MÁŃGILIK TEKETIRES

Áýeli saýal. Siz paıǵambarlardyń mańaıyna alǵashqy kezde ne sebepti tek joq-jitik, kembaǵal, kedeı-kepshikterdiń ǵana jınalatynyn bilesiz be?

Kelesi saýal. Sondaı-aq osyǵan keraǵar barsha paıǵambarlarǵa sol dáýirdiń jeli ońynan turǵan baı-baǵlandary men bılik ıeleriniń ne sebepti qarsy bolatynyna nazar aýdardyńyz ba?

Eger basyn ashyp aıtsaq, osy eki jáıt Adam atadan bastap, kúni búginge deıin qaıtalanýmen keledi. Sebebi...

Baıybyna barsaq, ómirge kelgen ár adamnyń óz álemi bar. Adam balasy sol óz álemin qalyptastyrý úshin ómir keshedi. Soǵan oraı ár adam sol ózi qalyptastyrǵan álemine oraı baǵalanady.

Bárimizge belgili, abyroı bıigine kóterilgen adamdar álemi memlekettik turǵyda ózgege úlgi etiledi. Tipti olar qalyptastyrǵan álemdi tanyp-bilý úshin arnaıy mektepter ashylyp, ǵylymı eńbekter jazylady.

Uǵynyqtylyq úshin aıtaıyq. Álgi biz úlgi tutqan aıtýly tulǵa óz álemin fılosofııa salasyn zertteý turǵysynda qalyptastyrdy delik. Eger mán bersek, fılosofııanyń ózi bólek álem ekendigine kóz jetkizemiz. Biz tilge tıek etip otyrǵan tulǵa sol álemniń ishinen óz álemin qalyptastyrady. Ondaı "kishi álemder" fılosofııa áleminiń ishinde óte kóp. Sondaı-aq fılosofııa sııaqty "úlken álemder" de az emes. Olardy sanamalamaı-aq bir aýyz sózben: "Adam balasy aınalysatyn kásipter", - dep atalyq. Kásip bolǵannan keıin belgili ǵoı, salalyq ǵylym, bıznes, onyń túrleri, saıasat, memlekettik qyzmet, qaısybirin aıtarsyń, sonyń bári bir-bir álem. Ras, buǵan keraǵar da álemder bar. Ol: urlyq-qarlyq, qylmys, taǵysyn taǵy. Adam balasy óz tańdaýy boıynsha osy álemder ishinde óz álemin qalyptastyrady. Aıtpaqshy, bul álemderdiń ishinde din de bar. Sol ózi tańdaǵan álemde abyroı bıigine kóterilgen tulǵa ózimen birge óz álemine ıelik etip turǵan "úlken álem" abyroıyn da birge kóteredi. Eger abyroıy odan ári asqaqtasa, onda sol barsha "úlken álemderdi" tutastyryp turǵan memlekettiń de abyroıyn kóteredi.

Eger osy aıtqandarymyzdy saralasaq, ár tulǵa ózi jasaǵan álemge ıelik etedi, ol tulǵaǵa sol salanyń "úlken álemi" ıelik etedi. Al oǵan memleket ıelik etedi.

Endi saýal. Sol bárin tutastyryp turǵan memleketke kim ıelik etedi? Osy jerde ár memlekettiń biz joǵaryda tilge tıek etken "usaq álemderiń" basyn qosyp turǵan bir-bir álem ekenin qaperde ustaǵan jón. Sol memleketterden turatyn álemder, bir aýyz sózben, Jer shary dep atalady. Al biz tilge tıek etken úlken-kishi álemder jáne sol álem qyzmetkerleri, basyn ashyp aıtsaq, ózderi meken etip jatqan Jer sharyn joıýǵa qyzmet etedi. Al ár adamnyń, ol kim bolsa, ol bolsyn, ózi jasaǵan álemi ony tozaqqa alyp barady. Sondyqtan da paıǵambarlar myna álemge adam balasyn ózi jasaǵan álemnen aryltý úshin keledi. Soǵan oraı óz álemin qalyptastyra almaǵan kedeı-kepshik pen kembaǵal jandar álemdik tartylys kúshinen tys turatyndyqtan birden paıǵambarlar janynan oryn tabady. Al álem ıeleri, shyntýaıtyna kelgende ol - kópirshik shar ishindegi álem. Ýaqyty kelgende ózi de, ıesi de joq bolyp ketedi. Al joq nárse eshýaqytta barmen shendese almaıdy. Soǵan oraı paıǵambarlar ár álem ıesine onyń ıelengen nársesiniń joq ekendigin túsindirip baǵýǵa tyrysady. Eger ár álem ıesi óz áleminen bas tartyp, paıǵambarlardy moıyndasa bar ǵoı, onda olar birden áýlıelik deńgeıge kóteriledi. Olar mártebesi sondyqtan da á degennen-aq paıǵambarlardy moıyndaǵan kembaǵal jandardan bıik turady. Ár adam (musylman) tastap shyqqan aýanı álem neǵurlym úlken bolǵan saıyn ol adamnyń Alla aldyndaǵy dárejesi de so ǵurlym úlken bolady. Biraq óz álemin tárki etý ilýde bireýge ǵana násip bolady.

Myna bir jáıtqa nazar aýdaraıyq. Máselen bir adam myna ómirde barlyq jetistikterge qol jetkizip, abyroı bıigine kóterildi delik. Soǵan oraı jurttyń bári álgi tulǵa qalyptastyrǵan álemdi úlgi tutatyndyǵy kúmánsiz. Solaı boldy da. Biraq álgi tulǵa óz ıeligindegi álemnen bas tartyp, óz dáýirindegi paıǵambar qasynan tabyldy. Sonda ol ıelik etken álem, sol álem arqyly qalyptasqan abyroı, bedel, mansap, taǵysyn taǵylar qaıda ketti? Sonda álgi tulǵa ómir boıy jıǵan-tergeninen aıyrylyp, álgi paıǵambar janyndaǵy kembaǵaldar deńgeıine deıin quldyraǵanda óz kóńiline medeý tutardaı qandaı nátıjege qol jetkizdi?

Uǵynyqtylyq úshin aıtaıyq. Adam balasy jan men tánnen turady. Jan (rýh) ár adamǵa Alla tarapynan berilgen amanat. Al amanat ıesi - Alla. Soǵan oraı biz álgi amanat (rýh) arqyly jasaǵan "óz álemimizge" ıelik etýge quqyly emespiz. Shyntýaıtyna kelgende, ol - avtonomııaly álem. Ári ýaqytsha. Al paıǵambarlar álemi (rýhanııat) - máńgilik. Onyń ústige ol álem Allamen úndesip tur. Soǵan oraı ár adam rýhanııatpen úndesken kezde ózi jasaǵan álemniń jalǵan (óli) ekendigine kóz jetkizedi. Al rýhanııat sonyń óńin aınaldyryp, qaıta tiriltip beredi. Bul turǵyda aıat bar.

Taǵy bir túsinik. Paıǵambarlar adam balasyna tán oqshaý avtonomııaly rýhty Allamen úndesip turǵan rýhanııatqa qosyp berý qyzmetin atqarady. Al ol qyzmet qııamet-qaıymǵa deıin tolastamaıdy. Soǵan oraı ol qyzmetti bul kúnde Pirler men Ishandar atqarady.

Qarapaıym túsinik. Kúıeýge shyqqan ár áıeldiń piri - onyń eri. Soǵan oraı óz álemin jeke dara qalyptastyrmaı, ony óziniń eriniń (piriniń) álemimen úndestire alǵan ár musylman áıel segiz jánnattyń qalaǵanyna kiredi. Bul úrdis barlyq musylmandarǵa tán.

Qudııar BILÁL