EŃBEGIŃ BOLMASA, ELGE ÓKPELEME

Aqıqatynda, adam balasy bul jalǵanǵa Jaratýshysyn tanyp, Oǵan qulshylyq etý úshin kelgen.

Quran Kárimde: «Jyn men adamzatty Ózime ǵıbadat etýleri úshin ǵana jarattym»[1], –degen ıláhı ámir bar. Bes ýaqyt namaz oqý hám ramazanda oraza tutýmen qatar, adamdardy jaqsylyqqa shaqyryp, jamandyqtan tyıý – árbir pendege paryz. Sonymen birge, qamshynyń sabyndaı qysqa myna ǵumyrda mańdaı terin tógip, tirshiliktiń qamyn jasap, bala-shaǵa baǵý da – qulshylyq. «Er dáýleti — eńbek» demekshi, musylman úshin ózin jáne otbasyn asyraý, adal eńbekpen nan tabýy – ǵıbadattyń bir túri.

Ábý Masǵud ál-Ansarı (r.a.) «Shyndyǵynda, adamnyń óz bala-shaǵasyna jumsaǵan qarajaty – sadaqa»[2] degen hadıs rıýaıat etken. Óıtkeni, bul da dinimizdiń buıryǵy. «Eńbegi azdyń – ónbegi az» degendeı, namazdy jáne basqa da qulshylyqty syltaý etip, otbasyn asyraýdan jaltarý – Alla aldynda kúná. Erdiń ar-namysyna da úlken syn. Ábý Hýraıra (r.a.) rıýaıat etken hadıste: «Kisiniń ózine qarap otyrǵan bala-shaǵasyn asyraýsyz qaldyrýy kúná»[3], – dep aıtylǵan.

Taǵy bir hadıste: «Shyndyǵynda, Alla Taǵala qolynda kásibi bar musylmandy jaqsy kóredi», – dep aıtylǵan. 

Hákim Abaı jıyrma besinshi qara sózinde «...Qarny ash kisiniń kóńilinde aqyl, boıynda ar, ǵylymǵa qumarlyq qaıdan tursyn? Asap ishýge maldyń tapshylyǵy aǵaıynnyń arazdyǵyna ýa ár túrli bálege – urlyq, zorlyq, qýlyq, sumdyq sekildi nárselerge úıirlendirýge sebep bolatuǵyn nárse. Mal tapsa, qaryn toıady. Onan soń bilim túgil óner kerek eken...», – dep túıindeıdi.

Mamandyqtyń mańyzy

Ata-babamyz bilektiń kúshimen, naızanyń ushymen keń baıtaq jerdi mura etip qaldyrdy. Alla Taǵala mańdaıymyzǵa asty men ústi baılyqqa tola jerdi jazǵan eken. Endigi kezek jastarda. Jaratqannyń bizge bólip bergen bul ıgiligin elimizge tıimdi paıdalaný úshin qajetti mamandyqtardy ıgerý jastardyń mindeti. Qazirgi tańdaǵy bilim alý jáne jumyspen qamtýǵa qatysty kóptegen memlekettik baǵdarlamalar júzege asýda. «Eńbek – adamnyń kórki, adam – zamannyń kórki» degendeı, jastar óz qabilet-qarymyna saı elge de, ózine de paıdaly kásip mamany bolýy mańyzdy. Men bolsam tek zańger, qarjyger nemese munaıshy bolam degen qate pikir. Barlyq mamandyq jaqsy. Stýdentterdiń jappaı sanaýly jáne shekteýli mamandyq aınalasyna shoǵyrlanýy eldi damytpaıdy.

Memleketimizdiń áleýeti zor. Úı jıhazyn da, mingen temir tulpardy da, barlyǵyn da óz elimizde jasap shyǵarýǵa qaýqarlymyz. Óz jerimizdiń ónimi kıim-keshegimizdi bútindep, dastarqanymyzdy toltyra alady. Tipti, basqa elderge saýdalaýǵa da múmkindigi bar. Tek jastar «Sen de bir kirpish, dúnıege ketigin tap ta, bar, qalan!» dep Abaı atamyz aıtqandaı, Otanymyzdyń tıtteı bolsa da bir tetigin bútindeýge bar bolmysymen atsalysýy qajet.

Adamzat asyly sanalatyn Paıǵambarlardyń barlyǵy da mańdaı terimen náqapasyn tapqan. Nuh paıǵambar (ǵ.s.) – baltashy, Iýsýf (ǵ.s.) – eginshi, Musa (ǵ.s.) – qoıshy, Dáýit (ǵ.s.) – temirshi boldy. Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bala kúninen qoı baqqan. Er jetken soń saýda-sattyqpen aınalysqan.

Jalqaýlyq degen jaman dert...

Luqman Hákim óz perzentine: «Balam! Kedeılik ataýlydan adal kásip etip táýelsiz bol. Óıtkeni, kisi qolyna qaraǵan adamnyń basyna úsh jamanshylyq keledi. Olar: dini álsireıdi, aqyly tómendeıdi jáne adamılyǵyn joǵaltady. Bul úsh qasiretten de aýyry adamdar ony mensinbeı ketedi», – degen eken.

Hazireti Omar (r.a.): «Sender rızyq-nesibe surap jol boıynda «Alla, rızyq bere gór» dep otyrmańdar. Sender aspannan altyn da, kúmis teńge de jaýmaıtynyn bilesińder», – dep qol qýsyryp otyra bermeı, eńbektený qajettiligin aıtqan eken.

Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) eńbek týraly: «Kisi qolyna muqtaj bolýdan saqtanyp, bala-shaǵasyn asyrap, kórshi-qolańyna jaqsy qarym-qatynasta bolyp dúnıeni adal jolmen tapsa, Alla Taǵalanyń aldyna barǵanda onyń júzi tolǵan aıdan jaryq bolady», – degen. Eńbek etpeı, mańdaıdan ter tókpeı adam balasynyń maqsatyna jetpesi haq.

Jumystan qashyp, «jeńildiń astymen, aýyrdyń ústimen» júrý – boıǵa jabysqan jalqaýlyqtyń belgisi. Odan asqan dert te joq shyǵar bu dúnıede. Bilimde, ǵylymda jáne kúndelikti turmysta kisini kósh sońynda qaldyratyn sebep – jalqaýlyq. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) Jaratqanǵa jalqaýlyqtan saqta dep duǵa etýdi úıretýiniń syry da osy bolar. Ánas bın Malık (r.a.): «Ýa, Alla! Men Senen ýaıymnan, qaıǵydan, sharasyzdyqtan, jalqaýlyqtan, qorqaqtyqtan, sarańdyqtan, qabyrǵany qaıystyratyn kóp qaryzdan jáne dushpanǵa taba bolýdan saqtaýyńdy tileımin», – degen Paıǵambar (s.ǵ.s.) duǵasyn jetkizgen.

Anyǵy sol – jalqaýlyq pen jatypisherlik musylmandyqqa da, adamgershilikke de jat pıǵyl.

Qus ekesh qus ta qur ushpaıdy

Musylman degen tek meshitten shyqpaı minájat etetin adam emes. Ol dúnıe tirshiliginde ózgemen terezesi teń bolý úshin eńbek etýi tıis.

Bir rıýaıatta Isa (ǵ.s.) bireýden: «Ne ispen shuǵyldanyp júrsiń?» – dep suraıdy. Oǵan: «Men qulshylyq jasaımyn», – dep qaıtarady álgi adam. Isa Paıǵambar (ǵ.s.): «Bala-shaǵańdy kim asyrap júr?» – degende, ol: «Baýyrym», – deıdi. Sonda Isa paıǵambar (ǵ.s.): «Aǵań senen qaraǵanda áldeqaıda ǵıbadatshyl eken», – degen eken.

Qazir keıbireýlerge: «Nege jumys istemeısiń?» – deseń: «Jumys joq», – dep jaýap beredi. Eńbekqor adamǵa árdaıym jumys tabylady. Jumys joq degen adam – jeńil-jelpi, saýsaqtyń ushymen ustap-aq isteıtin jumys izdeýshi. «Eki qolǵa bir kúrek» dep, musylman segiz qyrly bir syrly bolýy qajet. Naǵyz azamat óziniń bilimine, bilegine súıenedi. Hákim Abaı: «Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar, Eńbegiń men aqylyń eki jaqtap», – degendeı, musylman balasy eńbekqor bolýy kerek.

Birde Ahmed bın Hanbaldan (r.a.) «Úıinde nemese meshitte otyryp, rızyq-nesibem ózi keledi, jumys istemeımin dep otyrǵan kisi jaıly ne deısiz?» – dep surapty. Imam Ahmed (r.a.): «Ondaı adam bilimnen beıhabar jan... Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) qus jaıly «Tańerteń uıasynan jemsaýy bos bolyp ushyp, keshke toltyryp keledi» degen sózin estimegen be?! Paıǵambar (s.ǵ.s.) qus ekesh qustyń ózi rızyǵyn izdep uıasynan shyǵatyndyǵyn aıtqan. Sahabalar saýda-sattyqpen jáne eginshilikpen aınalysatyn. Olar bizge úlgi jandar», – dep jaýap bergen eken.

Qazaq: «Eńbegiń bolmasa elge ókpeleme,
Yqtasynyń bolmasa jelge ókpeleme», – deıdi. Jatypisher adamnan jamany joq. Ondaı óz úıine de syımaıdy. Ibn Masǵud (r.a.): «Men kisiniń ne dúnıe isimen, ne aqyret amalymen aınalyspaı bos júrgenin jek kóremin», – degen eken.

Naǵyz musylman – dúnıelik tirshiligine de, dinı qulshylyǵyna da birdeı teń qaraıtyn adam. Hadıste: «Adamnyń jegen asynyń eń adaly óz kásibinen jáne árbir durys saýdadan bolǵany», – delingen.

Quran Kárimde: «Al, namaz aıaqtalǵanda, jer betine (baratyn jerlerińe) tarqalyńdar da Allanyń keńshiligin izdeńder ári murattaryńa jetýleriń úshin Allany kóp eske alyńdar»[4], – dep ámir etilgen. Atalmysh aıat jóninde Ibn Kasır tápsirinde mynadaı áńgime bar: ırak bın Malık (r.a.) juma namazyn oqyp bolǵan soń, meshit qaqpasynyń aldynda turyp: «Ýa, Alla! Rasynda men (jumaǵa) shaqyrýyńa jaýap berdim, paryzyńdy oqydym. Sondaı-aq, Óziń ámir etkenińdeı jer betine (óz jumysyna) tarqalýdamyn. Maǵan Óz keńshiligińmen rızyq-nesibe bere gór. Rasynda sen eń qaıyrly rızyq Berýshisiń», – dep duǵa etetin edi.

Aldyńǵy býyn ǵulamalar da bul aıat jóninde: «Kimde-kim juma kúni namazdan keıin taýar satsa nemese satyp alsa, Alla Taǵala oǵan jetpis ese berekeli etedi», – degen eken.

Musylman baýyrlar! Ata-babamyz «Eńbegimen er syıly» degen. Balalarymyzdy jas kúninen eńbekke baýlyp ósireıik. Mamandyqtyń jamany joq, tek qolynan is kelmeıtin maman bolýy múmkin.