ESEP BERÝDIŃ 4 PAIDASY

Ómirge kelgen adamnyń bul jalǵannan ótýi de haq. Aýpaly-tókpeli, jyldam ótip jatqan ýaqyttyń bereketi az bul zamanda ne istep, ne qoıǵanymyzdy keıde ańǵara da bermeımiz. Sol sebepti qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrda óz-ózimizdi esepke almasaq, aqyrettegi jaǵdaıymyz qıyn bolmaq. Árıne bul máseleniń sheshimi – óz-ózimizge esep berý.

«Eger de esti kisilerdiń qatarynda bolǵyń kelse, kúninde bir mártebe, bolmasa jumasynda bir, eń bolmasa aıynda bir, ózińnen óziń esep al! Sol aldyńǵy esep alǵannan bergi ómirdi qalaı ótkizdiń eken, ne bilimge, ne ahıretke, ne dúnıege jaramdy, kúninde óziń ókinbesteı qylyqpen ótkizipsiń?» deıdi Abaı óziniń on besinshi qarasózinde. Búgingi kúni de hakim Abaıdyń bul nasıhaty asa ózekti. Oqyrmanǵa oı salý maqsatynda esep berýdiń 4 paıdasyn qal-qadirimizshe taldap kóreıik.

 

Ýaqytty tıimdi paıdalanasyń

Halqymyz ýaqytqa dúnıedegi eń qymbat qundylyq retinde qaraǵandyqtan, altynǵa balaǵan. Ýaqytty kóbine jaman ádetter men qylyqtar qurtady. Ásirese úlken qalalarda oqıtyn jastarymyzdyń birazy túnimen qydyryp, jyn-oınaqty jaǵalap, orynsyz kúlki men toıymsyz nápsiniń jeteginde júrgenin ózderi de sezbeı qalýda. Buǵan kúndelikti kýá bolyp júrmiz. Ata-anasyna ótirik aıtyp, ózin de, ózgeni de aldap, bolashaǵyna beıǵam qaraýda.

Ýaqyttyń qadiriniń birden bir kórinisi – Allanyń ýaqytpen sert etýinde. Tápsir ǵalymdarynyń túsiniginde eger Alla bir nársege sert etse, onyń erekshe mańyzdylyǵyn bildiredi. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Qııamette adam balasy jaýap beretin negizgi tórt suraqtyń ekeýi ýaqytqa baılanysty ekenin myna hadısinde aıtady: «Qııamet kúni Allanyń eshbir quly ómirin qaıtip ótkizgeni, jastyq shaǵyn qalaı ótkizgeni, dúnıe-múlkin qandaı joldarmen taýyp, qaıda jumsaǵany jáne alǵan bilimimen ne istegeni jaıly esepke tartylmaıynsha, bir adam da ornynan tapjylmaıdy», – degen.

Ýaqytty tıimdi paıdalanýdyń taǵy bir joly – ýaqytyńyzdy bosqa alatyn teledıdar kórý, áleýmettik jelilerde otyrý, telefon arqyly uzaq sóılesý t.s.s. nárselerden bas tartý. Sonymen qatar ár kúni oıǵa alǵan isterińizdiń tizimin jasap otyrý – oń nátıjelerge qol jetkizýge múmkindik beredi. 

Adam ýaqytyn bosqa ysyrap etýden aýlaq bolǵan jón. Bos ótip ketken bir sáttiń ózin qaıtaryp alý múmkin emes ekenine oı júgirtken lázim. Talqanymyz taýsylyp, shekteýli ǵumyrymyzdyń sońyna jetken kezde, keri qaıtý joq, tek qana ótken ómir úshin jaýap berýimiz kerek. «Ýaqyt eshkimmen sanaspaıdy, al ýaqytpen sanasqan adaspaıdy» dep túsingen halyq danalyǵyn oıǵa salyp, qaıta kelmeıtin ýaqytty tıimdi paıdalana bileıik.

 

Kemshiligińdi kórsetedi

Aýrýǵa dıagnoz qoıylmasa, durys emdelmeıtini sekildi, óziniń kemshilikterin bilmegen adamnyń túzelýi qıyn. Adam kemshilikti betke aıtatyn janmen dos bolý kerek. Ár adamnyń kemshiligi bar. Qyrsyqtyq, senimsizdik, jalqaýlyq, kórseqyzarlyq, asyǵystyq t.b. kópshiliktiń boıynan tabylatyn jaman minezder. Al mundaı minez bar kezde adamnyń jetistikke jetýi qıyn. Boıymyzdaǵy kemshilikterden qutylýdyń eń durys ádisi – moıyndaý. Moıyndaý ońaı bolyp kóringenimen, erik-jigerdi talap etedi. Sebebi, moıyndaýdyń artynda álsizdigińdi qabyldap, onymen kúresý jatyr. Moıyndaýdan keıin kemshilikterden arylýdy oılanasyz, izdene bastaısyz. Hazireti Omar (oǵan Alla razy bolsyn): «Meniń kemshilikterimdi kórsetken adamǵa Alla razy bolsyn», – deıtin. Omar Salman ál-Farısıden óziniń kemshilikterin suraıtyn. Onymen jolyqqan saıyn: «Saǵan meniń qandaı kemshilikterim málim?», – dep suraıdy. Sonda Salman: «Menen mundaı másele jaıly surama», – deıdi. Alaıda Omar qoıarda-qoımaı suraı bergennen soń Salman: «Meniń estýimshe, sen bir dastarqanyńa eki aıran qoıady ekensiń. Eki kıimiń de bar eken. Bireýin – kúndiz, ekinshisin túnde kıedi ekensiń!» – deıdi. Omar: «Budan basqa taǵy da estigenderiń boldy ma?» – deıdi. «Joq», – dep jaýap beredi. «Olaı bolsa, men bul ekeýinen de qutyldym», – dep, Omar óz qateligin Salman arqyly taýyp, «kemshilikterinen» arylǵan eken.

Fılosof, ǵalym, memleket qaıratkeri Bendjamın Franklın óziniń dostarynan: «Qandaı jaman minezim bar?» dep suraıdy. Olar Franklınge on úsh kemshiligin aıtyp beredi. Franklın ár apta saıyn bir kemshiligimen kúresip, on úsh apta boıy jaman minezin túzep otyrǵan. Kemshilikterińdi óziń izdegenshe, basqalardyń aıtqany durys. Sebebi, syrt kóz – synshy.

 

Tákapparlyqtan qutqarady

Tákápparlyqtan, ózin jaqsy kórýden qutqarady. Ózine esep bermeıtin adamdy tákáppar deýge de bolady. Óıtkeni, kemshiligin bilgen adam ózin jaqsy kórmeıdi, pańdyqqa urynbaıdy. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń saýalaty men sálemi bolsyn) hadısinde: «Júreginde tozańnyń salmaǵyndaı tákapparlyq bolǵan kisi jánnatqa kirmeıdi», –
degen.

Tákapparlyqtan qutylý úshin birinshi kezekte onyń sebepterin durys anyqtaý qajet jáne soǵan qaraı amalyn qarastyrǵan jón. Adam balasy óz boıyndaǵy keıbir qasıetterimen tákapparlyqqa boı aldyryp jatady. Mysaly, óziniń boıynda joq atabasynyń tektiligimen maqtanyp: «Meniń atalarym bı, bolys, batyr bolǵan» degenimen, óz boıynan ondaı qasıetter baıqalmaıdy. Negizinen adam óziniń alǵashqy jaratylysyn, ıaǵnı bir tamshy las sýdan (sperma) jaratylǵanyn jáne sońynda qara jerdiń qushaǵyna enetinen esine túsirip turǵany durys. Biraq menmendigin dál ýaqytynda bilý asa mańyzdy. Onyń zııany ómirimen de ólshenip jatady. Elena aralynda sońǵy kúnderin ótkizgen frantsýz  ımperatory Napoleon bylaı deıdi: «Jeńiliske jalǵyz kináli menmin. Meniń eń úlken jaýym – ózim».

Adam balasy kisiniń óz aıybyn kóre alýy – jaqsy qasıet. Kemshiligin baıqap, uǵynǵan adam Allanyń keshirimine bólenedi. Tákapparlyqtyń sebebin anyqtap, sanaly túrde ony jeńýdiń joldaryn qarastyrý qajet. Tákkapparlyqty tyıǵan aıattar men hadısterdi jıi-jıi oqyp, Jaratqannan járdem tileý qajet. Jaqsylyq Jaratqannan, jamandyqty óz nápsimnen dep bilip, árdaıym Alla Taǵalaǵa shúkirlik etý qajet. Shaıtannyń Haq Taǵalanyń raqymynan qýylýyna sebep bolǵan osy tákapparlyq ekenin umytýǵa bolmaıdy. «Ulyq bolsań kishik bol» degen danalyqtan tákapparlyq tanytýdyń ulyqtyq emes, qaıta aqymaqtyq ekenin uǵynamyz. Adamdy menmendikten qutqaratyn bir qasıet – kishipeıildik. Kishipeıildik kisini Allaǵa jaqyndatady, ári adamdarǵa da jaqsy kórgizedi. Kishipeıildikti tý etken jan rýhanı turǵydan ósip, kemeldenedi. Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Adam balasy ózin ózgelerden joǵary sanap, alshaq ustaǵan saıyn, zalymdardyń qataryna jazylyp, solardyń basyna kelgen bálege dýshar bolady», – degen hadısin de árdaıym esten shyǵarmaý kerek.

 

Josparmen ómir súresiń

Jospar – ýaqytyn baǵalaýshy adamnyń eń jaqsy amaly. Josparsyz adamnyń nátıjege jetýi qıyn. Adamdardyń kóbi búgingi kúnimen ómir súrip, erteńgi bolashaǵy týraly bas qatyryp oılaı qoımaıdy. Búgin – erteńgi kúnińniń irgetasy ispetti. Ózin ózi damytý iliminiń bilgiri Braıan Treısı: «Ár kúni tańerteń erte turyp, sol kúni isteıtin sharýalaryńnyń josparyn jasap al», – deıdi. Tańerteń men «búgin mynadaı paıdaly sharýalardy atqaramyn» dep josparlap alyp, sol jospar boıynsha paıdaly isterdi júzege asyryp otyrsań, ár kúniń bolashaq úshin berik tastan irgetas qalaýǵa kómegin tıgizbek.

Qoıyn dápter men qalamsap – sizdiń jarqyn bolashaǵyńyzǵa bastar jol. Búginde smartfondy paıdalansańyz da yńǵaıly. Ár kúni tańerteń sol kúni jasaıtyn paıdaly isterińdi qoıyn dápterge jazyp, josparlap jáne keshke qandaı isterdi oryndalǵanyn ne atqarylmaǵanyn tekserip qarap alýǵa bolady. Eger josparlanǵan sharýań oryndalmasa, sebebin anyqtap, ony qashan júzege asyrýdy jazyp qoıǵan jón.

Josparmen áreket jasaý, ómir súrý ýaqytyńdy tıimdi paıdalanyp, paıdaly sharýalar atqarýyńa, sóıtip bolashaǵyńnyń berik irgetasyn qalaýyńa áserin tıgizedi. Josparsyz ómir súretin adamdar qańbaq sııaqty. Basyn taýǵa da, tasqa da uryp, ýaqyty bosqa ótedi. Ómirde naqty nátıjelerge jetpeı, túrli qıyndyqtar men aýyrtpalyqtarǵa ushyrap jatady.

 

Keýlimjaı QUTTY

«Iman» jýrnaly, №12, 2024 jyl