Men áli jas edim ǵoı...

Kúzdiń kúni, ekinti aýyp barady. Sebelep jańbyr jaýyp tur. Aýada salqyn lep bar. Kún raıymen birge qalanyń kósheleri men úıleri de surlana qalǵandaı, bir túrli kóńilsizdik syılaıdy. Ondaıda jyly úıde otyryp, janyń jaıly ispen aınalysqanǵa ne jetsin. 

Jumystan shyǵa úıge jetýge asyqtym da, taksı tostym. Kóp kidirmeı júıtkip kelip bir jeńil avtokólik toqtaı qaldy. Júrgizýshisi jıyrmaǵa endi aıaq basqan órimdeı jas jigit. Ózi kúlimsirep, jyly shyraımen maǵan qarady. Jigittiń túsi jyly, jymıǵanda tipti súıkimdi kórinedi eken. Bul kóńilsiz kórinisten jabyǵyp turǵan maǵan bulttan sátke jarq etip shyqqan kún kózindeı jaǵymdy áser etti. Barar jerim men berer aqymdy aıtyp edim, ol kelisti. Biz tarta jóneldik. Qalanyń kólik keptelisi de bastalyp ketipti. Jigit asyqqandaı syńaı tanytyp, múmkindiginshe quıryq tistesken kólikter arasynan jol izdep birde ortaǵa, endi birde odan jalt berip shetke óte shyǵady. Bul qylyǵymyz áldekimderge unamasa kerek, pıpyldatyp «eskertý» berip qoıady. Ony elep jatqan bizdiń jigit joq. Áldekim aldymyzdy orap ketse:

– Qaıda asyǵady eı, – dep kózin kirtıtip, aýzyn burtıtady. Tipti, keıde olardyń jazyqsyz anasyna da «aýyz salyp» qoıady. Alǵashynda jyly sezingen jigitimniń bul ushqalaqtyǵy men beıpil aýyzdyǵy maǵan unamady. Qansha degenmen stýdentterge tárbıe berip úırengen oqytýshymyn ǵoı, qarap otyra almadym:

– Inim nege sonsha aptyǵyp kelesiń, asyqqan shaıtan isi demeı me, sál sabyrmen júreıik, – dedim baıaý ǵana.
– Aǵasy, qazir jaıbaraqat júretin ýaqyt emes, «ýaqyt – aqsha» degendi estigen shyǵarsyz, búgin qalaıda 10-15 myń teńge tabýym kerek.
– Alla qalasa de, baýyrym.
– Óziń qalasań, Alla qaıda barady.

Jigittiń bul sózi júregime qadalǵandaı áser etti. Burylyp oǵan qaradym. Ol eshteńeni elemegendeı bar nazarymen aldyńǵy jaqqa tesile qarap otyr. Baǵanaǵy jyly júzdi, kúlimsiregen jigittiń ornyna múlde basqa bir adam kelip otyrǵandaı. Men únsiz qaldym. Endi kezekte sózdi ol bastady:

– Tańnan beri toqtaýsyz júrip jatyrmyn. Jaman emes, endi eki-úsh saǵat júrsem boldy, keshke qyzyma baramyn.
– Ee, – dedim men samarqaý ǵana. Úılenýge daıyndyq eken ǵoı.
– aıdaǵy úılený, aǵasy, siz de aıtasyz-aý, jáı kóńil kóterip júrý ǵoı bizdiki. Serilik quryp degendeı.
– Sonda qalaı, qyz da solaı oılaı ma? – dedim men de tańdanyp. Ol myrs etip kúldi de:
– Ol bilmeıdi, menimen úılenedi dep oılaıdy. Óz sózine ózi rıza bolǵandaı peıil tanytyp. Jigittiń bul sózi onan beter sastyrdy meni:
– Sonda qalaı, ol qyzdyń nesi unaıdy, nese unamaıdy saǵan?
– Ol qyz bylaı aqyldy, ádemi qyz. Biraq, maǵan baı qyzdar kóbirek unaıdy. Olardyń ákesi ne kókesiniń senimine bir enip alsań boldy. Ómir boıy murtyńdy balta shappaıdy. Ol osyny aıtyp maǵan qarap burylyp qoıdy. Onysy «qazirgi ómir zańy osy, osyǵan da aqylyń jetpeı me» degendeı qaras edi. Jigittiń sózinen kóńilim jabyrqaý tarta berdi. Adam azǵan ba, zaman azǵan ba? Aýzynan anasynyń súti ketpegen órimdeı jigittiń aıtyp otyrǵany mynaý. Biz qaıda ketip baramyz? Osy suraq mazalady ma júregimniń keńistigin jel keýlep, syrttaǵy suryqsyz dúnıe jan saraıyma engendeı, tula boıym tońazyp sala berdi. Odan artyq onymen sóılesip marqaımaıtynymdy bildim de únsiz qaldym. Kenet onyń telefony bezildeı jóneldi. Ol qaýqyldasyp amandyq surasyp jatty. Sóz arasynda 

– Oı, brat, aıyp etpe, sol mashına buzylyp STO-da turmyn ǵoı, bolmasa, árıne, barar edim, – dedi esh shimirikpesten. Sodan maǵan qarap:
– Dospen de esep bolý kerek qoı, aǵa, myna zamanda, solaı emes pe? Onyń bul sózine oraı, úndemeı otyraıyn degen oıymdy taǵy sol «tárbıe bergish» ádetim buzyp:
– «Eseptesken dos bolmas» degen qazaq, – dedim naraý ǵana. Meniń bul sózim oǵan jaqpasa kerek, estimegen jandaı radıo qabyldaǵyshqa qol sozdy. Radıodan qazaq tilinde dinı-saýattyq suhbat júrip jatyr eken. Ol az-kem tyńdady da tolqyndy aýystyryp, alasurǵan aǵylshyn áýenine qosyp qoıdy. Jap-jaqsy dúnıeni ózgertip jibergenine ókinip qaldym, onyń ústine osyndaı salıqaly áńgimelerdi tyńdasa ózine de abzal bolar degen oımen:
– Inim, álgi áýe tolqynyna qaıta qosshy - dedim ótingendeı syńaı tanytyp. Ol basyn kekjeń etkizdi de:
– Qoıshy solardy, aıtatyndary bireý, ol bolmaıdy, bul bolmaıdy, ishýge, shegýge bolmaıdy, qydyrýǵa bolmaıdy, qyzdarǵa barýǵa bolmaıdy, ótirik aıtýǵa bolmaıdy, án tyńdaýǵa bolmaıdy. Ne sonda, eshteńe isteýge bolmaıdy, onda, óleıik, tynysh qana jatatyn. Jas bolǵan soń, bizge bári kerek, kórý kerek, júrý kerek. K-e-ı-i-n pensııaǵa shyqqan soń namazyn da oqımyz, qajyǵa da bararmyz. Qajyǵa bir barsań, barlyq kúnáń ketedi eken, ári sondaǵy meshitten bir ret namaz oqysań ómir boıy oqymaǵan namazdyń orny tolady eken ǵoı. Men solaı isteımin. Al, oǵan deıin, bul ómirde shaıqap-shalqyp júrip almaımyn ba?

Ol qaıtadan ezý tartyp, jymıyp kúldi. Bul joly onyń kúlkisi men jymıysy maǵan múlde suryqsyz ári jaǵymsyz kórindi. Men júzimdi odan buryp tereze jaqqa kóz saldym. Bul alasurǵan jasqa qalaı, qaıtyp aqyl aıtýdyń jolyn oılastyra bastadym. Azdan soń oǵan bar denemmen buryla otyryp, dál bir tuńǵysh ulyma aqyl aıtardaı tamaǵymdy qyrnap sóz bastadym:

– Inim osydan jıyrma jyl aldynda, sen ómirde joq ediń, qazir barsyń, sol sııaqty qazir bar adamnyń qaı kezde ǵaıyp bolýy da bizge belgisiz, tek qudireti kúshti Allanyń ǵana quzyrynda. Áńgimem osy jerge kelgende ol sózimdi bólip, kıip áketti:
– Siz sııaqty kókeler, jas kúninde oınap-kúlip alady da, qartaıa bastaǵanda jastarǵa aqyl aıta bastaıdy. Osyndaı aqylshylardan sharshadyq, úıde de ekeýi bar. Men de oǵan boı bermesten sózimdi sabaqtadym:
– Bizdiń jas kezimizde biz sııaqty aqyl aıtatyn adamdar az boldy, ol kezdiń zańy basqa, zaty bólek boldy. Allany aýyzǵa alý múmkin emes edi.
– Sol kezderi jaqsy emes pe? Erkin iship, erkin júretin. Qazirgideı meshitke bar, namaz oqy dep eshkim qaqsamaıtyn.
– Ómirińde bir ret bolsa da meshitke bas suqtyń ba? – dedim men de shamyrqanyp.
– Joǵa, áli jaspyn, k-e-ı-i-n – dedi baǵanaǵydaı daýysyn taǵy sozyp.

Áńgimemen otyryp, dittegen jerime de jetip qalyppyn, tıisti aqshasyn qolyna ustatyp jatyp:

– Inim, qolyń tıgende meshitke baryp, ımamnyń ýaǵyzyn tyńda, dinı basqarma tarapynan jaryq kórgen kitaptardy oqy, – dedim onyń júzinen alǵashqy kúlkisin kórýge yntyǵyp.
– Kórermiz, áli jaspyn ǵoı, saý bolyńyz.

Ol osyny aıtyp teris buryldy. Men túsip qaldym. Kósheniń qarsy betine ótý úshin jaıaý júrginshiler ótkeline qaraı aıańdap kelemin. Kóńil túkpirinen álgi balań jigittiń paryqsyz áńgimesi, áńgimesi deımin-aý ǵafyl túsinigi keter emes. Kenet gúrs etken daýystan sońyma jalt qarap edim, ózim minip kelgen kólik kóldeń qıylystan shyǵa kelgen júk kóligimen múıizdesip qalypty. Gúrs etken únmen birge mashınanyń býy burq etti. Men ańtarylyp qaldym da, júgire basyp sonda jettim. Men kelgen kóliktiń aldy talqan bolyp opyrylypty. Arqalyq pen róldiń arasynda qysylyp, aýzy-murynan qan ketip álgi jigit otyr. Men qapelimde ne isterimdi bilmeı, onyń qolynan tartyp, shyǵaryp alýdyń jolyn qarastyrdym. Biraq bylq etip jyljyr emes. Kenet kózim onyń nursyz janaryna tústi. Onyń janarynan «Bul qalaı boldy, nege bulaı bolý kerek, men áli jas edim ǵoı» degendeı bir túrli suraý turǵandaı boldy. Iyǵymnan qaqqan jol saqshysy meniń keıin turýymdy eskertti. Men shettedim.

Biraq sol jerden kete almadym. Álde bir kúsh meni qozǵaltpastan sol jerge shegelep qoıǵandaı boldy. Júregimde áldi ókinish, álde qaıǵy, álde aıaýshylyq pa anyq arasyn ózim de bilmeıtin bir sezimder arpalasyp jatty. Baǵanaǵydaı emes, jańbyrda kúsheıe túskendeı, júzimnen jas pa álde jańbyr sýy ma sorǵalap jatty. Qansha ótkenin bilmeımin, bezildep jedel járdem kóligi de jetti. Aq halattylar qutqarý tósegine betin aq matamen jabylǵan jigittiń óli denesin kólikterine salyp alyp ketti. Soqtyǵysqan eki kólikte kósheden áketildi. Kólikter keptelisten arylyp, daǵdyly qozǵalys qalpyna tústi. Eshteńe bolmaǵandaı ómir óz sarynyna kóshti. Qaıshylasqan kólikter ishinde qaqtyǵysqan pikirlerdiń de jarysyp ketip bara jatqanyn sezip turmyn. Qanshalaǵan qatal taǵdyrlarǵa kýá qara aspan, qyzyldy-jasyldy dúnıege qumartýdan qalǵan qart adamdaı kózin syǵyraıtyp, maýjyrap, baısal basqan kesh qushaǵynda múlgip barady...

Qaster Sarqytqan
Abaı atyndaǵy QazUPÝ
Eltaný jáne  týrızm kafedrasy dotsenti