KÓRPE TYShQANBAI AQSAQALDYŃ ƏŃGIMESI

1921 jyly Qarasha aıynyń sońǵy mezgili. Kún maı tońǵysyz jyly. Baı aǵaıynnyń jylqysyn baǵamyn. Ústirtiń ústi, aqbuıryǵynnyń dəndenip pisip, malǵa bal tatıtyn kezi.

Kún uıasyna eńkeıe batystan tyrnaqtaı qara bult kórindi. Kórinip turǵan qaradan, kórinbeı turǵan bult jaqyn demekshi, əlgi tyrnaqtaı bult birte-birte úlkeıip jaqyndaı berdi.

Jan-jaǵy keńip, qalyńdana bastady. Bultqa qaraǵan saıyn kóńilim qobaljı beredi. Kún sýytarda taı-qulyndar shurqurap enesin izdeı bastaýshy edi.

Ondaı belgi bilinbeıdi. Soǵan qarap kóńilimdi birleımin. Bitekene ýaqyt ótkennen keıin, taı-qulyndar shurqyraı bastady. Bir jamandyqtyń bolaryn sezip, jylqyny jınaqtaı, qyrdan qulatýǵa baǵyttadym.

Biraq kesh edi. Qar ushqyndap, yzǵary qaryp barady. Əp-sətte qarly boran bastaldyda ketti. Endigi oıym jalqydyn aıyrylyp qalmaý. Yqqan jylqyny jınaqy ustaý kerek.

Ishindegi qajarly jýas semiz tory aıǵyrdy ustap minip aldym. Yqqan jylqymen birge yǵyp kelemin. Bundaıda qasqyrdyń da qutyratyn kezi.

Ol kezde úzdiksiz aıqaı kerek. Yqqan jylqy bólinip ketpes úshin shamam kelgenshe jınaqy ustaýǵa, bar kúshimdi salyp kelemin.

Astymdaǵy qajarly jylqy edi. Sonyń arqasynda shashaý shyǵarmadym. Ýaqyttyń qansha bolǵanyn bilmeımin. Bir kezde bir yqtasynǵa kelgendeı boldyq.

Baıqap qarasam qalyń sekseýildiń yqtasyny eken. Ózimshe Qaratúleı boldy-aý dep boljadym. Boranda səl ishin tartqandaı boldy. Sóıtip boran da basyldy, aınalany shamalaıtyn ýaqyt bolyp qalǵan eken.

Tań da bozamyqtandy, qarasam jylqymnyń qaramy 2,3 ese kóp. Basqa da yqqan jylqylar qosylǵan eken. Bir kezde anandaı jerdegi atty adamǵa kózim tústi.

Attyń ústinde qaqshıyp otyr. Daýystasam ún qatpaıdy. Jaılap jaqyndap "-Əı, adambysyń, perimisiń?"dep aıqaılap edim, oǵanda jaýap bolmady. Janyna kelsem bir úlken kisi eken.

Əbden tońǵan eki kózi jumýly, úsip qalǵan ba dep qoltyǵyna qolymdy salsam, jyly eken. Jalma-jan attan túsirip, etigin shesheıin desem sheshilmeıdi.

Pyshaǵymmen qonyshyn tilip jiberip etikti sheship, belindegi mata belbeýin ekige bólip, aıaǵyn oradymda, jylqy ishindegi jýas, semiz tý bıeni ustap, əlgi kisini soǵan otyrǵyzdym.

Jylqyshynyń qanjyǵasynda ərdaıym arqan bolady, sonymen qulap qalmaıtyndaı etip tańyp, bıeni jetekke alyp, jortyp otyrdym.

Sebebi bıeni býsandyrý kerek. Əri-beri júrgennen keıin semiz bıe býsanyp, tanaýynan bý býdaqtaı bastady.

Nede bolsa júrińkirep baryp kórermin dep kelemin. Bir ýaqytty əlgi kisi tilge keldi. Əýelgi aıtqany:"-Bul qaı jer?"-dedi. "-Qaratúleıdiń ońtústik beti"-dedim. Sodan biraz únsiz qaldy. Bul kezde tań atyp, aınala tolyq kóringen mezgil edi.

Biraz júrgennen keıin əlgi kisi durys tilge keldi. Bul bir dəýletti kisi eken, anda-sanda jylqynyń óris-otyn baıqaýǵa, jer sholýǵa ózi shyǵady eken.

Sodan boranǵa tap bolǵan. Ózi kópti kórgen parasatty adam kórinedi. Maǵan "Sen meni myna tý bıege otyrǵyzýdy qaıdag bildiń?"dedi. Men buryn estigenimdi aıtyp jatyrmyn. "O Jasaǵan, əlde de kóretin jaryǵym bar eken, Alla saǵan kez qylǵan.

Meni janymdy alyp qalǵan əýeli Alla, sosyn sen, úshinshi myna bıe. Oǵan sebepshi bolǵan sensiń. Bos belbeý ynjyq bireý bolǵanyńda men ólip qalatyn edim. Kel batamdy bereıin"dep tógildirip turyp batasyn berdi.

Bata bergende boıymdy erekshe sezim bıledi. Jetim ósken jazǵan qaıbir jyly sóz estýshi edi. Əkem tirilip kelgendeı boldy. Ózim bir erekshe is bitirgendeı marqaıyp qaldym. Sóıtip appaq qar basqan jazyq dóńde jylqyny qaptata aıdap kelemiz.

Bir kezde kóz ushynnan noqattaı qara kórindi. Bizge qaraı sýyt júrip keledi. Baıǵa kelip amandasqandaı səl kidirdi de, jorǵasyn josyltyp maǵan keldi.

Bul kelgen baıdyń balasy eken. Menen úsh-tórt jastaı úlkendigi bar, kelbeti iri jigit eken. Sol kezde meniń jasym jıyrmada, jalǵyz sheshem bar, əkem erte ólip qalǵan. Jylqylardy baı balasyna tapsyryp, baı aýylyna kelemiz.

Jolda jylqy malynyń kóptegen qasıetterin aıtyp keledi. Ózi de jasynan jylqy baǵyp, osy túlikti janyndaı súıetin jan eken. Bes balasy bar eken. Bəriniń azamat bolyp óskenin súısinip aıtyp keledi. Anadaıdan baıqaǵanym bir bereke qonǵan aýyl sııaqty.

Kele, balalaryna tapsyrma berdi:"-Jyldam eki jabaǵynyń terisin mes qylyp soıyń"-dep yjdaǵattap aıtyp jatyr. Maǵan aýzyńa ishteme alýshy bolma dedi.

Shamamen 20-30 mınýttaı ýaqytta jabaǵynyń mes qylyp soıylǵan eki terisi keldi. Bólek úıge baryp, ekeýmizde mestiń ishine baryp kirdik. "-Jabaǵynyń eti piskenshe osynyń ishinde otyramyz"dedi.

Shamasy eki saǵattaı otyrdyq-aý deımin. Əlgi mestiń ishi jartylaı sý bolyp ketti. Tamaq daıyn degende, mesten shyǵyp, súrtinip asqa otyrdyq.

Semiz jabaǵynyń etin biraz eńserdik, jańaǵy istegen emi eken. Boıdaǵy sýyqty terimen alady deıdi. "-Osylaı istese, jasy jetken adam da qulyndaı quldyryp ketedi qaraǵym, osy esińde bolsyn" dep biraz əńgime aıtyp tastady. Sol aýylda bir kún qonyp, elime qaıtatyn boldym.

Baı baldaryna "Myna balanyń malyn shashaý shyǵarmaı aýylyna mańaılatyń"dep tapsyrdyda, maǵan qarap:"-Al qaraǵym, batamdy keshe ólimen-tiriniń arasynda berdim.

Aldyńa úsh taıly bıe, astyńa bir qara jorǵa mingizeıin dep otyrmyn. Bul aldy-arty emes, keýdemde janym bolsa, Alla Taǵala nesibemnen aıyrmasa taryqtyrmaspyn"-dep meni jolǵa saldy.

Oı sonda meniń shattanǵanym-aı. Astymda Qarajorǵa, úsh taıly bıemen atymdy qosa aıdaı terbelip aýylǵa keldim. Aldymnan baı aǵaıynym shyqty:"- Aman túgil almastan, mal qaıda?

Astyńdaǵy jorǵa, aldyńdaǵy mynaý ne jylqy?" dep aqyrady. "-Otaǵasy bar malyń túgel aman-saý, endi óziń ıe bol"-dedimde, úıime kelip, shesheme bar jaǵdaıdy aıtyp, qarasha ingenge, tórt qanat jappamyzdy artyp, etene jaqyn aǵaıynnyń arasyna kóship bardym.

Manaǵy aqsaqaldyń batasy qabyl, qoly qaıyrly bolyp biraz maldandym. Úılenip úıli-barandy boldym.

Sóıtip júrgende úkimet əldige tartyp, maldy aldy. Qara basymyz qaıǵy boldy. Sodan Shaǵadam baryp aýyr eńbekpen nan taýyp, bala-shaǵany óltirmeı osy kúnge jettik qoı dep əńgimesin aıaqtady.

Jetkizgen SEITOV