. Biraq, namazsyz orazanyń saýaby kemýi múmkin.   

– Tamaqtyń dámin kórýge bola ma?

– Tamaqtyń tuzyn tekserý úshin tiliniń ushymen kórip, túkirip, aýzyn shaıyp tastaýy tıis. Astyń dámi tamaǵynyń ar jaǵyna ketse orazasy buzylady.

– Ǵaıbat, ótirik, boqtyq sóz aıtsa, ursyssa, qatty ashýlansa oraza buzyla ma?

– Oraza odan buzylmaıdy. Biraq, saýaby kemıdi. Oraza tek ashtyq qana emes, rýhanı da qulshylyq. Sondyqtan, barlyq nápsini tyııý kerek. Osy jerde orazanyń súnnetteri men ádebin aıta ketken jón. Aýyz bekitken kisi bir jutym sý bolsa da sáreside turyp ishý; kún batqan soń, namazdan buryn dereý aýyzdy ashý; aýyzashar kezde duǵa jasaý, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) aýyzashar kezindegi duǵa keri qaıtarylmaıtynyn aıtqan; oraza ustaǵandardy bir qurmamen, sýmen bolsyn aýyz ashtyrý, aýyzashar berý, tipti meshitte jınalǵan jamaǵattyń birnesheýiniń bolsyn sýyn daıyndap aparyp berse de úlken saýapqa ıe bolady. Sondaı-aq, til men basqa aǵzalardy kúnádan saqtaý, ilim úırený, Quran Kárimdi kóp oqý, kóp salaýat aıtý, sáresi men aýyzasharda qomaǵaılanbaý, ıqtıkafqa kirý (saýap alý maqsatymen meshitte túnep qulshylyq jasaý) saýapqa bóleıtin amaldar.

– Aýyz bekitpegen, biraq oraza tutqandarǵa aýyzashar bergen kisi oraza ustaǵandaı saýapqa ıe bolady degen ras pa?

– Ondaı uǵym qate. Aýyzashar berý óz aldyna saýapty is. Qaıtalap aıtamyn, Islamdaǵy bes paryzdyń biri oraza ár musylmanǵa jekeleı paryz. Aqyret kúni odan mindetti túrde jekeleı suralady.

– Oraza aıynda ǵana beriletin bitir sadaqasynyń mən-mańyzyna toqtalsańyz.

– Bitir sadaqasyn berý – ýəjip. Bitir sadaqasy ramazan aıyndaǵy qate-kemshilikterdi jýý maqsatynda jəne óziniń tazalyǵy úshin beriledi. Ol ramazan aıynyń sońǵy kúnderimen qosa aıttyń birinshi kúnine deıin berilýi tıis. Bitir sadaqasynyń mólsherin ár eldiń múftııaty belgilep otyrady.

–  Taraýyq namazy qalaı oqylady?

– Ramazan aıynda taraýyq namazyn oqý – bekitilgen súnnet. Ábý Hanıfa mazhaby boıynsha taraýyq namazy 20 rakaǵat oqylady. Er kisilerdiń meshitke baryp oqýy úıde oqyǵannan áldeqaıda saýapty. Áıelderge úıde oqyǵan abzal. Taraýyqty orazany tutqan da, tutpaǵan da oqysa saýapqa keneledi.

– Qasıetti Ramazan aıy barsha musylmanǵa múbárak bolsyn! Áńgimeńizge rahmet!

–  Ámın! Jasaǵan amaldarymyz ben izgi nıetterimizdi Alla Taǵala qabyl etkeı! Elimiz aman, jurtymyz tynysh, táýelsizdigimiz  baıandy bolǵaı!

Suhbattasqan - Maıgúl Sultan