Kúnámiz taýdan úlken, tastan qatty...

Kúná isteý pendege jaraspasa da, Jaratýshy ıege árdaıym keshirim etý jarasqan. Kúnálary úshin quldardyń Alla Taǵaladan jalbaryna keshirim tileýi arab tilinde «ıstıǵfar» dep atalady. «Astaǵfırýllah» (astapyralla) degen sóz osydan týyndap, Alladan ózime keshirim tileımin degendi bildiredi. Sóz arasyndaǵy «Qudaı ózi keshirsin» degen de osy maǵynalas.

Quran men hadısterde keshirim tileýge yntalandyratyn sózder kóp kezdesedi. Aıtalyq, «Rabbylaryńnan keshirim tileńder, Ol kóp keshirim etýshi»[1]; «Aǵattyǵyńa keshirim tile! Rabbyńdy erteli-kesh maqtap, ulyqta»[2]; «Minsizdigińdi aıtyp Seni ulyqtaımyz. Men ózime kesir qyldym, keshirimińdi tileımin»[3] degen aıattar osynyń aıǵaǵy.

Ardaqty Muhammed Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) da (kúnádan pák bola tura) únemi aýzynan ıstıǵfaryn tastamaı júrýdi ózine ádet etken. Bir ereksheligi – ony úzbeı, belgili bir sannan az aıtpaǵandyǵy. Ábý Huraıradan (r.a.) rıýaıat etilgen hadıste «Ant eteıin, men kúnige Alla Taǵaladan jetpis retten kóp keshirim tileımin»[4] dese, basqa bir sózinde kún saıyn júz ret keshirim tilegendigi aıtylady.

Áz Elshiniń (s.ǵ.s.) bul ádetine jıi kýá bolǵan Ábý Huraıra (r.a.): «Men paıǵambarymyzdan kóp ózine keshirim tileıtin adamdy áli kórmedim», – degen eken.[5]

Kóp hadısterinde úmbetine de kún saıyn keshirim tilep júrýdi ósıettep, «Kúnige jetpis ret kúná istese de keshirim tilegen adam álgi  kúnáda tabandap turyp alýshy bolyp eseptelmeıdi»[6], – degen.

Kúnániń artynsha izin sýytpaı ıstıǵfar aıtylýy tıis. Óıtkeni, keshirim tileý sol istiń kúná ekenin sezinip, pushaıman kúı keshýdi, sondaı-aq jasalǵan kúnálardy baqylap turǵan Rabbymyzdyń bar ekenin eskerip, óte keshirimdi ekenin eske alýdy bildiredi. Keshirim tileýdiń qanshalyqty mańyzdylyǵy jaıynda bir hadıste: «Kimde-kim jatarda úsh ret «Astaǵfırýllahal Azım, állázı lá ıláha ıllá hýál-Haııýl-qaııýým» (Ózinen basqa táńir joq, tiri ári sát saıyn bárin baqylap turǵan uly Alladan keshirim tileımin) dese, onyń kúnálary teńiz sýynyń tamshylaryndaı kóp bolsa da, keshiriledi»,[7] – delingen.

Keshirim tileýdiń de ózine tán ádebi joq emes. Aıtalyq, kisi keshirim surarda áýeli Alla Taǵalanyń ulylyǵy men qudiretin eske alyp, tákbir men tásbıh aıtýy kerek. Artynsha Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) salaýat aıtyp, sálem joldaý da ıstıǵfardyń qabyl bolýy úshin óte mańyzdy. Óıtkeni, salaýat qabyl bolatyn duǵaǵa jatady. Eń jaqsy keshirim tileý duǵasy (sáıdýl-ıstıǵfar) degen de uǵym bar. Myna duǵanyń soǵan jatatyndyǵy aıtylady: «Alla Taǵalam, Sen meniń Rabbymsyń. Ǵıbadat etýge laıyq Ózińnen basqa qudaı joq. Meni Sen jarattyń. Men Seniń qulyńmyn. Áý basta Ózińe bergen ýádemde turýǵa shamamnyń kelgeninshe tyrysyp jatyrmyn. Jasaǵan qatelikterimniń kesiri tımesin dep Saǵan sıynamyn. Maǵan bergen nyǵmetterińe alǵys pen shúkir aıtyp, kúnálarymdy moıyndap táýbe etemin. Meni keshir. Kúmánsiz, tek Sen ǵana kúnálardy keshirýshisiń».

Bul duǵa jaıly paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bylaı degen: «Kimde-kim saýaby men artyqshylyǵyna shyn senip, osy duǵany kúndiz oqyp, keshke deıin qaıtys bolsa, jumaqqa barady. Eger osylaı keshke oqyp, kúndizge deıin qaıtys bolsa, taǵy jumaqqa barady»[8].

Keshirim tilegen adam buny shyn kóńilimen aıtýy tıis. Shyn ókingenin bildirip, tek tilmen emes, is-áreketimen de dáleldep, sol qatelikti qaıtalamaýǵa tyrysýy kerek. Sondaı-aq, keshirimdi tek óz basyna emes, týǵan-týys, dos-jaran, ata-anasyna, tipti kúlli musylman úmbetine de jasaı alady. Ony myna aıattan kóremiz: «Ýa, rabbymyz! Esepke tartylatyn kúni meni, ata-anamdy jáne barsha múmınderdi keshire gór!».[9] 

Bir eskerte keterligi, árkim óziniń jaǵdaıy men jasaǵan kúnásine qaraı kúnine «astaǵfırallah» pen «sýbhanallahty» myńdap aıtsa da artyqtyq etpeıdi. Máselen, Ábý Huraıranyń (r.a.) kúnine on eki myń «Sýbhanallah» dep aıtýdy ádet etkeni rıýaıat etiledi. Oǵan áldekimder «Mynaýyń kóp emes pe?» – degende, ol kisi: «Kúnám qanshalyqty bolsa, Allany da sonshalyqty ulyqtaımyn»[10], – degen eken. Árıne, bul áıgili sahabamyzdyń kúnásiniń kóptigin emes, taqýalyǵynyń kúshtiligin ańǵartýda.

Kisi ıstıǵfarda kúnálaryna keshirim tilegennen keıin sońynda da Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) salaýat pen sálem joldaýy kerek.

Ata-babalarymyz da shynaıy musylman retinde Alladan keshirim tilep júrýdi ózine ádet ete bilgen. Óıtkeni, aǵattyǵyń úshin basqadan keshirim suraý adamdar arasynda mádenıettiliktiń belgisi bolsa, al kúnálaryń men qatelikteriń úshin Alla Taǵaladan keshirim surap júrý – naǵyz ımandylyqtyń belgisi.

Dýlat Babataıuly bir óleńinde «Kúnám joıqyn, táýbam az» dep qynjylsa, jarapazan shýmaqtarynda mynandaı óleń joldary da kezdesken.

Qudaı-aý, aınalaıyn, nesibe ber,
Kúlgen men oınaǵandy keshire gór?!
Kúnámiz taýdan úlken, tastan qatty
Sý seýip, tozaq otyn óshire gór?!