MAǴJAN ÓLEŃINIŃ MÁNI

Bir-birine qarsy qoıylatyn sımvolıkalyq uǵymdar bar. Máselen, kún men tún; jan men tán; aq pen qara... Maǵjannyń "Paıǵambar" atty óleńinde osy úsh uǵym da qabat óriledi.

Máselen, adam balasy týra joldan taıdy delik. Árıne, týra joldan taıǵan soń adasady. Ol adasýshylyq Maǵjannyń "Paıǵambar" atty óleńinde túnge balanady. Al adasýshylyqtyń bastaý alatyn jeri - Batys. Óleńniń ózi de:

"Kúnbatysty qarańǵylyq qaptaǵan,

Kúni batyp, jańa tańy atpaǵan.

Túnerip júr túnnen týǵan periler,

Táńirisin tabanyna taptaǵan", - dep bastalady. Qarańǵylyqtyń basý sebebin óleńniń kelesi shýmaǵy ashyp tur. Oqyp kórelik:

"Kúnbatysty qarańǵylyq qaptaǵan,

Jalǵyz jan joq qarańǵyda laqpaǵan.

Bilgen emes ıman degen ne nárse,

“Qaryn” degen sózdi ǵana jattaǵan".

Uǵynyqtylyq úshin aqyn tilge tıek etken eki uǵymdy shendestirip kórelik. Olar: ıman men qaryn.

Osy jerde materııa birinshi me, joq álde sana birinshi me degen máńgilik saýal alǵa shyǵady. Al Batys bolsa materııany, ıaǵnı qaryndy tańdaǵan. Qarańǵylyqta qalý sebebi sol. Bul oı aqyn óleńinde bylaısha ashylady:

"Tún balasy ómirinde arzan tańmenen,

Qabyl uly aýyzdanǵan qanmenen.

Tabynatyn qur denege janýar,

Bolǵan emes jumysy onyń janmenen".

Al jan - ıman. Ol - kún, ol - aq tús. Ol - paıǵambarlar joly. Kúnshyǵysta osy týra joldan aınymaǵan bir ulys bar. Ol ulys... Aqynǵa júginelik:

"Erte kúnde otty Kúnnen Gýn týǵan,

Otty Gýnnen ot bop oınap men týǵam.

Júzimdi de, qysyq qara kózimdi,

Týa sala jalynmenen men jýǵam".

Aqyn - sol ulystyń ókili. Ol - Kún, ol - nur, ol - paıǵambar. Eger, Abaısha aıtsaq, halqy nadan bolyp týmaǵanda, Maǵjan ózin Allamyn der edi. Alaıda ol paıǵambarlyqpen shekteledi. Soǵan oraı tek:

"Qaıǵylanba, soqyr sorly, shekpe zar,

Men – Kún uly, kózimde Kún nury bar.

Men kelemin, men kelemin, men kelem,

Kúnnen týǵan, Gýnnen týǵan paıǵambar", - deıdi.

Bul jerdegi "Kún ulyn" arǵy tek dep qabyldasaq, qazaq halqynyń áý bastan týra joldan aınymaǵandyǵyn baǵamdaısyń. Kózdegi "Kún nury" - sol ıman. Al ol eshqashan ózgermeıdi. Ol nurdyń ıesi - Alla. Ákelýshi - paıǵambar. Soǵan oraı ol ózin paıǵambarǵa balaıdy. Shyndyǵy da sol. Alaıda bul uǵymdy dindárlardyń deni qabyldaı almaıdy. Sebebi olar da jannyń mánin ashyp bere almaıdy. Al jan mánin túısingender paıǵambardy bylaı qoıǵanda, Mansýr Hallaj syndy: "Men Allamyn" dep aıta alady. Bul uǵym dinı tilde aqıda delinedi. Biz aıtqan túsinik - Matýrıdı aqıdasy. Soǵan oraı Maǵjan óleńin de osy aqıda negizinde qabyl alǵan jón. Sonda barlyǵy óz jaıyna keledi.

 

Qudııar BILÁL