Meshitti muntazdaı ustaý – uly ustazdyń súnneti
Meshit – Jaratýshy Allanyń úıi. Qulshylyq hám qoǵamdyq oryn. Meshitte jamaǵatpen qulshylyq jasaý – asa saýapty is. Demek, meshit – Jaratýshy men súıikti quldaryn tyǵyz baılanystyratyn mekeni. Bizdiń tilge tıek etkeli otyrǵan másele qoǵam jáne meshit tazalyǵy tóńireginde bolmaq.
Quran Kárim men Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) hadısterinde tazalyq jaıly erekshe mán berip toqtalǵan. Qulshylyq nıetimen jasalatyn árbir iste saýap bar. Islam – tazalyq dini. Dinimiz keıbir qulshylyqtardy oryndaý úshin tazalyqty negizgi shart retinde bekitken. Islam mádenıetinde jaı tazalyq pen qulshylyq maqsatyndaǵy tazalyq bir-birin tolyqtyryp turady. Paıǵambarymyz Muhammedke (s.ǵ.s.) alǵashqy túsken ýahılar jan tazalyǵy men tán tazalyǵyna den qoıýyn buıyrǵan. Sonyń biri: «...Rabbyńdy ulyqta. Kıimińdi tazala. Las isterden aýlaq bol!»[1] dep, jıyrma úsh jyl paıǵambarlyq mindetinde, ıslamǵa kirgen sahabalardy asa sabyrlyǵymen, danalyǵymen ári kórkem minezimen tazalyqqa kóńil bólýdi úndegen.
Islam dini – eń áýeli adamdy rýhanı hám materıaldyq lastyqtan aryltýdy kózdeıdi. Allany tanyp qulshylyq jasaýda, rýhanı tanymyn ósirýde tán tazalyǵymen qosa qulshylyq jasaıtyn mekenniń de taza bolýyn qamtıdy. Qasıetti Quran aıatynda: «Ol Meshitte áste namaz oqyma! Taqýalyqqa negizdelip salynǵan meshitte (Quba meshiti) namaz oqýyń álbette durys. Ol jerde tazalyqty jaqsy kóretinder bar. Alla da taza bolǵandardy jaqsy kóredi»,[2] – degen. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) zamanynda munafyqtardyń kóshbasshysy Abdýlla bın Ýbaı bastaǵan Gýnım ıbn Aýf uldarynyń jaman pıǵylmen búlik shyǵarý nıetinde Quba meshitiniń janyna turǵyzylǵan Dyrar meshitiniń Alla razylyǵyn qalap emes, teris maqsatta salynǵanyn ýahı etedi[3]. Demek, Quranda rýhanı ári materıaldyq shynaıy tazalyqqa erekshe mán berýdiń astarynda qulshylyq arqyly rýhanı tazalyq, tán men qorshaǵan ortanyń tazalyǵy arasyndaǵy tyǵyz baılanysty ekenin kóremiz.
Haq Taǵala tazalyq máselesine erekshe mán bergenderdi jaqsy kóretindigi aıtylady. Tazalyqty janyndaı súıetin Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) da tazalyq jaıly: «Tazalyq – ımannyń jartysy»[4] deý arqyly musylmannyń qarym-qatynas jasaıtyn barlyq oryndardyń taza bolýynda ımanmen baılanystyrady. Sańlaq sahaba Ánástiń (r.a.) rıýaıaty boıynsha, birde Paıǵambar meshitine shalǵaıdan kelgen bádáýı kenetten meshittiń bir buryshyna kishi dáretin syndyra bastaıdy, bul jaǵdaıdy kórgen sahabalar oǵan bas salyp, biri aıqaılap uryssa, endi biri ony uryp-soǵýǵa deıin bardy. Sonda meıirimdilikke toly Alla elshisi (s.ǵ.s.) dereý ara túsip: «Tımeńder! Óz jaıyna qaldyryńdar», – dep, álgi adamdy janyna shaqyryp: «Meshit – kishi dáret syndyratyn nemese qaqyryp-túkiretin ne adamdardyń jıirkenishin týdyratyn oryn emes. Bul jerde tek Alla Taǵalany zikir etip qulshylyq jasaıtyn jáne namaz ben Quran oqıtyn meken»,[5] – dedi de, jamaǵattyń birine shelekpen sý alyp kelip, dáret syndyrǵan jerge tógýin buıyrdy. Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) bul baısaldylyǵy men parasattylyǵy, sahabalar men qııamet qaıymǵa deıin keletin úmbetine izi óshpes tereń tárbıe qaldyrdy.
Qazirgi kezde adamdardyń mádenı-Etıkalyq turmysy tómen deńgeıde desek qatelespeımiz. Árıne, bári emes. Adamdar júretin jolda biri túkirip, biri qaqyryp nemese biriniń sińbirip ketken jaıttaryna tap bolamyz. Bul jaǵdaılar adamdardyń jıirkenishin týdyrady. Dinı turǵydan qaraǵanda, kúná qataryna jatady. Nege deseńiz, jerdegi jaǵymsyz túkirik nemese qaqyryqty kórgen adam jıirkenýdiń arqasynda ushynyp aýyrýyna ne túkirgen adamdy boqtap-balaǵattaýyna sebepshi bolady. Aısha (r.a.) anamyzdyń rıýaıatyna qaraǵanda, Rasýlýlla (s.ǵ.s.) bir kúni meshittiń dýalyna bireýdiń sińbirip ne qaqyryp ketkenin kórip, dereý bir taspen ony qyryp tastaıdy[6]. Demek, bundaı jaǵdaıǵa tap bola qalsaq, der kezinde ony aıaǵymyzben kómip ıakı basqa jaqtan topyraq ákelip ústin kómgenimiz úshin, Allanyń ájir-saýabyna kenelerimiz haq. Bul jaıynda Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Iman jetpis bólimnen turady. Eń joǵarǵysy «Lá Iláhá Illallah», al eń tómengisi bolsa, jolda adamǵa zııan beretin nárselerdi alyp tastaý»[7] deý arqyly árbir isti ıman arqyly kórkemdep otyrǵan.
Musylman tulǵa retinde tazalyqty áýeli turatyn úıinde, júretin kóshesinde, jumys orny men qoǵam ortasynda júzege asyra bilýi kerek. Meshit Allanyń úıi ári qoǵamdyq meken bolǵandyqtan, meshitke keletin jamaǵat asa uqyptylyq pen tazalyqqa jaýapkershilikpen kelgen abzal. Ókinishke oraı, meshitke kelgen jamaǵattan baǵzy bireýleriniń jaǵymsyz qoltyq ısi, shulyqtarynyń shýash ıisi, qala berdi aýyzynan jep kelgen pııaz ıakı sarymsaqtyń jaǵymsyz ısi shyǵyp, jan-jaǵyndaǵy jamaǵattyń mazasyn qashyratyndar da joq emes. Jalpy, qoǵamdaǵy tazalyq – keń aýqymdy taqyryp. Bul másele árbir adam balasy úshin óte mańyzdy.
Ol úshin ne isteýimiz kerek? Qoǵamdy quraıtyn tulǵa. Al, memleketti quraıtyn qoǵam. Demek, eń birinshi árbir tulǵa ózinnen bastaýy qajet. Qarańǵylyq qapas dáýirin nurǵa bólegen Alla Elshisi (s.ǵ.s.) eń áýeli ózinen bastady. Sahabalar Onyń isi sózine, sózi isine saı ekenin kýálikpen qoshtady. Áreket – bizden, nátıjesi – Alladan. Olaı bolsa, iske sát, baýyrym!
[1] «Múddássır» súresi 3-5 aıat.
[2] «Táýbe» súresi, 108-aıat.
[3] Hamdy Iazyr, «Haq dını Quran dılı», 4 tom, 404-bet
[4] Mýslım, Taharat -1.
[5] Ibn Majá, Taharat -78
[6] Buharı, Salat -33
[7] Mýslım, Iman -58
Qýat Erǵalıuly
