LÝDOMANIIa: QAZAQSTANDYQTAR SOŃǴY ÚSh JYLDA QUMAR OIYNǴA TRILLION TEŃGE JUMSAǴAN

Lýdomanııa – XXI ǵasyrdyń derti. Sebebi, qazirgi tańda álemde qumar oıyndardan 350 mıllıon adam zardap shegip otyr. DDU-nyń málimetinshe, jer jahanda ómir súretin eresekterdiń 3%-y lýdoman. Al, elimizde búgin 36 myńnan astam adam atalǵan psıhologııalyq dertke shaldyqqan. 2022 jylǵy statıstıkaǵa sáıkes, Qazaqstanda qumar oıynnyń kesirinen 735 adam óz-ózine qol jumsaǵan. Otbasynyń oıran bolyp, ajyrasýǵa alyp keletin negizgi faktorlardyń biri de – lýdomanııa. Sebebi, elimizdegi ajyrasqan árbir úshinshi otbasy qumar oıynnyń saldarynan bolyp otyr. Eń soraqysy qazaqstandyqtar sońǵy úsh jylda  XXI ǵasyrdyń dertine aınalǵan dúnıe úshin trıllıon teńgeden astam qarjy jumsaǵan. Qalaı adamdar lýdomandarǵa aınalady? Qumar oıynmen kúresý joly qandaı? Tolyǵyraq, materıalda.

«Lýdomanııa» degenimiz ne?

Lýdomanııa – sózin tikeleı aýdarǵanda «aqyly aýysqansha oınaý» degen maǵynany bildiredi. Keıde, muny «qumar oıynǵa potologııalyq táýeldilik» dep te ataıdy. Adamnyń psıhologııalyq jaǵdaıyn aıqyndaýǵa arnalǵan medıtsınada qoldanylatyn termın. Atalǵan dertke shaldyqqan adam óz-ózin basqara almaıdy. Qolyndaǵy sońǵy aqshasyna deıin oıynǵa tigip jiberýge daıyn turady. Saldarynan adam tek qarjylyq qıyndyqtar ǵana emes, psıhologııalyq problemalarǵa dýshar bolady.

Lýdoman adamdy kóp jaǵdaıda qalyń depressııaǵa batyp júrgeninen, jıi mazasynyń bolmaýynan jáne ómir súrýge degen qushtarlyǵynyń joqtyǵynan tanýǵa bolady. Ásirese, bul belgiler úlken sommadaǵy qarajatty qumar oıynǵa jeńilgeninen keıin baıqalady. Mamandardyń málimetinshe, dertke shaldyqqandar ózderiniń lýdoman ekenin jasyrady. Esepsiz shyǵyndary men belsheden batqan qaryzdaryn jasyrý úshin jaqyndaryna jıi ótirik aıtady. Sharasyzdyq sheńberinen shyǵatyn jol taba almaǵandar aqyr sońynda ózine qol jumsaıdy. 2022 jylǵy resmı statıstıkaǵa súıensek, Qazaqstanda 735 adam qumar oıynnyń kesirenen óz ómirine balta shapqan.

DDU 2018 jyly qumar oıynǵa degen táýeldilikti eki sanatqa bóldi. Onyń alǵashqysy – Gaming Disorder (onlaın oıyndarǵa táýeldilik). Bul – kompıýter, gadjet nemese beıne oıyndarǵa degen táýeldilik. Al, ekinshisi - Gambling Disorder. Buny ǵalymdar onlaın avtomattarǵa degen qushtarlyq, sporttyq jarysqa tigiletin stavkalar, qomaqty qarjyǵa bás tigý jáne kazıno men qumar oıyndar dep túsindirdi.

Lýdomanııadan zardap shegetinderdiń basym kópshili kimder?

Jalpy, ártúrli Epıdemıologııalyq zertteýlerge sáıkes, jer sharynda meken etetin árbir segizinshi eresek adam qumar oıyn oınaıdy. Al, DDU-nyń málimetinshe, álemde ómir súretin eresekterdiń 3%-y lýdoman. Iaǵnı, 350 mıllıonnan astam adam atalǵan psıhologııalyq aýytqýdan zardap shegedi. 2021 jylǵy sandardy esepke alsaq, qumar oıynnyń shyrmaýyna ketken eresekterdiń 68%-y er adam bolsa, qalǵan 32%-y áıelder eken.

Oǵan qosa, orta jastaǵylarǵa qaraǵanda, lýdomanııaǵa shaldyqandar arasynda jastardyń qarasy kóp. Psıhologtardyń zertteýinshe, otbasy nemese aǵaıyn týystardyń ishinde lýdomannyń bolýy óte qaýipti. Sebebi, ol óziniń dertin kelesi jaqynyna juqtyrýy múmkin. Qumar oıynǵa kirgen adam janyndaǵy adamdy tek zııandy ádetterge ǵana emes, psıhologııalyq aýrýlarǵa qosa shaldyqtyrady. Óıtkeni, joǵaryda aıtyp ótkendeı, lýdomanııamen syrqattanǵannyń jany qalyń depressııa men mazasyzdyqqa dýshar bolady.

Urpaǵymyzdy qalaı saqtaımyz?

Qýanyshqa oraı kámelet jasqa tolmaǵan balalardyń lýdomanııaǵa shaldyǵýy týraly resmı derek joq. Alaıda, bul jaǵdaı aldaǵy ýaqytta birden ózgerip sala berýi ábden múmkin. Joǵaryda aıtyp ótkendeı, jastar arasynda «Gaming Disorder» qatty beleń alǵan. Kámeletke tolmaǵandar kompıýterlik, mobıldi onlaın oıyndarǵa áýes. Internettiń arqasynda oıynnyń túrli assortımentin ıelengen jastar ýaqytynyń basym bóligin gadjettiń aldynda ótkizedi. Eger, ata-analar oıynǵa áýes balalaryn ýaqytynda qadaǵalamasa, olardan bolashaq lýdomandar shyǵý yqtımaldylyǵy joǵary, - deıdi mamandar.

Is nasyrǵa shapsa, ata-analar ne isteıdi? Psıhologtardyń keńesi boıynsha, bala jıi jalǵyz qalyp, qoǵamnan oqshaýlanyp, ýaqytynyń kóp bóligin gadjette ótkizse, qadaǵalaýdy bastańyz. Al, bul áreketteriniń saldary kámeletke tolmaǵan adamnyń qaryzdarynyń kóbeıýine nemese úlken sommada belgisiz jerden paıda bolǵan qarajatqa ákep soqtyrsa, onda ókinishke qaraı balańyzda lýdomanııanyń alǵashqy sebepteri paıda bolǵandyǵyn bildiredi. Biraq, bas salmańyz. Ashyq dıalog pen túsindirme jumystaryn júrgizgennen keıin, bar óz ornyna keledi. Eń bolmaǵanda psıhologtyń keńesine júginińiz, - deıdi mamandar.

Ne úshin lýdomanııa qaýipti?

Birinshiden, lýdomanııa – psıhologııalyq aýytqý. Adam ómirine úlken qaýip tóndiretin dertterdiń biri. Lýdomanııaǵa shaldyqqan adamdar alkogoldi ishimdik pen esirtkige táýeldi bolyp qalýy yqtımal. Sebebi, túsinikti. Qaryzǵa belshesinen batqan adam basyna túsken báleni bólisýge uıalyp ishteı tynyp, aqyr sońynda zııandy zattarǵa júginedi. Al, is nasyrǵa shapsa, munyń arty tipti sýıtsıdke de aparady.

Ekinshiden, lýdomanııa qoǵamǵa qaýipti. Bul dertpen aýyratyn jan Thtapqan taıanǵany bylaı tursyn, januıasynyń aýzynan jyryp qumar oıynǵa bar qarajatyn jumsaıdy. Saldarynan otbasy oıran bolady. Jaqyndarymen qarym-qatynasy nasharlaıdy. Bir sózben aıtqanda qoǵamnan qol úzip qalady. Lýdomanııa – em sharalaryn qajet etetin psıhıkalyq aýrý ekenin esten shyǵarmaý kerek. Qumar oıynǵa qumary qanbaıtyn adam neǵurlym kómek qolyn sozýdy tezirek surasa, onyń jaqsaryp, jazylý múmkindigi soǵurlym joǵary.

Aýytqýdan qalaı arylýǵa bolady?

Qazirgi ýaqytta emdeýdiń eń tıimdi ádisi - keshendi áleýmettik-medıtsınalyq ońaltý bolyp tabylady. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi óńirlerde ońaltýdy damytýdy erekshe baqylaýda ustap, jyl saıyn ortalyqtardy kóbeıtýde. Mysaly, ótken jyly 1 qyrkúıekte lýdomandardy emdeıtin bólimsheler tek alty óńirde ǵana jumys istese, qazir ońaltý ortalyqtary turaqty jumys isteıtin aımaq sany 14-ke jetti.

Psıholog mamandardyń málimdeýinshe, lýdomanııany emdeý kóp kúsh jumsaıdy qajet etetin protsess. Eń birinshi, naýqas óziniń dertke shaldyqqanyn moıyndaýy qajet. Odan keıin, arnaıy psıholog mamannyń kómegine júginý kerek. Qazaqstannyń barlyq óńirlerindegi psıhıkalyq densaýlyq ortalyqtarynda psıhıatrlar, psıhoterapevter qabyldaý júrgizedi.

Derekkóz: El.kz