ISLAMOFOBIIa – DINNIŃ DUShPANY
Qazirgi tańda, ásirese, IShIM-niń tarıh sahnasyna shyǵýymen birge ıslamofobııa qubylysy kúlli álemdi jaılaı bastady. Sonyń saldarynan álemde jasalyp jatqan qatigezdikter men jaýyzdyqtardyń bári ıslamǵa telinip, musylmandarǵa degen óshpendilikti arttyrýda. Árıne, bul bir kúnde ǵana paıda bola qalǵan qubylys emes. Olaı bolsa, Batysta ıslamofobııanyń týyndaýyna túrtki bolǵan keıbir sebepterge qysqasha sholý jasaı keteıik.
Tarıhı tamyryna túser bolsaq, Batys hrıstıan álemindegi ıslamfobııany Ispanııadaǵy Andalýsııany musylmandardyń qol astyna ótýine deıingi kezeńge aparyp tireýge bolady. Aıqysh joryqtary kezeńinde shirkeý basshylary musylmandardy hrıstıandyqqa tóngen qater retinde kórsetip, eldi jappaı soǵysqa jumyldyrǵan edi. Arada biraz ýaqyt ótip, hrıstıandar men musylmandar etene aralasyp, birin-biri taný nátıjesinde bul dushpandyq kádimgideı azaıǵan edi. Alaıda, sońǵy 25 jyl ishinde múldem kúsheıip ketti. Islamofobııa kapıtalıstik Batys pen komýnıstik Keńes odaǵy arasyndaǵy qyrǵıqabaq teketirestiń aıaqtalýynan keıin qarqyn ala bastap, 2001 jylǵy 11 qyrkúıek oqıǵasynan soń sharyqtaý shyńyna jetti.
Nege bulaı boldy? Óıtkeni,kapıtalıstik Eýropa men Amerıkanyń aldynda bir ǵana dúshpan bar edi. Ol – KSRO. Sovet odaǵy qulaǵan soń jańa dushpan tabý qajet boldy. Ózderinen tys dushpannyń bolýy – ımperıalıstik Amerıka úshin olardy biriktiretin negizgi faktor. Sondyqtan da olar urynarǵa qara tappaı, jaý izdep turady. Onyń negizgi ıdeologtary – Z.Bjezınskıı jáne S. Hantıngton. Olar syrtqy dushpan retinde qoldan jasalǵan «ıslamdyq terrorızmdi» tańdady. Hantıngton bul dushpandy: «Amerıka úshin eń laıyq jaý – ıdeologııalyq turǵydan qas, mádenıet jáne ult retinde bólek jáne Amerıkanyń qaýipsizdigine qarsy ekenine qaýip tóndire alatyn áskerı kúsh ıesi bolýy qajet» dep anyqtaǵan eken. 1991 jyldary osy anyqtamaǵa Irak saı kelip turǵan edi. Árıne, Taıaý Shyǵys aımaǵyndaǵy jalǵyz qaýip Irak emes. Irandaǵy revolıýtsııa, aımaqtarda kúsheıip kele jatqan ıslamı qozǵalystar Keńes odaǵy qulaǵannan keıingi jaý retinde jeterlik bolatyn.
1990 jyly Aljırdegi bılik basyna ıslamshyl toptardyń kelýinen keıin «Jasyl qaýip» ádebıeti qalyptasty. B.Lıýıstiń «Qasıetti ashý-yzanyń tamyrlary» kitabynan keıin osy Hantıngtonnyń shyǵarmasy jaryq kórdi. 1994 jyly burynǵy TsRÝ basshylarynyń biri Djeıms Výlı ıslamdy kommýnızmnen keıin Batysqa tóngen negizgi qaýip dep anyqtaǵan. Demek, bul úrdis 2001 jyly kenetten shyǵa qalǵan joq. Ol – 1990 jyldardan beri jalǵasyp kele jatqan ıslamǵa qarsy nasıhattyń nátıjesi. Iá, bul ıslam jáne musylmandar jaıly qoǵamda jaǵymsyz pikirlerdiń myǵym ornyǵyp, álemdik saıasatta Batystyń soǵys áreketterin zańdy etip kórsetýine jaqsy platforma qalyptastyrýda.
Bul úrdistiń kóptegen geosaıası, ıdeologııalyq, áleýmettik, Ekonomıkalyq t.b. sebepteri jeterlik. Basty sebepterdiń biri – Batystyń bir ǵana mádenıetke negizdelgen sekýlıarıstik ustanymy. Ol qarsy kúreske negizdelgen. Sondyqtan ıslamdy jaýǵa aınaldyryp, onymen kúresý kerek. Eýropa kóbine kóptúrli mádenıetke úırene almaǵan. Olar musylmandardy qoǵamǵa beıimdelýge kelmeıdi dep aıyptaýda. Alaıda, ol jaqta basqa da tolyp jatqan mádenıetter bar. Ol qoǵamda óz mádenı erekshelikterine berik ózge el ókilderi kóterile bastasa, osy sekýlıar mádenıettiń shabýylyna tap bolýda. Eýropadaǵy basqa mádenıet ókili retinde tanylǵan evreılerdiń ǵasyrlar boıy qorlanýlaryn buǵan úlgi retinde kórsetýge bolady.
Ásilinde, Eýropanyń búkil dinı qundylyqtary osy sekýlıarızmniń qurbanyna aınalýda. Sondyqtan hrıstıandardyń dinı qajettilikterine jaýap bere almaıdy.. Sonyń saldarynan kóptegen eýropalyqtar ıslam dinine ótýde. Shirkeýlerdiń kóbi meshitke aınaldyrylýda. Bul da óz kezeginde Eýropaǵa tóngen qaýip sanalady. Batys elderindegi demografııalyq jaǵdaı da ıslamofobııanyń týyndaýyna sebep boldy. 2013 jylǵy sanaq boıynsha, Eýropada 17 mıllıon Etnıkalyq musylman turady eken. Musylmandar sany onymen toqtap qalmaı, jyldan-jylǵa kóbeıýde. Qart qurlyq turǵyndary úshin óz jerlerinde turyp, azshylyqqa aınalyp ketý qaýpi tónip tur. Bul da óz kezeginde úlken alańdaýshylyqqa jol ashýda. Máselen, Eýropadaǵy "PEGIDA" qozǵalysynyń uıymdastyrýymen ótken «Eýropalyq patrıottar Eýropadaǵy ıslamdanýǵa qarsy» demmonstratsııasyna 17 myńnan astam adam qatysyp, musylmandardyń kóbeıýine qarsy narazylyq tanytqan.
Sońǵy jyldardaǵy Ekonomıkalyq krızısten EO elderi kóp zardap shegip otyr. Eýropalyqtar kóbine jumysshy kúshin syrttan qabyldaıtyn mıgranttardyń esebinen toltyryp otyratyn. Al álemde oryn alyp otyrǵan Ekonomıkalyq daǵdarys jergilikti halyqtyń ózin jumyspen qamtmasyz etýde qıyndyq týdyrýda. Al buryndary qarapaıym jumysshy retinde barǵan musylmandardyń keıingi urpaqtary sol qoǵamda ósip, qajetti bilim-biliktiligin kóterý nátıjesinde, turǵylyqty eýropalyqpen básekelesetin jaǵdaıǵa kelgen. Mine, ıslamofobııa eýropalyqtardyń Ekonomıkalyq tyǵyryqqa tirelgenin jasyrý jolynda taptyrmas qural retinde qyzmet kórsetýde. Eýropa men Amerıka ózge elderdegi túıitkildi máselelerdi sheshýdiń ornyna, óz máselelerin jahandyq deńgeıge jaıý arqyly ózderindegi negizgi problemalardy umyttyrý úshin árqashan jańa dushpan izdeıdi.
Jalpy álemde bolyp jatqan soǵystardyń sebebiniń jahandyq kapıtalızm ekenin aıtýǵa negiz bar. Negizinen, soǵystardyń astarynda Ekonomıkalyq sebepter jatyr. Mysaly, álemde 2006 jyly áskerı maqsatta jumsalǵan qarajat 1 trılıon 204 mılıard dollarǵa jetken. Sondyqtan álemde oryn alyp jatqan soǵystardyń tikeleı ıslam dini jáne shynaıy musylmandarmen eshqandaı da qatysy joq.
Jahandaný dáýirinde jahandyq bılik úshin arnaıy tásilder arqyly búkil álemde adamdar sanasyna aıla-sharǵy jasaý, ýlaý múmkindigi paıda boldy. Jalpy alǵanda, Batys álemindegi alpaýyt saıası, Ekoknomıkalyq jáne qarjylyq uıymdar ózderiniń ústemdigin saqtap qalý úshin qoǵamdyq sanany manıpýlıatsııalaý tásilin sheber qoldanýda. Sol arqyly «oılanbaıtyn, tereń úńilmeıtin, ońaı aldanyp qalatyn» adamdar tobyn qalyptastyrýda. Osy tehnologııalar «dinı Ekstremızm, terrorızm», «Slavıan odaqtastyǵy» sııaqty jasandy úreıler arqyly AQSh, EO, Halyqaralyq qarjy qory jáne transulttyq korporatsııalarǵa «álemniń jańa qurylymyn» qurý josparlaryna múmkindik berýde.
Lańkestikke qarsy kúresti jeleý etip Aýǵanystan men Irakqa basyp kirgen jyldary jarııalanǵan bir kitaptaǵy málimetter jahandyq alpaýyt kúshterdiń túpki maqsatyn kórsetip bergendeı boldy. Onda «Soǵys bizge ómirden qalaǵanymyzdy beredi. Ol bizdiń ómirimizge mán syılaıdy. Batystaǵy beıbitshil jáne tutynýǵa negizdelgen qoǵamda minsiz, maǵynasyz kúndelikti ómirdiń ornyna soǵys bizge ómirimizge sheshimdilik pen mán beredi jáne bizdiń aqsúıektigimizdi qamtamasyz etedi» delingen.Sonymen qatar belgili musylman ǵalymdary da «Hızb at-Tahrır» uıymynyń ıslam obrazyn jaǵymsyz etip kórsetý úshin ıslamǵa qarsy arnaıy toptar qurylyp, olardy naǵyz ıslamshyl etip kórsetýge tyrysyp jatqanyn aıtady. Kóbinese bul toptar musylman áleminiń ult-azattyq kúres kezeńinde paıda bolyp, eldegi yqpaldylyqtaryn arttyryp, halyqtan keń qoldaý tabý úshin ıslamdy ózderiniń ıdeologııasyna aınaldyrǵan. Sonymen qatar musylman elderinde búlik shyǵaryp, iritki salyp júrgen «ıslamdyq» toptardyń ortalyqtarynyń batys elderinde ornalasýy da oısalarlyq másele.
Burynǵy Túrik barlaýynyń bastyqtarynyń biri Mahır Kaınak kýveıttik jýrnalıct Taha Aýdqa bergen suhbatynda terrorıstik «Ál-Kaıda» uıymy arqyly qoldan jasalǵan úreı álemdik arnaıy qyzmetterdiń maqsattaryn oryndaý úshin shyǵarylǵandyǵyn aıtady. Sonymen qatar olardyń jasaǵan lańkestik áreketteriniń eshqaısysynda musylmandardyń múddesi bolmaǵanyn, qaıta, kerisinshe, Batys pen Shyǵys arasyndaǵy dushpandyqty órshitip, ıslamǵa qara kúıe jaǵý ekenin, sonymen qatar 11- qyrkúıek oqıǵasynan keıin AQSh bastaǵan halyqaralyq koalıtsııanyń Aýǵanstan men Irakqa basyp kirýge jeńildik jasaǵanyn jáne Taıaý Shyǵys pen álemdegi basqa da elderge kirýge jol ashqanyn jetkizedi.
DanıEl Ganser (Vale ýnıversıtetiniń qazirgi zaman tarıhy professory) Batystaǵy keıbir kúshterdiń AQSh-tyń (durysy, «GLADIO» sııakty keıbir astyrtyn uıymdar) 50 jyl boıy Batys Evropada teraktiler uıymdastyryp, bul las áreketin saılaýshylar aldynda qaralaý úshin solshyldar men ásire solshyldarǵa jaba salǵandyǵyn, bul strategııanyń búgingi tańda da ıslam úreıin týǵyzyp ,munaı úshin jasalyp jatqan soǵystaryn aqtaý úshin qoldanyp otyrǵanyn naqty aıtady. «Sondyqtan da olar batys qoǵamynyń sanasyna musylmandar – terrorıst, biz terrorǵa qarsy soǵysyp jatyrmyz degen ótirik jeleýdi sińirýde. Buny qanshalyqty kóp aıta berse, qalyń jurtshylyq buǵan ılanyp, musylmandardy terrorıst dep kóredi» deıdi.
Amerıka musylman elderindegi dıktatorlyq rejımderdi nege jaqtaıtynyn burynǵy Amerıka prezıdenti R.Nıksonnyń saıası keńesshisi bolǵan R.Kreın 2000 jyly ınternet arqyly suraqtarǵa bergen jaýabynda onyń myna úsh sebebin kórsetedi: 1. Musylman dıktatorlyq rejımderiniń arasynda Izraıl memleketin demokratııa ornaǵan qoǵam retinde jaǵymdy etip kórsetý. 2. Demokratııalyq emes memleketterdi óz degenine kóndirý AQSh-qa jeńil 3. AQSh-taǵy sıonısterdiń «ıslam ıdeologııasyn jeleý etip alǵan despottyq rejımderdiń» qorshaýynda qalǵan Izraıl memleketi úshin kómek jáne qoldaý alý.
Túptep kelgende, qazirgi tańda ıslamdy qubyjyq retinde kórsetý maqsatynda qoldynylyp júrgen «Talıban», «Hızb at-tahrır», «ál-Kaıda» jáne IShIM-niń Amerıkanyń júrgizip otyrǵan saıasatynyń jemisi ekenin Reseı zertteýshileriniń kópshiligi ashyq aıtýda. Mine, sonaý 90-jyldardan beri musylmandardy «artta qalǵan, jabaıy Ekstremıst, terrorıst» retinde kórsetý maqsatynda júrgizilip kele jatqan kúres óz jemisin berip, AQSh pen Eýropalyqtardyń júrgizip otyrǵan agressııashyl saıasatyn aqtap alýǵa tıimdi jaǵdaı týǵyzyp otyr. Sońǵy jyldary kópshiliktiń esinde qalǵan sondaı oqıǵalardyń birnesheýin ǵana eske sala ketsek. Máselen, 2005 jyly Danııadaǵy Ardaqty paıǵambarymyzdy (s.a.s.) terrorıts retinde ádeıi mazaq etip kórsetip, musylmandardyń dinı qundylyqtaryn aıaqqa taptaýy, 2007 jyly Gollandııada paıǵambarymyz (s.a.s.) ben Quran Kárimdi qorlaǵan fılmniń kórsetilýi, 2009 jyly Shvetsııada «munara referendýmy» nátıjesinde halyqtyń 57 paızynyń daýys berýimen meshitterge munaranyń salynýyna tyıym salýy, Amerıkalyq shirkeý qyzmetkeri Terrı Djonstyń 2010 jyldyń 11 qyrkúıegin «Qurandy órteý kúni» dep jarııalaýy, 2012 jyly paıǵambarymyz (s.a.s.) jáne onyń pák otbasyn qorlaıtyn bir fılmniń úzindisiniń jarııalanýy musylmandardy qatty ashýǵa býlyqtyryp, ár túrli deńgeıde narazylyq sharalaryn uıymdastyrýǵa sebep boldy. Al mundaı narazylyqty BAQ quraldary sheber paıdalanyp, «Mine, musylmandar tózimsiz. Biz demokratııalyq el bolǵandyqtan, kim týraly ne jazsaq ta ózimiz bilemiz» degen jeleýmen kúlli álemge musylmandardy jek kórinishti etip kórsetti. Osynyń saldarynan Amerıka men Eýropa elderiniń kópshiliginde meshitterge kóptegen vandalıstik áreketter jasalyp, musylmandarǵa kez kelgen salada qysymdar tym artyp ketken. Tipti, ólimmen aıaqtalǵan oqıǵalar da joq emes. Oramal taqqan áıelderge qarsy shabýyldar kóptep oryn aldy.
Endi tarıh sahnasyna shyǵarylǵan jańa oıynshy – IShIM-niń 2014 jyldyń ekinshi jartysynan belsendi túrde bastaǵan qandy qyrǵyndarynyń bárin ıslamǵa teligen teris pıǵyldy buqaralyq aqparat quraldary Eýropadaǵy ıslamofobııanyń otyn odan saıyn mazdata tústi. Olar IShIM-di jeleý etý arqyly qoǵam sanasynda «musylmandar kele jatyr, qashyńdar» degen oı salýǵa tyrysty. Al jaqynda ǵana Parıjde oryn alǵan qaıǵyly oqıǵalar bul obrazdy odan saıyn kúsheıtip, Batysta kóptegen musylmandardyń qysym kórýine, qorlanýyna jol ashty. Batystaǵy saıası lıderlerdiń mundaı oqıǵalardy múldem eleýsiz qaldyrýlary, kóp jaǵdaıda ózderiniń túrtki bolýlary ıslamofobtyq áreketterdiń odan saıyn kúsheıýine septesti. Iá, «Demokratııa, adam quqyqtaryn, sóz bostandyǵyn tý etken» AQSh pen Eýropa memleketterinde bul úrdis kóbeımese, azaıar emes. Tipti, janýarlardyń quqyn qorǵaý úshin úlken uıymdar qurǵan Batys kapıtalıstik qoǵamy musylmandarǵa kelgende únsizdik tanytýda. Bul bir jaǵynan ıslam men musylmandarǵa dushpandyqty kúsheıtse, ekinshi jaǵynan kóptegen musylmandardyń radıkaldanýyna, tipti, terrorıstik áreketter jasaýyna sebep bolýda. Sondyqtan da kóptegen musylman elderiniń jetekshileri qalaısha antısemıtızmge zań boıynsha tyıym salynsa, ıslamofobııaǵa da tyıym salynýyn talap etýde. Áıtpese, bul jaǵdaı odan saıyn ýshyǵa beredi. Onyń zııany tek qana musylmandarǵa emes, ózderin demokratııanyń qorǵany sanaıtyn Batys qoǵamyna da tıeri sózsiz.
Qazirgi tańda adamzat soǵysqa emes, beıbitshilikke, zalymdyqqa emes, meıirimdilikke zárý. Islam dini adamzatqa tek raqymdylyq pen meırimdilikti, adaldyq pen shynaıylyqty, ádildik pen adamgershilikti nasıhattaıdy. Adamnyń eki dúnıe baqytyn kózdep, eshkimdi túrine, túsine, dinine, senimine, ultyna qaraı alalamaıdy. Adam túgil, jan-janýarlardyń da quqyn eń joǵarǵy deńgeıde qorǵaıdy. Musylman balasy – kúlli adamzatqa ortaq asyl qundylyqtardyń jarshysy. Adamzattyń asyly aıtqandaı, «Ol –qolymen de, tilimen de eshkimge zııan bermeıtin adam». Olaı bolsa, ıslamdy terrorızmmen, artta qalýshylyqpen, qarańǵylyqpen, qanypezerlikpen aıyptaý – orynsyz hám úlken jańsaqtyq.
Alaý ÁDILBAEV,
ıslamtanýshy
