Dúnıe-múlik – qoldyń kiri
Halqymyz dúnıe-múlikti qoldyń kirine teńep, mańyzy men máni joq bos nársege balaǵan. Quran Kárim dúnıe-múlikti:
«Olarǵa bul dúnıeniń mysalyn bylaı dep túsindir: ol kókten jaýǵan jańbyr sekildi, sonyń saıasynda jerdegi shópter qalyń boldy, al biraq tań atqansha qýrap qalǵan álgi shópterdi jel olaı da, bulaı da ushyrady. Allanyń bárine kúshi jetedi. Dúnıe-múlik pen bala-shaǵa bul ómirdiń bir áshekeıi ǵana. Al jalǵasyn tapqan ıgilikter saýap pen úmit turǵysynda Allanyń aldynda odan da qaıyrly»[1];
«Jaqsylap bilip alyńyzdar, bul dúnıe oıyn, kóńil kóterý, sándený, bir-birińe maqtaný, dúnıe-múlik, bala-shaǵanyń sanyn arttyrý máselesinde bir-birińmen jarys qana. Munyń bári jańbyr sııaqty. Onyń arqasynda ósip shyqqan shóp kápirlerge qatty unaǵanymen qýrap, sen ony sap-sary bolyp, tipti sabannyń talshyǵyna aınalǵanyn kóresiń. Dúnıege aldanǵandarǵa aqyrette qatty azap bar. Aqyretti tańdaǵandarǵa Allanyń keshirimi men ryzasy bar. Bul ómir adamdy aldandyrǵan saǵym ǵana»[2], − dep sýretteıdi.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) tirliginde musylmandardyń saǵym dúnıege aldanyp qalmaýyn: «Menen keıin sizge dúnıe nyǵmetteri men áshekeıleri ashylyp, soǵan berilip ketesizder me dep qorqamyn»[3]. «Aqyretpen salystyrǵanda bul dúnıeniń máni tek qana saýsaǵyńyzdy teńizge batyryp qaıta shyǵarǵanda saýsaǵyńyzda qalǵan sý tamshysy sekildi. Adam teńizden qanshasyn qolymen ala alatynyna qarasynshy?[4]» − dep eskertken.
Bir kúni Eki Dúnıe Sárýary (s.ǵ.s.) sahabalarymen birge bazardyń ishinen ótip bara jatqanda jerde jatqan laqtyń óleksesin kóredi. Ólekseniń qulaǵynan ustap kóterip: «Kim mynany bir dırhamǵa alady?» – dep suraıdy. «Eı, Allanyń Rasýly, odan da arzan berse almaımyz, ol bizdiń qaı isimizge jaraıdy!» – dep jaýap qatady sahabalar. «Tegin berse alar ma edińiz?» – dep suraǵanda, bári biraýyzdan: «Tegin berse de almaımyz, ony qaıtemiz!» – deıdi. Sonda haziret Paıǵambar (s.ǵ.s.) «Ýallahı, mynaý (ólekse) siz úshin qandaı túkke turǵysyz bolsa, Alla úshin dúnıe de osy laqtyń óleksesinen beter túkke turǵysyz», – deıdi[5]. Mine, osylaı dúnıe-múlikke berilmeı, «Ýhýd taýyndaı altynym bolsa, qaryzymdy tóleýge beretinderimnen artylǵanyn úsh tún bolsa da janymda saqtamas edim»[6], − degen Paıǵambarymyzdan úlgi alǵan sarbazdary da sol sııaqty ómir keship, dúnıe-múliktiń arbaýyna túspegen. Sahaba Habbab b. Árát ózderiniń osy jaıyn: «Mýsab bın Ýmáır Ýhýd soǵysynda sheıit bolǵan kezde, ústinde saýytynan basqa túgi joq edi. Onymen basyn japsaq aıaǵy, aıaǵyn japsaq basy ashyq qala berdi. Rasýlalla onymen basyn jaýyp, aıaǵyn shóppen jabýymyzdy ámir etti»[7], − dep málimdegen.
Haziret Paıǵambar men onyń almas syndy sahabalarynyń osy asyl qasıetin tilge tıek etken Qaban jyraý:
Bul dúnıe ımandyǵa arman emes,
Dúnıeniń qyzyǵy úshin mal jımaımyz,
Mal, shirkin, eshkimge erip barǵan emes.
Burynǵy paıǵambar men sahabalar,
Paıda ǵyp eshkim malyn alǵan emes[8], − dep jyrlaǵan.
Sebebi, jandarynan da jaqsy kórgen Paıǵambarlary olarǵa: «Dúnıege berilip ketýden saq bolyńdar![9]» − dep eskertken-di. Osy jaıdy jyrǵa qosqan halqymyz:
Paıǵambar «pánı maldy súımeń» dedi,
Sahabalar, batyrlar tilin aldy[10], – deıdi.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) dúnıe-múlikti ótkinshi qyzyq dep baǵalaǵan. Mysaly, Ol bir hadısinde adamdardyń ómir boıy terip jınaǵan dúnıe-múlikteriniń olarǵa qabirge deıin ǵana serik bolyp, odan arǵysyn onyń esh qajetine jaramaıtynyn aıtqan:
«Úsh nárse máıittiń artynan júredi: bala-shaǵasy, dúnıe-múlki jáne is-áreketi. Ekeýi keri qaıtady, bireýi onyń janynda qalady. Bala-shaǵasy men dúnıe-múlki keri qaıtyp, jaqsyly-jamandy is-áreketi ǵana janynda qalady»[11].
Paıǵambarymyzdyń osy hadısin jyrǵa qosqan Shal aqyn:
Jigitter, jalǵan dúnıe bizden qalar,
Bir kúni ajal kelip janyńdy alar,
Jan shyǵyp, dúnıeden kóshkennen soń,
Mal-múlkiń, qatyn-balań bári qalar[12], − dese,
Shortanbaı aqyn:
Dúnıe, maly ermedi
Ólgen erdiń sońyna...
Jalǵanda jıǵan nárseniń
Paıdasy joq qý janǵa[13], − deıdi.
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) taǵy bir hadısinde:
«Adam balasy dúnıem, dúnıem deıdi. Eı, adam balasy! Jep bitirgen, kıip eskirtken nemese jaqsylyq jolynda jumsap ózińnen buryn (aqyretke) jibergennen basqa qandaı mal-múlkiń bar?[14]» −degen.
Osy hadıske sáıkes Shortanbaı:
Altyn-kúmis abzalyń
Ólgennen soń ne kerek?
Ólgen malyń – ımanyń,
Tiride qamyn jıǵanyń.
Amanatyn alǵansha
Jalǵanda bar ma qıǵanyń[15], – dep jyrlaǵan.
Eki ǵasyr kýágeri aqıyq aqyn Jambyl joǵarydaǵy hadısterdiń maǵynasyna úılestirip:
Dos-jaranǵa, kemtarǵa
Qaıyrly bol delingen!
Qylǵan qaıyr bolmasa,
Ne áketesiń ómirden?
Dáýletińnen ne paıda
Taýsylmaıtyn kóringen!
Jalǵyz murań sol bolar
Qol qaıyrym berilgen.
Basqa dúnıe bári de
Kómilmeıdi kebinmen[16], – dep oıyn aqtarǵan.
Haq Elshisi (s.ǵ.s.) taǵy bir hadısinde:
«Jánnat esiginiń aldynda turdym. Ol jerge kirip jatqandardyń kóbisi kedeıler edi. Baılar bolsa esep berý úshin kútip turǵan. Sosyn olardyń ishinde tozaqqa baratyndar úshin «tozaqqa aparylsyn» degen ámir berildi»[17], − dep musylman úshin mańyzdy aqyret syryn aıtady. Mal deıdi kóp dúnııada jıǵanmenen, Báriniń aqyrette azaby bar[18], – dep halqymyz osy hadısten oımaqtaı oı túıgen.
[1] «Káhf» súresi, 45, 46-aıattar
[2] «Hadıd» súresi, 20-aıat
[3] Mýslım, Zýhd, 1052
[4] Imam Náýáýı, Rııadýs-salıhın, I, 419-b., (aýd: I. Ózkes), Stambýl, 1992.
[5] Mýslım, Zýhd, 2957
[6] Mýslım, Zeket, 991
[7] Mýslım, Jánaız, 940
[8] Babalar sózi – danalyq kózi, 83-b.
[9] Tırmızı, Zýhd, 2329
[10] Babalar sózi, II, 367-b.
[11] Mýslım, Zýhd, 2690
[12] Aı, zaman-aı, zaman-aı, I, 148-b.
[13] Shortanbaı. 36, 37-b.
[14] Mýslım, Zýhd, 2959
[15] Aı, zaman-aı,zaman-aı, I, 277-b.
[16] Ó. Kúmisbaev, Jambyl jáne Shyǵys ádebıeti, QazUÝ habarshysy, Shyǵystaný serııasy,№3 (28), 2004.
[17] Mýslım, Rıqaq, 2736
[18] Babalar sózi, II, 118-b.
