EÝROPANYŃ BILIM QAINARY QAIDAN? (Oılandyrarlyq derekter)

1502 jyly Ispanııanyń patshaıymy Izabella Andalýsııa (Ispanııa) musylmandaryn qýdalaý qaýlysyn jarııalap, Granadanyń «Bab Rambala» atty alańynda musylmandardyń mıllıondaǵan kitabyn órteýdi buıyrady. Keıbir derekterge súıener bolsaq, Bab Rambalada 1 mıllıon 25 myń kitap órtelgen. Patshaıymnyń qararyn júzege asyrýdyń basynda kardınal Sısneros turady.

Is tek kitaptardy órteýmen bitpedi. Myńdaǵan musylman otqa tastaldy. Izabella patshaıym men Ferdınand patshanyń katolık shirkeýimen bolǵan odaqtyń kelbeti osyndaı boldy.

Ispanııadaǵy musylmandardyń ǵylymı murasy qandaı edi? Frantsııadaǵy Patsha kitaphanasy 900 kitaptan tursa, Kordovadaǵy (Ispanııa) 70 kitaphananyń birinde 500 myń kitap bolatyn. Ispanııa musylmandarynyń arqasynda Evropa Arıstotel t.b. kóne zamannyń oıshyldarymen tanysty. Sol oıshyldardyń eńbekterin evropa tilderine aýdaryp bergende musylman ǵalymdary edi. Musylmandardyń dáýirinde Kordova ýnıversıteti Evropa ýnıversıtetteriniń kóshbasshysy edi.

Ispanııa ınkvızııasy uıymdastyrǵan qudalaýdyń nátıjesinde 300 myń musylman Soltústik Afrıka, Túrkııa, Balkanǵa qonys aýdarýǵa májbúr boldy. Qonys aýdarmaǵandary zorlap shoqyndyryldy, otqa jaǵyldy. Ispanııalyq aqyn, dramatýrg Federıko Garsıa Lorkanyń aıtýynsha: «Nátıjede Evropada bolmaǵan teńdesiz poEzııa, astronomııa, arhıtektýra qurdymǵa ketti».

Biraq degenimen, Andalýsııadaǵy Islam órkenıetin joıǵan evropalyqtar musylmandardan qalǵan ǵylymı muranyń arqasynda birte-birte damyǵan, órkenıetti qaýymǵa aınaldy. Bul aıtylǵanǵa fızıka salasyndaǵy Nobel syılyǵynyń ıegeri Per Kıýrı bylaı degen: «Bizde musylmandyq Andalýsııanyń otyz ǵana kitaby qaldy. Sonyń arqasynda biz atomdy bólshekteı bildik. Jaǵylǵan jarty mıllıon kitap otqa tastalmaǵanda biz kosmosta galaktıkalardy aralap júrer edik».

Abdýssamad Mahat