ORAZA SAÝABY JOIYLMAS ÚShIN...
Mine, kózdi ashyp-jumǵansha da Ramazanǵa qaıta kelip jettik. Allaǵa myń da bir shúkir... Rasynda, Ramazan – berekettiń qaınary. Bul berekeli aıdy Alla Taǵala ózge aılardan erekshe etken tusy da osy – ózge aılarda jasalatyn ıgi ister bul aıda esesimen jazylady. Ári bul aıǵa tán bolǵan paryz orazanyń saýabyn Alla ǵana beredi.
Alaıda, keı oraza ustaýshy jandar bar, olar oraza ustaý dep tek iship-jemnen tyıylýdy ǵana túsinedi. Alaıda, bul túsinik qate, sebebi orazanyń aqıqaty bul aıtylǵannan áldeqaıda aýqymdy, maǵynasy da tym tereń. Oraza ustaýshylardyń bul toby aýyzdaryn halal nárseden tyıǵanymen, sol orazalaryn Allanyń haram etken jaǵymsyz nársemen ashyp qoıyp jatady.
Osy jaǵymsyz nárse – ǵaıbat.
Imam ıbn Kásır (r.a) tápsirinde mynadaı oqıǵany keltiredi: «Birde Alla elshisi (s.ǵ.s) adamdarǵa oraza ustaýyna ári ózi (s.ǵ.s) ruqsat etpeıinshe orazalaryn áste ashpaýǵa buıyrdy. Sóıtip adamdar oraza ustady. Kesh batqanda bir kisi kelip: «Bir kún oraza ustadym, aýzymdy ashýǵa ruqsat etseńiz», – dedi. Paıǵambar (s.ǵ.s) oǵan ruqsat etti. Taǵy bir kisi kelip áýelginiń aıtqanyndaı aıtty, Paıǵambar (s.ǵ.s) oǵan da ruqsat etti. Sosyn bir kisi keldi de: «Ýa, Alla elshisi! Mynda eki qyz bar, olar da kúni boıy oraza ustady. Ol ekeýine de aýyz ashýǵa ruqsat berseńiz...» – dedi. Alaıda, Alla elshisi (s.ǵ.s) ony qabyl etpedi. Álgi kisi ótinishin qaıta qaıtalady. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s): «Ol ekeýi oraza ustamady. Kúnin adamdardyń etin jeýmen ótkizgen adam qalaı oraza ustaǵan bolmaq?! Bar, eger ol ekeýi oraza ustaǵan bolsa, ishindegsin qusyp tastasyn de», – dep buıyrdy. Eki qyz Paıǵambardyń (s.ǵ.s) aıtqanyndaı istedi. Árqaısysy bir-bir kesek etten qusty. Álgi kisi bolǵan oqıǵany Paıǵambarǵa jetkizdi. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s): «Eger ol ekeýi osy kesek etter ishinde saqtaǵan kúıde qaıtys bolsa, olardy tozaq jutar edi», – dedi»[1].
Osy oqıǵadan keıin Alla Taǵala Quran Kárimde:
وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
«Bir-birińdi ǵaıbattamańdar. Qaısy biriń baýyrynyń ólik etin jeýdi jaqsy kóre me?! Árıne, jıirkenesińder. Endeshe, Alladan qorqyp taqýalyq tanytyńdar. Rasynda, Alla táýbeni qabyl etýshi, erekshe meıirimdi»[2], – degen aıatty túsirgen[3].
Sol sııaqty, Jábır ıbn Abdýlladan (r.a) jetkizgen hadıste «Birde Paıǵambardyń (s.ǵ.s) qasynda bolǵanymyzda sasyq ólekseniń ıisin aıdaǵan jel turdy. Sonda Paıǵambar (s.ǵ.s): «Sender bul ne jel ekenin bilesińder me? Bul musylmandardy ǵaıbattap jatqandardyń tarapynan kelip jatqan jel»[4], – degeni aıtylady.
Mine, bul ǵaıbat aıtýdyń aqıqaty. Ǵaıbattyń anyqtamasyn Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) myna hadısinen anyq kóre alamyz:
أتدرون ما الغيبة؟ قالوا: الله ورسوله أعلم، قال: ذكرك أخاك بما يكره، قيل: أفرأيت إن كان في أخي ما أقول! قال: إن كان فيه ما تقول، فقد اغتبته، وإن لم يكن فيه فقد بَهَتْه
«Paıǵambar (s.ǵ.s) sahabalardan:
– Ǵaıbattyń ne ekenin bilesińder me?,– dep surady. Sahabalar:
– Ony Alla men elshisi jaqsyraq biledi, – dep jaýap qatty.
– Ǵaıbat degen – baýyryńdy onyń unatpaıtyn nársesimen eske alýyń.
– Eger aıtyp jatqanym baýyrymnyń boıynan tabylsa she?
– Eger aıtqanyń onyń boıynan tabylsa, ǵaıbattadyń demek. Al eger boıynda bolmasa, onda jala japqanyń, – dedi»[5].
Osy maǵynany beretin jáne bir hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s):
ربَّ صائم حظه من صيامه الجوع والعطش
«Oraza ustaýshynyń orazasynan úlesi tek ashtyq pen shól ǵana da bolýy múmkin»[6], – dep eskertken.
Taǵy bir hasan hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s):
إنما الصوم أمانة، فليحفظ أحدكم أمانته
«Rasynda, oraza – bir amanat. Endeshe, árkim amanatyna berik bolsyn»[7],– dep ósıet etken eken.
Jábırdiń (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s):
إذا صمت، فليصم سمعك، وبصرك، ولسانك عن الكذب والمآثم، ودع أذى الخادم، وليكن عليك وقار وسكينة يوم صيامك، ولا تجعل يوم فطرك ويوم صيامك سواء
«Eger oraza ustap, iship-jemnen tyıylsań, qulaǵyń da, kóziń de, tiliń de ótirik pen kúnáli isterden birdeı tyıylsyn. Bireýge zııan keltirýden saq bol. Oraza ustaǵa kúniń aıbatty da salmaqty bolsyn. Oraza ustaǵan kúniń men ustamaǵan kúniń birdeı bolmasyn»[8], – degenin jetkizgen.
Ábý Ýbaıda ıbn Járrah (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s):
الصوم جُنَّةٌ، ما لم يخرقها
«Oraza – qalqan. Endeshe, onda tesik jasamańdar», – degenin estigenin aıtady[9]. Imam Darımı hadısti: «Qalqandy ǵaıbat aıtyp tespeńder», – dep túsindirgen.
Imam Aýzaǵı Aısha anamyzdan (r.a) jetken habarǵa súıenip: «Ǵaıbat orazany ashyp jiberedi, alaıda ol kúnniń qazasy ótelmeıdi», – degen.
Sýfııan Saýrı de ǵaıbattyń orazany buzatynyn aıtqan.
Imam Qýrtýbı (r.a): «Orazanyń kámildigi men tolyqtyǵy – tyıym salynǵan nárselerden tyıylýmen, haram nárselerdi istemeýmen bolady», – degen.
Al, Imam Ǵazalı (r.a) bul máselede oraza ustaýshy adam ǵaıbat aıtyp, jalǵan kýálik berip, ótirik sóılep, adamdarǵa sózimen zııan keltirip t.s.s. sharıǵattyń tyıym salǵan nárselerin tyıylmasa, onda orazasy qabyl bolmaıtynyn, onyń qııamette paıda ákelmeıtinin aıtady. Munda «Eger kimde-kim asqazan men jynystyq qajettilikterden ǵana tyıylyp, ǵaıbat, ótirik syndy nárselerden tyıylmasa qalaı bolmaq?» degen suraq týyndaıdy. Fıqh ǵalymdary mundaı orazasynyń durystyǵyn aıtqan. Al, Imam Ǵazalı (r.a) bul suraqtyń jaýabyn bylaı órbitken: «Máselelerdiń syrtqy kórinisimen ǵana shektelgen fıqh ǵalymdary orazaǵa onyń syrtqy kórinisimen ǵana baılanysty sharttardy qoıǵan. Olardyń keltirgen dálelderi bizdiń keltirgen, ǵaıbat syndy adamnyń ishki dúnıesimen baılanysty dálelderimizden álsiz bolyp tur. Alaıda, ol ǵalymdar adamdarǵa dúnıe tirshiliginde olarǵa jeńildeý bolatynyn ǵana nusqaýǵa jaýapty. Al aqyret ǵalymdary bolsa, olar ǵıbadattyń qabyl bolýyna, qabyl bolyp maqsat etilgen nársege qol jetkizýge kóńil bóledi»[10].
Toqeterisi: ǵaıbat, ósek taǵy sol syndy sharıǵatta tyıym salynǵan nárseler orazanyń bolmysyna qaıshy keledi. Ǵalymdardyń basym kópshiliginiń aıtqanyndaı, ǵaıbat – orazany buzyp, aýyzdy ashpasa da, orazanyń negizgi maqsatyna syzat túsiredi, tolyqqandy oraza mártebesinen túsiredi. Alaıda, Allanyń meıirimi sol – Ol ǵaıbatty orazany buzatyndardyń qataryna qospady. Áıtpese, adamdardyń kópshiligi bul ǵıbadattan súrinbeı óte almas edi.
Árıne, ár musylman úshin Ramazan aıy – jańa bastama úshin eń ońtaıly múmkindik. Táýbe esigin qaǵar sát. Bul aıǵa kirerden buryn nıetti durystaý kerek. Sebebi nıetke kóp nárse baılanysty. Orazany qalaı kútseńiz, oraza sizge solaı ashylady. Al, eger ony ózge aılardaı kórseńiz, ótedi de ketedi. Endeshe, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) «Rasynda amaldar nıetke baılanysty»[11] degen hadısti negizge alyp, Ramazanǵa laıyqty túrde qarsy alaıyq. Barsha tyıymdardan saqtanalyq.
[1] Ábý Dáýit Tıalısıdiń «Mýsnad» atty kitabynan alynǵan.
[2] Hýjrat súresi, 12-aıat.
[3] Ibn Kásır tápsirinen.
[4] Ahmad.
[5] Mýslım.
[6] Ahmad, Ibn Hýzaıma.
[7] Haranıtı.
[8] Ibn Ábı Sháıba.
[9] Ahmad, Darımın
[10] Ihıa ýlýmıd-dın.
[11] Býharı, Mýslım.
Naýryzbaı qajy Taǵanuly
