Ony ﷺ biz tolyq tanı aldyq pa?
Qazirgi kezde taný men bilý uǵymyn ajyratpastan birge qoldanyp júrmiz. Alǵash jolyqqan adammen bolǵan 5-10 mınýttyq áńgimeden keıin, memleketi men mamandyǵy, úı ish bala-shaǵasy bar joqtyǵyna deıin surap bilgen soń, ol beıtanys jaıynda bildim, tanydym deımiz. Alaıda bilý men taný ekeýi eki bólek uǵym bolsa kerek. Ázireti Omar halıfa sol úshin adamdy tanýda myna úsh nársege óte mán beretin bolǵan: Jolaýshy bolyp sapar shegý, saýda-sattyq baılanys jasaý, kórshi bolyp jaqyn turý.
Keı jaǵdaıda tilimizde bul eki sózdi birge qoldansaq ta arab tilindegi maǵynasy erekshe. «Taný» arab tilinde «arafa», tanyǵan «arıf», tanylǵan bolsa «maǵrıfat» degen maǵynany bildiredi. Bilý sózin bir nárseni meńgergen, bilimdi, ǵalym adamǵa qoldanamyz. Demek bilý men taný ekeýi eki bólek uǵymdy bildiredi. Olaı bolsa: «Ár bir tanyǵan adam biletin, ár bilgen adam tanı almaýy múmkin». Sondyqtan búgingi hálimizde Paıǵambarymyz Muhammedti (s.ǵ.s.) qanshalyqty bilgenimizben tolyq tanı almaı júrýimiz ábden múmkin.
Álemde bir jarym mıllıardtan astam musylman otbasy Paıǵambarymyzdy qanshalyqty tanýda? Álbette munyń esebin shyǵarý ońaı emes shyǵar. Biraq Paıǵambarymyzdyń ómirbaıany jaıynda biletinimiz bar. Onyń ómiri jaıynda biletinder kóp, tipti qyrýar dinı ádebıtterde jazylyp túrli tildege aýdarylǵanymen ony tolyǵymen tanyǵandar qanshalyqty? Muny aıtý qıyn. Paıǵambarymyz jaıly biletinder qaı jyly dúnıege kelip qashan qaıtqandyǵy, jasaǵan joryqtary, jubaılary men perzenteriniń esimderi jáne mıǵrajǵa kóterilýi, hıjret t.b. jaıly aıta alady. Alaıda bir ókinishtisi Mekede paıǵambarǵa qarsy shyqqan din dushpandary múshirikter, tipti aǵasy Ábý Láhabta Ony eń jaqsy bilgenderden edi. Alaıda olar Paıǵambarymyzdy tolyǵymen tanymaǵandyqtan, oǵan qarsy shyǵyp, aıtqanyna kónbedi. Osylaısha bilgenderi de olarǵa paıda bermedi. Mine, sondyqtan tek bilip qana qoıý adamǵa jetkiliksiz, bilgenimizdi tanyp túsinýge tyrysýymyz qajet. Bul jaıynda sııar kitaptarynda kóptegen qyzyqty oqıǵalar baıandalady. Solardyń biri - Hýdaıbııa oqıǵasy. Mekkelik múshrikter Hýdaıbııa kelisimine sertteskennen keıin Sýheıl ıbn Amr bastaǵan bir topty Paıǵambarǵa jiberedi. Sýheıl Paıǵambardy óte jaqyn tanıtyn. Kelissóz bastalmaı jatyp Sýheıl «Bısmıllahır rahmanır rahım» sózine qarsylyq bildirip: «Biz rahman degendi bilmeımiz, sondyqtan bizdiń biletin sózimiz jazylsyn» dedi. Sóıtip, kelissóz «Bısmıká Allahýmmá» degen sózben bastaldy. Sýheıldiń ekinshi bildirgen qarsylyǵy «Rasýlýllah» sózi edi. Sýheıldiń: «Eger de biz seniń Rasýlýllah (Allanyń elshisi) ekendigińdi qabyl etkende senimen soǵyspas edik» degen sózinen keıin Paıǵambarymyz kelissózdi jazyp otyrǵan ázireti Álıge: «Abdýllanyń uly Muhammed pen Amr uly Sýheıl» dep jazýyn ámir etti. Sol kúni Sýheıl Paıǵambarymyzǵa aýyr qatty sózder aıtyp kemsitken edi. Ázireti Omar bastaǵan sahabalar Paıǵambarymyzǵa aıtylǵan aýyr sózderge shydaı almaı ishterinen yza kernese de, sol kúnniń sharttaryna shydamdylyqpen qaraý qajet bolatyn. Musylmandarǵa unamsyz sharttar bolsa da kelissóz qabyldanyp, eki jaqty qol qoıyldy. Paıǵambarymyzdy óte jaqsy bile tura Sýheıl kelissózdiń óz paıdasyna qaraı sheshilgenine mastanyp, Mekege keri qaıtqan edi. Kóp uzamaı araǵa ýaqyt salyp Mekke qalasy azat etiledi. Paıǵambarymyz qajylyǵyn ótep, qoshtasý qutpasyn jetkizý úshin Mekkege kelgen. Ol ıhramǵa kirý úshin shashyn alyp, saqal murtyn basyp tazalanyp jatqanda kenetten jasyryn bir kisi keledi. Onyń shashy men saqalyn jınap alyp, bir kósheniń buryshynda jınaǵan saqaly men shashyn betine basyp qatty jylap otyrady. Muny kórgen sahaba Ánas ıbn Malık (r.a.) bylaı dep jetkizedi: «Bul kim eken ózi dep surastyrdym. Sóıtsem onyń Hýdaıbııa kelisiminde Paıǵambarymyzǵa qarsy shyǵyp, aýyr sóz sóılegen Sýheıl ıbn Amr ekenedigin bildim. Kúni keshe Paıǵambarǵa qarsy shyǵyp kemsitken Sýheıl búgin Ony tolyq tanyǵandyqtan shashy men saqalyn betine basyp ókinip otyrǵanyn kórip tańǵaldym».
Mine, sondyqtan Sýheıl kesh te bolsa bilgenin tanyǵandyqtan ókinip, táýbege kelgen edi. Búgin de Qurannyń ámiri, paıǵambardyń súnnetimen júremiz degen kóptegen baýyrlarymyz paıǵambarymyzdy eń senimdi sahıh hadıs kitaptarynan bildik degenimen, qanshalyqty tanyp, qanshalyqty Onyń súnnetimen júrýde. Paıǵambardy shynaıy tanyǵan adam qoǵamǵa eń paıdaly bola bilgen adam. Qoǵamda búlikti bastaýshy emes, birlik pen tutastyqty saqtaýshy adam. Sondyqtan ár bir bilgen adam maǵlumat ıesi, al bilgenin tanýshy aqıqatqa jetýshi adam. Bilgen adam bilgenimen shektelse, bilgenin tanyǵan sol jolda ózin qurban etýshi adam. Endi barlyǵymyz osy suraqty bir sát ózimizge qoıaıyqshy. Ony biz (s.ǵ.s.) tolyq tanı aldyq pa?
Tımýr Núsiphanuly, dintanýshy
