HÁZIRETI HASAN BASRI

Hasan kishkentaı kezinde Paıǵambarymyz Muhammed (571-632jj.) sý ishken ydys túbinde qalǵan sýdy ishken eken. Pıǵambarymyz (s.ǵ.ý.) muny estigen kezinde:

 “Bul bala ydystan qansha sý ishse, Qudaıdan sonsha ilim alady,”-dedi. Hasan jańadan týǵan kezinde ony Házireti Omarǵa kórsetipti, sonda ol:

 “Esimin Hasan qoıyńdar, óte reńdi eken,”-depti.

Oǵan Sharıǵat zańdaryn Házireti Álı úıretipti.

Hasannyń sopylyqqa qalaı kelgeni jaıly qyzyq áńgime bar. Sopy bolmaı turyp ol zerger bolǵan. Birde Hasan Rýmǵa (Kishi Azııaǵa) bir ispen baryp, sultannyń ýázirine jolyǵady. Ýázir oǵan:

 “Saǵan birneshe kún kútýge týra keledi, sebebi biz bir tirlikpen birneshe kún sultanǵa erip júrýge muqtajbyz,”-dedi.

Hasan ary qaraı sultan, ýázirleri jáne basqa tóńiregindegi adamdarmen birge ketti. Joldarynda úlken shól jatyr edi. Shamamen ol shóldiń jartysyna jetkende áskerler qorshap turǵan bir keremet shatyrdy kórdi. Jaýyngerler topyrlap ol shatyrǵa kiredi, sosyn topyrlap shyǵady. Sosyn olar shatyrdy aınalyp shyǵyp, ketip qalady. Odan soń shatyrǵa birneshe syıly aqsaqaldar men qadirmendi qarııalar kirdi, olar da sosyn áskerler qusap shatyrda birneshe sóz aıtty da, shyǵyp, shatyrdy aınalyp, ketip qaldy.

Sodan soń munda birneshe emshi-dárigerler keldi, olar da joǵarydaǵy kisilerdiń istegenin istedi. Olardan soń, birinen biri ótken eki júzdeı sulý qyzdar keldi, olar da shatyrǵa kirip, sálden soń shyǵyp qaıtyp ketti. Eń sońynan ýázirlerin ertken sultannyń ózi shatyrǵa kirdi. Ol birneshe sóz aıtty, sosyn shatyrdy aınalyp shyǵyp ketip qaldy. Munyń bárin kórip tań qalǵan Hasan ýázirden bul ne nárse dep surady. Ýázir oǵan:

“Sultannyń óte reńdi, ójet uly bar edi qaıtys bolǵan, sony osy shatyr astyna jerlegen bolatyn. Jyl saıyn osynda barlyǵymyz kelip, búgin kórgenderińizge uqsas rásimderdi oryndaımyz. Aldymen sultannyń jaýyngerleri qabir basyna kelip, hanzadanyń árýaǵyna:

 “Eger bizdiń qolymyzdan ajal Perishtesin jeńý kelgeninde, qınalmastan ómirimizdi qııar edik, biraq oǵan bizdiń shamamyz jetpedi,”-deıdi.

Sosyn danyshpan qarııalar kelip:

 “Eger bizdiń ilimimiz ben jınaǵan ádis-tájirıbelerimiz seni saqtaı alýǵa jetkeninde, biz seni ajalǵa tapsyrmas edik, biraq bizdiń qolymyzdan ol kelmedi,”-deıdi. Odan keıin óńkeı emshi-táýipter kelip:

“Eger biz seni dári-dármektermen emdep jaza alsaq, qolymyzdan kelgenniń bárin jasap ajaldan qutqaryp qalar edik, biraq biz álsiz boldyq,”-deıdi. Odan soń arý qyzdar kelip:

“Eger bizdiń barlyq sulýlyǵymyz ben symbatymyz seni qutqara alatyn bolsa, biz eshteńemizdi aıamas edik, biraq oǵan shamamyz jetpedi,”-desedi. Sosyn sultannyń ózi ýázirlerin ertip kirip:

“Ulym! Biz qolymyzdan kelgenniń bárin istedik, seni qutqarý úshin qanshama áskerimiz ben emshiler jáne basqa zattardyń bárin qostyq, biraq bizdiń eshqaısymyz Qudaıdyń isine qarsy tura almadyq. Endeshe biz senimen búgin qoshtasyp, kelesi jyly osy ýaqytta kelemiz,”-dedi.

Osy oqıǵa Hasannyń janynda óshpes iz qaldyrdy, sondyqtan ol bolashaq ajalǵa daıyndalý úshin, budan bylaıǵy ómiriniń bárin namaz ben qulshylyqqa arnaıyn dep sheshedi. Ol Basraǵa oralyp, barlyq isin tastap, ońashalanyp, ómirimniń sońyna deıin eshqashan kúlip kóńil kótermeımin dep ant beredi. Sóıtip ol jetpis jyl boıy úzbeı qulshylyq jasaýmen bolady.

Hasannyń ataqty bolatyn sebebi onyń ómirinde bir ǵana qajettilik boldy - ol Ulyq Qudaı edi. Qudaımen ońasha kezdesemin degen ol basqa eshnárseni baıqamady.

 

Farıddın Attar "Tazkırat ýl-aýlııa" shyǵarmasynan

aýdarǵan Júrsin KÁRIM