«DOMBYRA HARAM, ALAShTYQTAR SATQYN»: ÁLEÝMETTIK JELIDE ÝAǴYZ AITÝǴA ZAŃMEN TYIYM SALATYN ÝAQYT KELDI - EDIL JAŃBYRShIN

«DOMBYRA HARAM, ALAShTYQTAR SATQYN»: ÁLEÝMETTIK JELIDE ÝAǴYZ AITÝǴA ZAŃMEN TYIYM SALATYN ÝAQYT KELDI - EDIL JAŃBYRShIN

«Memleket din atyn jamylǵan sektalarǵa tyıym salýy qajet. Saqal qoıyp, betin tumshalaǵannyń bári dinniń ókili emes. Áleýmettik jelide ýaǵyz aıtýǵa zańmen tyıym salatyn ýaqyt keldi. Árkimniń «men myqty teologpyn» dep aýzyna kelgenin aıtyp, aýdıtorııadan laık jınap, haıp jasaýyna shekteý engizýimiz kerek. Qazir biz jol taba almaı júrmiz. Halyqtyń basyn biriktire almaı júrmiz. Sebebi, bizde rýhanııat joq». Bul pikirdi QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Edil Jańbyrshın aıtty. 

- Edil Terekbaıuly, siz Atyraýda ótken III Ulttyq quryltaı jumys sektsııasynyń otyrysynda ultymyzdy alańdatqan birqatar ózekti máseleni kóterdińiz. Onyń ishinde din atyn jamylyp, eldi adastyrǵan jat aǵymdarǵa tyıym salynyp, arnaıy zań qabyldanýy qajettigin basa aıttyńyz. Búgingi kúni kórshi elderde dinı aǵymdarǵa qatysty birqatar shekteýler engizilýde. Kúni keshe Tájikstanda «ulttyq mádenıetke qaıshy» degen ataýmen hıdjab kııýge tyıym salyndy, Reseı, Ózbekstan bıligi de qoǵamdyq oryndarda betin tumshalap júretinderdi aıyppul tóleýge mindettedi. Qyrǵyzstanda da uzyn saqal ósirgender men paranja kıetinderge tyıym salý qarastyrylýda. Bizdiń elimizde Úkimet tarapynan naqty qandaı is-sharalar qabyldanýy qajet dep oılaısyz?

SAQAL QOIYP, BETIN TUMShALAǴANNYŃ BÁRI DINNIŃ ÓKILI EMES

- Parlamenttiń osy shaqyrylymynda bul másele jóninde birneshe ret depýtattyq saýal joldandy. Jumys toptarynda, basqa da alańdarda áriptesterimiz osy máseleni kóterip júr. Shynynda da, bizde din máselesinde solqyldaqtyq bar. Ony moıyndaýymyz kerek. Biz adamnyń óziniń konstıtýtsııalyq erkindigi dep keıde artyq qylamyz dep, tyrtyq qylyp júrmiz. Memleket basynda osy máselemen aınalysatyn tıisti memlekettik organdar - ulttyq qaýipsizdik komıteti, quqyq qorǵaý organdary birinshiden, din – ol ǵylym ekenin túsinýi kerek. Ekinshiden, kıim kıip, saqal qoıyp, betin tumshalaǵannyń bári dinniń ókili emes. Ol – dinniń bir atrıbýttary ǵana, negizgi ózegi emes, - dedi Edil Jańbyrshın suhbatynda.

MEMLEKET DIN ATYN JAMYLǴAN SEKTALARǴA TYIYM SALÝY QAJET

- Ata-babamyzdan qalǵan salt-dástúrimiz, ata-babalarymyz ustanǵan din joly bar. Ol – ıslam dini. Bizdiń mázhabymyz bar. Senimdegi ózimizdiń ımamymyz bar. Ol bizdiń tarıhymyzdan belgili. Sol sebepti, kóp zatty oılap nemese qoldan jasap, bizdiń ultymyzǵa qajet emes dúnıelerdi syrttan ákelip, endirýdiń keregi joq. Árıne onyń bári syrttaǵy kúshterdiń bizdiń eldiń ishin ydyratý úshin jasap otyrǵan ózderiniń saıasaty ekeni túsinikti. Bizdiń memleket, onyń ishinde Parlament bolsyn, Úkimet bolsyn, quqyq qorǵaý organdary bolsyn, Prezıdent ákimshiligi bolsyn, syrttan kelip jatqan din atyn jamylǵan ár túrli sektalarǵa tyıym salýy qajet. Elimizdiń qaýipsizdigin ózimiz qorǵaýymyz kerek. Bizdiń qaýipsizdigimizdi eshkim kelip, bizge jasap bermeıdi. Sondyqtan kórshilerimizdiń istep jatqan isteriniń bári quptarlyq dep oılaımyn, - deıdi Májilis depýtaty.

SALT-DÁSTÚRIMIZDI TALQANDAP, ISLAM ATYN JAMYLYP SOǴYSATYN BUL KÚShTER - DIN EMES

- Ádet-ǵurpymyz ben salt-dástúrimizdi talqandap, jastarymyzdy basqa bir baǵytqa alyp ketip, olardy ár túrli terrorlyq, Ekstremıstik toptarǵa tartyp, soǵys ashyp, tipti ózin jaryp, basqa elde ıslam atyn jamylyp soǵysatyn bul kúshter – din emes. Din saıasatpen aınalysyp ketetin bolsa, ol din emes. Dinniń negizgi maqsaty – adamnyń júregin tazalaý. Adamnyń júreginde «jaqsy», «jaman», «saýap», «kúná» jáne t.b. da kásibı ǵylymmen túsindire almaıtyn rýhanı protsester bar ǵoı. Ony din túsindiredi. Muny metafızıka deıdi. Qoja Ahmet Iassaýı babamyzdyń, Shákárim, Abaılardyń, Ábýbákir Kerderiniń, Beket atalardyń ustanǵan joly bizdiń naǵyz ózimizdiń durys din, baǵytymyz dep esepteımin. Bul jerde dinniń negizgi maqsaty – adamdy rýhanı jetilgen, ımany myqty, kemel adam qylyp shyǵarý. Osy rýhanı ilimdi biz jastarǵa nasıhattap, memlekettiń saıasaty qylýymyz kerek. Sonda biz syrttan kelgen jat aǵymdarǵa tosqaýyl qoıa alamyz, bizdiń halyqtyń ımmýnıteti paıda bolady. Osynyń ýaqyty keldi dep esepteımin, - deıdi Májilis depýtaty Edil Jańbyrshın.

USTAZ DA KEREK, BIRAQ ADAMNYŃ ÓZI DE IZDENÝI KEREK

- Áńgimeni aıta bergennen, kerek, kerek deı bergennen góri naqty sheshim qabyldaýymyz kerek. Iá. Qazir meshitke barsań, ár túrli baǵytta júrgen adamdar bar. Olar ózderi qandaı dindi ustanyp júrgenderin zerttep, tereń úńilip, ǵylymı jaǵynan qarap, osynyń bárin biledi dep oılamaımyn. Olardyń ózderiniń ustazdary bar shyǵar. «Sheıhter» dep aıtady. Solardyń aıtqanyna erip júr. Al shynynda da, ózi oılanyp qarasa, ol jerde dinge qatysy joq basqa da zattar bar. Ár musylmanǵa qyryq paryzdyń bireýi – izdený ǵoı. Izdensin, qarasyn. Sonda ol naǵyz aqıqatqa jetedi. Kóbinese bizde jat aǵymda adasyp júrgen azamattar bireýdiń aıtqanymen júredi. Ózderi izdenip, ózderi tereń zerttep «Men kimmin? Qaıda baramyn? Din degen ne zat? Bul ne dúnıe?» degen máselelerdi tereń zerttemeıtin sııaqty. Tereń zerttese, ol aqıqatqa jeter edi. Sondyqtan ustaz da kerek. Biraq adamnyń ózi de izdenýi kerek, - dedi Edil Jańbyrshın.

- Ózińiz baıqaǵandaı, búginde bizdiń tilimizde de, dinimizde de túrli bólinýshilikter oryn alýda. Bir ortaǵa barsań táńirshilderdiki durys deıdi. Basqalary sopylyqty, endi bireýleri salafızmdi, gúlenshiler men quranıdterdi t.b. túrli aǵymdardy qoldaıdy. Siz óz sózińizde «Táńirshildik - din emes. Bular adasýshylar bolýy múmkin. Biz ata-babamyz ustanǵan ıslam dinin ustanýymyz kerek» degen bolatynsyz. Ol sonda qandaı din? Islam dininiń ózi túrli aǵymdarǵa bólinip, jastardyń sanasyn ýlaýda. Mine, dál osy din bizdiń basty dinimiz deıtindeı, qazaq qoǵamynda naqty din bar ma?

ELIMIZDE QANDAI DIN BOLÝY KEREK? DEGEN SURAQ MEMLEKET ÚShIN MAŃYZDY

- Konstıtýtsııa boıynsha biz zaıyrly memleketpiz. Memleket pen din bólek deıtin qaǵıdat bar. Alaıda memleket din máselesinen tys qalmaýy kerek. Eger memleket bul máselemen aınalyspaıtyn bolsa, erteń Sırııa, Aýǵanstandaǵy sııaqty úlken problemalar týyndap, biz memleketti joǵaltyp alamyz. Memleket din isine aralaspaıdy, din memleket isine aralaspaıdy, biraq bizdiń elimizde qandaı din bolýy kerek? Qaı din durys? degen suraq memleket úshin mańyzdy. Ózimiz ǵylymmen aınalysyp, osy baǵytty zerttep júrgennen keıin eń birinshi derekkóz ne? degen suraqqa ilimniń kózi – kitap dep jaýap beremiz. Qudaıdan jiberilgen kitaptar bar. Eger biz Qudaıǵa senetin bolsaq, ony biz moıyndaýymyz kerek. Adamdar ómir súrýi úshin oǵan ereje kerek. Máselen, kóshede ketip bara jatqan kóliktiń erejesi bolmasa, anaý kólikter ár qıylysta bir-birimen soqtyǵysyp jatady. Sondaı dúnıe bolmas úshin Qudaı ereje jasap qoıǵan. Ol erejelerdi ákelip, halyqqa túsindiretin elshi jiberedi. Ony Paıǵambar deıdi. Bul sonaý kóne zamannan kele jatqan dúnıe, - deıdi Májilis depýtaty.

TÁŃIRShILDERDIŃ PAIǴAMBARY, KITABY BAR MA?

- Eger adam Qudaıǵa senetin bolsa, ol Paıǵambaryna senedi. Paıǵambardyń kitabyna senedi. Muhammed (s.ǵ.s.) - sońǵy Paıǵambar. Ózimiz ıslam dinin ustanǵannan keıin «Medınede – Muhammed, Túrkistanda – Qoja Ahmet, Mańǵystaýda – Pir Beket», - dep ony ata-babamyz da aıtyp ketken. Mine, osy bizdiń altyn shynjyrdy kórsetip qoıǵan. Paıǵambarymyz alyp kelgen ıslam dini Quranda sońǵy din dep aıtylady. Bizdiń kitabymyz – Quran ǵoı. «Meniń Quranymdy eshkim ózgerte almaıdy» dep Qudaıdyń óz aıtqany bar. Iaǵnı qııamet qaıymda Quran ózgermeıdi. Quranda barlyǵy jazylǵan. Paıǵambar kim? Qudaıdyń aldynda qabyldanatyn din ne? Osynyń bári Quranda bar. Bizdiń ustanatyn dinimiz – ıslam. Onyń Paıǵambary bar, kitaby bar. Al táńirshilderde ol joq. Olardyń Paıǵambary bar ma, olardyń kitaby bar ma, erejesi bar ma? deıtin suraq týyndaıdy. Meshiti bar ma, ǵıbadathanasy bar ma? Bizdiń meshitimiz bar, bizdiń erejemiz bar, onyń zańdyq-quqyqtyq tetikteri bar. Fıqh ǵylymy bar ǵoı. Bul jerde óziniń bir júıesi bar, - dedi Edil Jańbyrshın suhbatynda.

IaSSAÝI ILIMI: ELDE ALAÝYZDYQ BOLǴAN JOQ

- Ekinshiden, ár jerge baramyz, ár túrli baǵyttar bar dep durys aıttyńyz. Paıǵambardyń ózi «Meniń dinim 73 tarmaqqa bólinip ketedi» dep aıtyp ketken joq pa... Sonyń bireýi ǵana durys degen. Iaǵnı, biz úlken bir shyńyraýdyń ishinde tursaq, 70-tiń ústinde bir arqan salbyrap tur. Sonyń tek bireýin ustasaq, sol bizdi qarańǵylyqtan jaryqqa shyǵarady. Qalǵan 72-si tuıyqqa aparady. Iaǵnı, biz sol joldy taýyp alýymyz kerek. Ol úshin ustaz kerek, óziń izdenýiń kerek. Mine, sol arqyly óziń týra Qudaıdyń jolyn taýyp alýyń kerek. Qazaqtyń búkil jerinde Iassaýıdiń ilimi boldy dep ata-babamyzdyń ózi kórsetip ketti ǵoı. Ol joldy Abaı da, Shákárim de, Máshhúr Júsip te, Beket Ata da ustandy. Bizdiń Qazaqstannyń sonaý Altaıdan bastap Atyraýǵa deıingi jeriniń barlyǵy jatqan áýlıeler. Olardyń bári osy sılsalany ustap keldi. Elde bir júrek, bir tilek, bir maqsat boldy. Bizdiń elimizde túrme bolǵan joq. Jetim-jesir bolǵan joq. Quqyq qorǵaý organdary bolǵan joq. Jaý kelse, bir halyq bolyp shyǵyp, qorǵandy. Sharýashylyqty birge jasady. Alaýyzdyq bolǵan joq. Bári bir júıede, bir dinde, bir baǵytta boldy, - dedi Edil Jańbyrshın.

ERTEŃ QUDAIDYŃ ALDYNDA MYSYQ BOLYP JAÝAP BEREMIN BE?

- Reseı ımperııasy sııaqty syrtqy kúshter kelip, búldirgenshe bizde mamyrajaı tirshilik keshken úlken memleket boldy. Halyqtyń tilegi bir boldy, dini bir boldy, ádet-ǵurpy bir boldy. Mysaly, mynaý Shyǵystaǵy ádet-ǵuryp pen Mańǵystaýdaǵy ádet-ǵuryp birdeı ǵoı. Sál-sál ózgesheleý bolmasa. Til jaǵynan bir-birimizdi jaqsy túsinemiz. Onyń bári neni kórsetedi? Bizdiń rýhanııatymyzdyń bir bolǵanyn kórsetedi. Soltústikte de, ońtústikte de solaı. Osy dúnıe bizdiń basymyzdy biriktirip, ustap turdy. Al endi qazir ár túrli baǵytqa bólinip ketkenimiz, bizdiń shekaramyzdy ashty. Baıaǵy kommýnıstik ıdeologııa ketkennen keıin bizde bir bos keńistik paıda boldy. Bos keńistik eshqashan da turmaıdy. Jan-jaqtan ár túrli aǵymdar kirip ketti. Mysaly, 1990 jyldardyń basynda Almatyda jumys istep júrgen kezimde bizde Úndistannan kelgen krıshnaıttar kóp boldy. Qazaqtyń dúnıetanymynda «rekarnatsııa» degen uǵym joq qoı. Ol múmkin emes. Mysaly, meniń janym barady da, mysyqtyń jany bolyp ketedi, artynan ıttiki bolyp ketedi degen qısynǵa kelmeıtin zat qoı. Erteń men Qudaıdyń aldynda qalaı jaýap beremin?! Mysyq bolyp jaýap beremin be, ıt bolyp jaýap beremin be, álde arystan bolyp jaýap beremin be, nemese áıel adam bolyp jaýap beremin be? Osyndaı aǵymdar bizge kóp kirip ketti, - deıdi Májilis depýtaty.

QOJA AHMET IaSSAÝIDI ÁR TÚRLI ELDIŃ BASShYLARY MOIYNDAIDY

- Bizge ata-babamyz qandaı dindi ustanýymyz kerektigin kórsetip ketti. Odan kim jaman boldy? Máselen, siz Iassaýıdiń tarıhatyn ustanǵan adamdar ózin-ózi jardy, bir jerge baryp soǵys ashty, birdemeni búldirdi degendi estidińiz be? Tarıhty oqyńyz. Qarańyz, zertteńiz. Aqsaq Temirdi zertteńiz. Jalaladdın Rýmıdi qarańyz. Olar «biz Qoja Ahmet Iassaýıdiń shekpeninen shyqtyq» dep aıtady ǵoı. Sonda Júnis Ámire, Jalaladdın Rýmı sııaqty myqty ǵulamalardyń bári Qoja Ahmet Iassaýıdiń mektebinen shyqqan adamdar ǵoı. Olar soǵan qurmet kórsetedi. Túrkistan bizdiń rýhanı ortalyǵymyz dep olar da moıyndaıdy. Máselen, kúni keshe Túrkııa Parlamentiniń basshysy keldi. Arystan babqa baryp, Qoja Ahmet Iassaýıge zııarat etip, sadaqa berdi. Qarańyz, Túrkııada júrgen adam Qoja Ahmet Iassaýıdi moıyndap otyr. Qanshama ulan-ǵaıyr jerdegi ár túrli eldiń azamattary, memleket basshylary bizdiń Qoja Ahmet Iassaýıdi moıyndaıdy. Ol kisini Ózbekstanda moıyndaıdy. Eger bul ilim durys bolmasa, bizdiń ıslam dinine jat bolatyn bolsa, onda olar ony moıyndamas edi ǵoı, - deıdi Edil Jańbyrshın.

ADAMNYŃ JÚREGI TAZA BOLSA, OL MEMLEKET ÚShIN QYZMET ETEDI

- Ata-babamyz salyp ketken jol, kórsetip ketken mektep bar. Onyń ókilderi bar. Eger biz myqty rýhanı memleket bolamyz desek, onda sol rýhanı mektepti qaıtadan jandandyrýymyz kerek. Sonda bizde jat aǵymdardyń jetegine erip ketetin adamdar bolmaıdy. Máselen, bizge bala kezimizden bir sózdi qulaǵymyzǵa quıyp ketti. Ol kezde din joq. Sóvet úkimetiniń kezinde dinge tyıym boldy. «Medınede – Muhammed, Túrkistanda – Qoja Ahmet, Mańǵystaýda – Pir Beket», - degen sózdi Mańǵystaýdyń kez-kelgen adamy biletin edi. Qudaı degen sózdi eshkim aıtqyzbaıdy. Biraq, áke-sheshemizden estigen osy sóz bala kezimizden júregimizge, mıymyzǵa sińip qalǵan. Sol altyn shynjyrdy biz ustanatyn bolsaq, jaman halyq bolmaımyz jáne bizde úlken damý bolady. Memlekettiń damýy tek qana qazba baılyqqa nemese fızıkalyq dúnıelerge baılanysty emes. Ol rýhanııatqa baılanysty. Nege? Sebebi, adamnyń ımany myqty bolsa, onyń júregi taza bolatyn bolsa, ol jemqorlyqpen aınalyspaıdy. Memleketin súıedi. Memleket úshin janyn berip qyzmet etedi. Memleketin qorǵaıdy. Dalaǵa ketip qalmaıdy. Búkil jasaıtyn zatty sol memleket, sol Otany úshin, otbasy úshin jasaıdy. Sonda ǵana myqty memleket bolady. Bizdegi búkil tazalyqtyń bári fızıkalyq «jan tazalyǵyna» baılanysty, - deıdi Májilis depýtaty.

NEGE BIZDE JEMQORLYQ KÓP? SEBEBI RÝHANIIaT JOQ

- Ámir Temir osy joldy ustanǵan. Memleketinde urlyq bolmaǵan. Ol kisiniń memleketinde sonaý Kaspııden Altaıǵa deıin 5 jasar qyz bala altyndy tóbesine kóterip, jaıaý júrip ótse de, oǵan eshkim tımeıtin bolǵan. Nege? Sebebi, ol jerde rýhanı tazalyq boldy. Din tazalyǵy boldy. Tártip boldy. Bizdiń dinniń negizgi maqsaty – adamnyń ishki dúnıesin taza qylý. Adam taza bolatyn bolsa, onyń oıy taza, oıy taza bolsa, is-áreketi taza, is-áreketi taza ma, aınalasynda atqaratyn qyzmeti taza bolady. Mine, bizge osy kerek. Al nege ony istetpeı otyr. Sebebi syrt jaqtan kelgen, ishten shyqqan urylarǵa ol qajet emes. Adamnyń myqty bolǵany, taza bolǵany qajet emes. Onda ol dúnıeni urlaı almaıdy ǵoı. Mine, sondyqtan bizdiń maqsatymyz – jastardy, tipti úlkenderdi osyǵan tárbıeleýimiz kerek. Sonda bizde myqty memleket bolady. Sonda biz tyrnaqsha ishindegi «aýrýlardyń» bárinen arylamyz. Qazir biz jol taba almaı júrmiz. Halyqtyń basyn biriktire almaı júrmiz. Nege bizde jemqorlyq kóp? Nege bizdiń memleketimiz damymaıdy? Nege bizdiń baılyǵymyzdyń bári syrtqa ketip jatyr? Nege bizdiń oqyǵan jastarymyzdyń bári syrtta júr dep problemany aıta beremiz. Sebebi, bizde rýhanııat joq, - dedi Edil Jańbyrshın.

QAZIR BÁRINIŃ OIY DÚNIENIŃ ZATY BOLYP KETKEN

 - Rýhanııat degen ne? Ideologııa - bizdiń basymyzdy biriktirip, bir halyq, bir maqsat, bir tilek, bir júrek qylady. Eger ıdeologııa bolatyn bolsa, biz baǵanaǵy aýrýlardyń barlyǵyn sheship tastaımyz. Tilde de, dinde de problema bolmaıdy. Ekonomıkada da, bilim salasynda da, densaýlyq salasynda da, qarjy salasynda da problema bolmaıdy. Qazir báriniń basy eseńgirep júr. Júrekteri tynysh emes. Nege? Sebebi, júreginde rýhanııat joq. Báriniń oıy dúnıeniń zaty bolyp ketken. Sol dúnıeniń zatyn ornyna qoıý úshin birinshi myna júrekti ornyna qoıý kerek. Júrek ornyna qoıyla ma, dúnıeniń zaty ornyna keledi. Eshqaıda ketpeıdi. Qyzǵanysh, ishtarlyq,  urlyq degen zat bolmasa... Onyń bári qaıdan shyǵady? Osydan shyǵady. Osyny jóndeıtin durys din – ıslam dini. Ol terrorısterdiń dini emes. Islamnan adamdy bezdirý úshin ádeıi qoldan sektalar jasap, qubyjyq qyp kórsetýde. Al negizinde ol eń myqty, gýmandy jáne adamzatty adam qylatyn din, - deıdi Májilis depýtaty.

ÁLEMDEGI EŃ MYQTY ADAM - MUHAMMED PAIǴAMBAR

- Álemde eń myqty adam týraly zertteý júrgizgende, qaıta-qaıta Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s.) birinshi orynǵa shyǵa beripti. Qandaı kompıýter baǵdarlama jasamasyn, qandaı sarapshylar test júrgizbesin Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s.) birinshi bolyp shyǵady. Eger ol terrorıst bolatyn bolsa, ilimi durys bolmasa, adamzatty jaman bir baǵytqa alyp ketetin bolsa, ol nege birinshi bolyp shyǵady? Nege adamzat tarıhyndaǵy ǵulamalardyń ishindegi eń myqtysy bolyp shyǵady? Iaǵnı ony búkil álem, kózi ashyq, kókiregi oıaý adam moıyndaıdy. Al biz moıyndaıtyn bolsaq, sol jolmen nege júrmeımiz? Árıne ol kisiniń basyna túsken qıyndyq bizdiń basymyzǵa tússe, biz kótere almaýymyz múmkin. Sebebi, ol qansha degenmen Paıǵambar ǵoı. Biraq bizder soǵan umtylýymyz kerek. Qatelik bárimizde bar. Qatesiz adam bolmaıdy. Kúnásiz adam bolmaıdy. Bizdiń maqsatymyz - ol kisilerdiń ómir súrgen dástúrimen, kórsetip ketken jolymen, erejesimen, mektebimen júretin bolsaq, artynan ergen ǵulama ustazdardyń jolymen júretin bolsaq, biz jaman bolmaımyz. Mine, sonda bizde bóliný bolmaıdy, - dedi Edil Jańbyrshın.

QOJA AHMET IaSSAÝI MEKTEBIN BARLYQ JERGE ENGIZÝIMIZ KEREK

- «Túrkistan – túrki áleminiń rýhanı astanasy», - dep Prezıdent te aıtty. Tek qana qazaqtyń emes, búkil túrkiniń astanasy dedi. Qalaı ol túrkiniń astanasy bolady? Sebebi, ol jerde Qoja Ahmet Iassaýı jatyr. Túrkiniń astanasy bolatyn ondaı qala kóp qoı bizde. Al nege biz Túrkistandy tańdap otyrmyz? Sebebi ol jerde baba jatyr. Ol Qudaıdyń súıikti quly. Biz nege Ystanbuldy túriktiń astanasy qylmaımyz? Biz nege Astanany túriktiń astanasy qylmaımyz? Sebebi, ol jerde Qoja Ahmet Iassaýı joq. Adam kishkene oılanýy kerek qoı. Nege biz ony astana qylyp otyrmyz? Nege búkil Túrki eli sol jerge keledi? Nege sol jerde úlken sammıtter júredi? Nege biz sol jerde quryltaıdy ótkizemiz? Sebebi, ol jerde baba jatyr. Onyń rýhanı ilimi jatyr. Ol jerde onyń rýhy bar. Sol jerden mektebi shyqqan. Mine, sondyqtan ol búkil túrkiniń astanasy. Biz osy mektepti barlyq jerge engizýimiz kerek. Eger biz osy babalarymyz qaldyrǵan rýhanı ilimdi balabaqshadan bastap beretin bolsaq, bizdiń memlekette problema bolmaıdy. Biz álemdegi myqty memleket bolamyz, - deıdi Májilis depýtaty.

BIZ TEHNOLOGIIaMEN EMES, ILIMMEN OZAMYZ

- Sol sebepten, bizdi myqty qylǵysy kelmeıdi. Bizdiń eń myqty fýndamentimiz - sol ilim ekenin biz ózimiz bilmeımiz. Al bizdi zerttep otyrǵandar biledi. Biz tehnologııamen báribir oza almaımyz. Biz basqamen oza almaımyz. Biraq osy ilimmen ozamyz. Mine, olar sony bilip otyr. Al biz áli kúnge deıin qoldaǵy altyndy qadirlemeı júrmiz. Osyny qadirleıtin jaǵdaıǵa jetken kezde qazaq degen myqty halyq bolamyz. Ony jasamasaq, myqty bolmaımyz. Syrttan rýhanı ilimderdi izdep, ákelip qajeti joq. Ózimizde bar. Osy rýhanı ilimniń arqasynda biz kezinde myqty memleket, ımperııa boldyq. Bir Ámir Temirdiń ózi, odan keıingi sol ilimdi ustaǵan bizdiń memleket bıleýshileri myqty memleket qalyptastyrdy. Álemde jeńilmeıtin memleket qyldy. Ol jerde metafızıka bar, úlken ǵylym bar. Myna qorshaǵan ortany, fızıkalyq dúnıeni bıleıtin metafızıka bar. Mıstıka dep aıtady. Árkim ártúrli aıtady. Biraq ol zat bar ǵoı. Sen qoryqpaımyn deısiń ǵoı. Sol qoryqpaımyn, qorqamyn degen zatty fızıkamen zerttep kórshi. Ony matematıkanyń qandaı formýlasymen túsindiresiń? Sen túsindire almaısyń ǵoı. Al sol ilim túsindiredi, - dedi Edil Jańbyrshın.

ÁLEMDI BILEGEN ADAMDARDYŃ JOLYMEN NEGE JÚRMEIMIZ?

- Osy ilimdi ustasaq, bıleýshi de, memleket te myqty bolady. Biz osyny qazir ákelýimiz kerek. Sony ári qaraı taratýymyz kerek. Bizdiń negizgi tuǵyrymyz sol. Olar Túrkistanda beker jatqan joq. Arystan babtyń, Qoja Ahmet Iassaýıdiń úlken mazary beker turǵan joq. Olar turǵan kezde biz qurymaımyz. Biz kerisinshe olardy ary qaraı dáriptep, nasıhattap, osy ilimdi júrgizetin bolsaq, álemdegi eń myqty halyq bolamyz. Sebebi, olar álemdi bılegen adamdar. Biz sol álemdi bılegen adamdardyń jolymen nege júrmeımiz? Nege biz ony nasıhattamaımyz? Sebebi, bizdiń qazba baılyǵymyzdy tonaý úshin ony bizge istetpeı otyr. Bizde baılyq kóp qoı. Eger qazir biz myqty halyq bolatyn bolsaq, onda ol baılyqty ózimizdiń halqymyzǵa ǵana paıdalanymyz. Qalsa, basqa halyqtarǵa beremiz. Olarǵa ilimdi taratamyz. Qazir biz birinshi kezekte osy máselemen aınalysýymyz kerek. Biz ıdeologııa, ıdeologııa dep júrmiz. Ideologııa ózimizde shashylyp jatyr. Jınaqtap, júıege keltirip, sonymen aınalysý kerek. Múftııat ta sonymen aınalysýy kerek. Memleket te sol. Tilmen aıta bermeý kerek. Ispen dáleldeýimiz kerek, - deıdi Májilis depýtaty.

- Din men ulttyq qundylyqtarymyzdy, tarıhı tulǵalarymyzdy bir-birinen bólektemeı, baılanystyrý kerek deısiz ǵoı? Ókinishke qaraı, bizde arabızm ıdeologııasy beleń alǵasyn, dindi jek kórinishti etip kórsetedi. Islam dese, tek bes ýaqyt namaz, Mekkege barý ǵana dep elestetemiz. Al, ózińiz aıtqan ata-babalarymyz, qazaqty bılegen handar, jyraýlar, batyrlar, qıssa-dastandar kóp nasıhattalmaıdy jáne ony jastar bilmeıdi. Dinge degen qulshynys, súıispenshiliktiń bolmaýy sodan da bolar...

QURANDA ULTQA, SALT-DÁSTÚRGE TYIYM JOQ

- Ataqty Qashaǵan jyraýdyń «Allalaǵan pir ótken, Týyna jurtyn túnetken. Zikir, taspıh, salaýat meshittiń ishin gúl etken. Rasýldyń súnnetin, Qoja Ahmettiń mindetin, Óshire kórmeń júrekten», - dep aıtqany bar ǵoı. Qalaı júrýimiz kerek ekenin, ne isteýimiz kerek ekenin bir ǵana sózben jetkizgen. Mine, osyny biz ustanatyn bolsaq, myqty memleket bolamyz. Salt-dástúr, ult degen máseleler Quranda da bar ǵoı. «Bir-birińdi tanýlaryń úshin biz senderdi ár túrli ultqa, rýǵa bólip jarattyq» delingen. Iaǵnı ol jerde tek bir ult bolýy kerek, bir rý bolýy kerek degen sóz joq. Ózindik erekshelikteri bar ár túrli ult qylyp jarattyq deıdi. Iaǵnı seniń ultyń bolǵannan keıin dástúriń bolady, saltyń bolady, tiliń bolady. Túriń de basqasha bolady. Iaǵnı Quranda, bizdiń hadısterimizde oǵan tyıym joq. Ár eldiń óziniń salt-dástúri bar. Mysaly, bizdiń bıleýshilerimiz basqa memleketterdi jaýlaǵan ýaqytta olardy qyryp tastaǵan joq qoı. Tipti olarǵa óz dinin ustaýǵa ruqsat bergen. Ataqty ekinshi halıfa Omar Ierýsalımdi jaýlap alǵan kezde, sol jerdegi hrıstıandarǵa ózderiniń meshitine kirip, minájattaryn, qulshylyqtaryn jasaýǵa ruqsat bergen ǵoı. Omar kelisimi degen bar. Ol áli kúnge deıin óz kúshinde. Sol kelisimshart boıynsha musylman memleketinde óz dinińdi usta, oǵan eshqandaı tyıym joq. Biraq sen óz dinińdi ustaǵanyń úshin salyǵyńdy tólep otyrasyń, - deıdi Edil Jańbyrshın.  

DINDI URYP-SOǴYP EMES, KÓRKEM MINEZBEN JETKIZÝ KEREK

- Quranda «Dinde zorlyq joq» degen aıat bar. Dindi uryp-soǵyp, jaryp, basyn shaýyp emes, kórkem minez ben danalyqpen jetkizińder deıdi. Eger Qurandaǵy aıattyń bir sózine kúmán keltirseń, sen dinnen shyǵasyń. Al jetkizińder. Meshitke baryp, ishinde óz-ózińdi jarsań, ol qandaı din? Ol din emes. Ol jerde qandaı kórkem minez bar? Ol jerde qandaı danalyq bar? Oqyńdar, izdenińder. Úlken ǵulamalardyń eńbekterin qarańdar. Adamdar óz aqylyń qosý kerek. Aqyl ne úshin berilgen? Oılana bilý kerek, izdene bilý kerek. Salystyrý kerek. Qudaı aınalanyń bárin kórsetip qoıǵan ǵoı. Ósimdikterdi ósirip qoıǵan, sýdy aǵyzyp qoıǵan, taýdy salyp qoıǵan. Aspandaǵy búkil ilimdi kórsetip qoıǵan. Osy arqyly óziniń bar ekenin kórsetip ketken. Sen izden, zertte. Sodan keıin baryp ózińniń túsinbeıtin suraqtaryn bolsa, myqty ustazdardan sura. Ilim al. Eger seniń ustazyń bolmasa, onda shaıtan bolady deıdi ǵoı. Ustazyń da bilimdi bolýy kerek. Sol ustazdan ilimdi úıren. Olardyń jazyp ketken kitaptary bar. Men tek qana tiri ustazdardy aıtyp otyrǵan joqpyn. Qoja Ahmet Iassaýı de ustaz emes pe, Ábýbákir Kerderi de ustaz emes pe, Máshhúr Júsip te ustaz emes pe? Kitaptan oqy. Zertte. Sonda bári jazylǵan, - deıdi Májilis depýtaty.

- Ózbekstanda ımamdarǵa áleýmettik jelide ýaǵyz aıtýǵa tyıym salyndy. Elimizde «Dombyra haram, án aıtý haram, bı bıleý haram, ata-baba árýaǵyna taǵzym etýge bolmaıdy, salt-dástúr shırk, Alash arystary satqyndar» dep áleýmettik jelide aýzyna kelgenin sóılep, ultymyzǵa úlken qaýip-qater ákelip, el birligin buzýdy maqsat tutqan ýaǵyz aıtqysh dinı sarapshylarǵa zańdyq turǵyda osyndaı shara qashan qoldanylady?

ÁLEÝMETTIK JELI ARQYLY ǴAIBAT AITATYNDARǴA ZAŃMEN TYIYM SALÝ KEREK

- Áleýmettik jeliniń jaqsy jaǵy da, teris jaǵy da bar. Ony qalaı paıdalanasyń, sol mańyzdy. Máselen, tuzdy kóbirek salsań, ol da zııan. Az salýǵa taǵy bolmaıdy. Dári de sondaı. Dárini kóp ishseń, ólip qalýyń múmkin. Óz dozasymen ishseń, aýrýyńnan jazylýyń múmkin. Myna áleýmettik jelini de bireýler óziniń nápsisi úshin, laık jınaý kerek, oǵan monetızatsııa jasaý kerek dep qara basynyń qulqyny úshin paıdalanady. Adam áleýmettik jeli arqyly ózine paıdaly maǵlumat alyp, óziniń sana kókjıegin keńeıtýi kerek. Áleýmettik jelini rýhanı ósý úshin paıdalaný qajet, al eger bireýdi ósektep, ǵaıbat aıtyp nemese jeke óziniń bir nápsisiniń máselesin sheshý úshin paıdalanatyn bolsa, onda odan túk paıda joq. Ol zııan. Ekinshiden, jastar kóbirek kitap oqyǵany jón. Durys kitaptardy oqý kerek. Kitap oqymaǵandyqtan qolymyzdaǵy gadjet, smartfondarǵa baılanyp qalǵannan keıin biz kóbine sodan kelgen aqparattardyń barlyǵyn shyn aqıqat dep oılaımyz. Derekkózi kórsetilgen, ǵylymdyq negizi bar myqty ǵulamalar jazǵan kitaptardy oqý kerek dep oılaımyn. Úshinshiden, zańdyq turǵyda osyndaı dúnıelerge tyıym salý kerek, - deıdi Edil Jańbyrshın.

DINI ÝAǴYZ TEK MEShIT PEN MEDRESEDE ǴANA BERILÝI KEREK

- Áleýmettik jelide otyrǵan adamdardyń ımanı deńgeıi, rýhanı deńgeıi ár túrli. Mysaly, ár adamnyń rýhanı deńgeıin bir aýrýmen salystyrsaq, bireýdiki asqynyp ketken, bireýdiki ortasha, bireýdiki endi bastalyp jatyr. Tumaý aýrýy asqynyp ketetin bolsa, oǵan dáriniń úlken dozasyn beresiń, sıstema qoıasyń. Tipti reanımatsııalyq sharalar jasaýǵa týra keledi. Al ortasha aýyryp júrgen adamǵa dárini kúnine 2-3 ret ishý kerek. Aýrý jańa bastap kele jatqan kezde oǵan dárini azǵantaı ǵana beresiń. Ustaz adamǵa baǵyt berip, ýaǵyz aıtqan ýaqytta sol adamnyń rýhanı deńgeıin bilý kerek. Mysaly, siz balabaqshanyń balasyna mekteptiń 10-synyptaǵy bilimin bermeısiz ǵoı. Ekeýi eki bólek. Barlyǵy sol adamnyń rýhanı deńgeıine, dárejesine baılanysty. Áleýmettik jelige shyǵyp alyp, ýaǵyzdy jappaı bárine berse, ony bireý kóteredi, bireý kótere almaıdy. Bireýdiń oǵan deńgeıi, bilimi, dárejesi jetpeýi múmkin. Dinı ýaǵyz tek óziniń aýdıtorııasyna suryptalyp, berilýi kerek. Dinı oryndar, meshit, medrese bar. Ýaǵyz kerek bolsa, sol jerdegi ustazdardan baryp alý kerek. Ózbekstannyń istep jatqany durys dep esepteımin, - dedi Májilis depýtaty.

ZAŃMEN ÝAǴYZ AITÝ MÁSELESINE TYIYM SALATYN ÝAQYT KELDI

- Máselen,sol áleýmettik jelide otyrǵan adam durys ilim bermeı, búkil qoǵamdy jaryp jiberýi múmkin. Erteń odan teris bilim alǵan adam Alash zııalylaryn esekke teris mingizip, ary qaraı ol áńgimeni jalǵastyrýy múmkin. Sol qyzyl ımperııa kezinde bizdiń qazaqty qurtyp, ózderiniń saıasatyn júrgizdi. Eger bizdiń Alash ardaqtylary solardyń jetegine erip, solardyń saıasatynda júrgen bolsa olardy nesine atyp tastaıdy? Atpaý kerek edi, olardy paıdalaný kerek edi ǵoı. Olardy nege qurtty? Sebebi, Alashtyqtar olardyń alyp kele jatqan ıdeologııasynyń memleketke, ultqa zııan ekenin bildi de, oǵan qarsy turdy. Sodan keıin olar qurtyldy. Eger olar qazaqqa jaý bolatyn bolsa, olardy paıdalanatyn edi ǵoı. Olardy paıdalanǵan joq, kerisinshe qýdalap, túrmede shiritip, atyp óltirip tastady. Adam sondaı áńgimeni aıtyp otyrǵan kezde logıkaǵa saı zattardy aıtýy kerek qoı. Logıkaǵa saı kelmese, onda ol ótirik. Onyń ar jaǵynda shyndyq, aqıqat joq. Zańmen ýaǵyz aıtý máselesine tyıym salatyn ýaqyt keldi. Ýaǵyz aıtasyń ba, sen sol ýaǵyz aıtýǵa bilimiń, deńgeıiń, dárejeń saı adam bolýyń kerek. Ekinshiden, ýaǵyzdy ózińniń dáris beretin jerinde óz aýdıtorııana aıtýyń kerek. Mysaly, biz ýnıversıtettiń bilimin jappaı jurtqa shyǵyp alyp, aıtpaımyz ǵoı. Tek ózimizdiń aýdıtorııamyzǵa aıtamyz. Sol sııaqty myna din máselesinde de ilim-bilimdi óziniń tıisti adamdary berý kerek. Árkimniń «men myqty teologpyn» dep aýzyna kelgenin aıtyp, aýdıtorııadan laık jınap, haıp jasaýyna tyıym salý kerek. Muny memleket retteý kerek. Munyń arty úlken qıyndyqqa alyp kelýi múmkin. Qazir áleýmettik jelide durys aıtylmaǵan bir pikir búkil qoǵamdy dúr etkizýi múmkin. Al bizge ol qazir kerek emes. Osyny ańsap júrgen, sony maqsat qylyp júrgen toptar kóp. Erteń bireý muny bilmestikpen jasap qalýy múmkin. Bireý bilip, ádeıi jasaýy múmkin. Osyndaı máseleler etek alyp ketpes úshin memleketimizdiń,  qoǵamnyń qaýipsizdigi úshin, eń bastysy bizdiń rýhanı qaýipsizdigimiz úshin osyndaı máselelerdiń barlyǵyn memleket zańmen retteýi kerek, - deıdi Májilis depýtaty  suhbatynda.

- Ultqa qatysty nárseniń barlyǵyna til tıgizse, qatań shara qoldanylatyndaı, ulttyq qundylyqtarymyzdy,tarıhı tulǵalarymyzdy qorǵaıtyn arnaıy zań qabyldanýy qajet shyǵar?

ÁR RÝHANI NORMA ÚShIN KÓRINBEITIN MAIDAN JÚRIP JATYR

- Qazir dinge qatysty zań qabyldanyp jatyr. Endi bul máselelerdi birden sheshý qıyndaý bolatyn shyǵar, sebebi qarsy toptar kóp. Deldaldardy, lýdomanııany qurtamyz degende úlken aıǵaı boldy. Olardyń artynda neshe túrli úlken qarjylyq toptar bar. Tipti keıbir normalarymyzdy ótkize almadyq. Keshe LGBT-ny nasıhattaýǵa bolmaıdy degen norma berip edik, bári shýlap ketti ǵoı. Qazir endi petıtsııa jarııalap jatyr. Munyń bári úlken kúres, úlken eńbekpen keletin dúnıe. Muny qoǵam bolyp, zııaly qaýym bolyp, kózi ashyq, kókiregi oıaý azamattardyń tarapynan qoldaý bolmasa, depýtattarǵa óte qıyn. Sebebi, qarsy kúshterdiń artynda úlken qarjylyq toptar, kásipkerler, myqty memleketter tur dep aıtýǵa bolady. Qazaqstan úshin, parlamentarıı úshin ońaı emes. Bizde ár rýhanı normalar úshin kúres júrip jatyr. Munyń bárin birinshi ret aıtyp otyrmyn. Kórinbeıtin maıdan júrip jatyr. Sizder aısbergtiń tóbesin ǵana kórip otyrsyzdar. Onyń astyndaǵy jumys toptarynda qanshama teke-tires, aıǵaı, ketip jatqan nerv, ótpeı jatqan normalar... Qarsy keletin toptar barlyq jerde júredi. Joǵarydaǵy korıdorlarda júredi. Tipti keıbireýleri shetelde otyryp, osyny qarjylandyryp otyr. Osyndaı kóptegen barerlerdi, qarsylyqtardy jeńip shyǵyp, zańǵa engizip, qabyldap, ony ótkizý ońaı sharýa emes. Qıyndyq týady. Ony jeńý úshin kúresip jatyrmyz. Ońaı sharýa emes. Tek kúres nátıjesinde jete alamyz. Ol ońaılyqpen berilmeıdi. Olardyń artynda qara kúshter tur. «Bul álemniń syry – ádildik úshin kúres!» - dep Er Tuǵyryl bıdiń aıtqany bar ǵoı. Bizdiń babalarymyz din myqty bolyp turǵan kezde kúresti. Al qazir dinniń álsiregen kezinde ol kúres odan da qıyn, - deıdi Edil Jańbyrshın.

ZIIaLYLARDYŃ BASY BIRIKKEN KEZDE ǴANA BIZDE RENESSANS BOLADY

- Paıǵambarymyz «Sondaı zaman týady. Din dep aıtqan adam qolyna janyp turǵan shoqpar ustaǵanmen birdeı bolady» dep aıtypty ǵoı. Qazir tap sondaı zaman. Dindi aıtý qolyna janyp turǵan shoqpar ustaǵanmen birdeı. Sebebi, oǵan qarsy kúresetin kúshter myqty. Bul ońaı sharýa emes. Neshe túrli aǵymdar kirip ketken. Adamdardyń ımanı, rýhanı dúnıesi álsirep qalǵan. Olar kóp zatty anyq bile almaıdy. Olar ondaı tárbıeden, mektepten ótpegen. Halyqty kinálaýǵa bolmaıdy. Biraq osyny biletin, túsinetin adamdar sol úshin kúresýimiz kerek. Áıtpese, biz erteń ultty joǵaltyp alamyz. Memleketti joǵaltyp alamyz. Kózi ashyq, kókiregi oıaý aǵa-inilerimizdiń ózderi bir ıadro bolyp birikpeı, qıyn. Árkimniń kózqarasy ár túrli. Biraq, biz qazir ata-babamyzdyń jolyn moıyndap, birigetin bolsaq, onda kóp máseleni sheshýge bolady. Elde myqty ıadro bolatyn bolsa, eń bolmaǵanda 100 adam myqty eldiń myna prıntsıpterin, kontseptsııalaryn, fılosofııasyn, damý baǵyttaryn aıqyndaıtyn jáne memlekettiń kún tártibin qoıyp otyratyn trend jasaıtyn bolsa, báriniń júregi, tilegi bir bolsa... Sol kezde alǵa basamyz. Qazir sony jasatpaı otyr ǵoı. Jan-jaqtan basymyzdy biriktirmeı otyr. Anany táńirshilge qosady, mynany Iassaýıge qosady, mynany salafqa qosady. Sóıtip, bizdiń myqty degen zııalylarymyzdyń ózi bytyrap ketken. Al olardyń basy birikken kezde bizde renessans bolady. Sol renessansqa jetkizbeı otyr ǵoı. Soǵan jetýimiz kerek. Abaıdy, Shákárimdi, Qoja Ahmet Iassaýıdi, Beket Atany, Máshhúr Júsipti, Ábýbákir Kerderiniń ilimin moıyndaǵan kezde basymyz birigedi. Al ony moıyndamasaq, basymyz birikpeıdi, - deıdi Májilis depýtaty.

- Edil Terekbaıuly, siz Ulttyq quryltaı jumys sektsııasynyń otyrysynda dinge qatysty termınologııany retteý qajettigin aıttyńyz. Bul oıyńyzdyń basty máni, maǵynasy nede? Din salasynda termınologııany durys qoldanbaý ne nársege ákelýi múmkin?

DINNIŃ EKSTREMIZM MEN TERRORIZMGE ESh QATYSY JOQ

- Zań ǵylymynda, quqyq ǵylymynda myna defınıtsııa anyqtamalarynyń naqty ári durys bolýy kóp jaǵdaıǵa áser etedi. Ol zańnyń durys bolýyna áser etedi. Bul memleket saıasaty men baǵdarlamalarynyń,ony iske asyrý mehanızmderiniń báriniń durys bolýyna kerek. Eger biz anyqtamany durys bermesek, erteń árkim ár túrli aıtyp, ár qalaı túsinedi de ol daý-damaıǵa alyp kelýi múmkin. Sol daý-damaı bolmas úshin aqty aq qarany qara deý kerek. Biz qarany qońyr dep aıta almaımyz ǵoı. Eger biz oǵan durys anyqtama bermesek, qarany bireý jasyl deýi múmkin. Sondyqtan myna din máselesinde termınologııa durys bolýy kerek. Bizde «dinı Ekstremızm», «dinı terrorızm» deıdi. Bul óte qate túsinik. Dinniń Ekstremızm men terrorızmge esh qatysy joq. Dindi ǵylym dep moıyndaıtyn bolsaq, dindi ilim dep moıyndaıtyn bolsaq, din adamdy kemel adamǵa, ıman júzdi, rýhy myqty adam dep tárbıeleıdi desek, onyń eshqandaı terrorızmge, Ekstremızmge qatysy joq. «Din atyn jamylǵan» dep aıtý kerek. Nemese «psevdodinı baǵyt» dep aıtý kerek. «Dinı radıkalızm» deıdi. Din eshqandaı da radıkaldy emes. Ol Qurandy bilmeıtin, hadısti bilmeıtin, babalardyń, áýlıelerdiń ilimin oqymaǵan adamdardyń jazyp júrgeni. Ádeıi jazyp júr me, álde bilmestikpen jazyp júr me... Biz osy máseleni kótergenimizde, ol «Halyqaralyq termınologııa» deıdi. Halyqaralyq termınologııa ıslamdy qurtý úshin ádeıi istep jatqan shyǵar. Eger biz ıslamdy moıyndaıtyn bolsaq, ıslam men terrorızm, radıkalızmniń ekeýi eki bólek zat ekenin uǵynýymyz erek. Meıirimdi fashıst degen bolmaıdy ǵoı. Fashıst ol fashıst! Meıirimdi qanisher bola ma? Bolmaıdy ǵoı. Mıǵa qonbaıtyn nárse. Iaǵnı, osyny jazyp otyrǵan adamnyń dinnen habary joq,- deıdi Edil Jańbyrshın.

BILIMDILERDIŃ BÁRI DINNEN QAShYP JÚR

- Bizde qabyldanǵan baǵdarlamanyń bárin «dinı radıkalızm, dinı Ekstremızm, dinı terrorızm» dep qoıǵan  Ol - óte qate túsinik. Dinnen jurttyń báriniń shoshıtyny sol. Ózińiz aıtqandaı, ıslam dese, namaz dese báriniń shoshıtyny sol. Sebebi biz ony radıkalızm, terrorızm dep qoıdyq. Ony biz qanisher, topas, nadan dúnıe qylyp qoıdyq. Shákárimniń: «Din adamdy bir baýyr qylmaq edi, Ony bólip, duspandyq qarý jasar. Sóıtip buzyp, búldirip esil dindi, Din dese bilimdiler tura qashar», - dep aıtqany bar ǵoı. Mine, bilimdilerdiń bári dinnen qashyp júr. Bireý táńirshi bolamyn deıdi, bireý ateıst bolamyn deıdi. Taǵy bireý birdene bolam deıdi. Negizinde dinniń maqsaty - adam balasynyń basyn biriktirip, seni ultyna, násiline qaramastan baýyr qylý. Mysaly, baıaǵyda azan shaqyrǵan Paıǵambarymyz qara násildi adam boldy ǵoı. Ol qara násildi boldy dep Bilál Paıǵambarymyzdyń aınalasyndaǵy adamdar ony qýdalaǵan joq qoı. Ol qul boldy, ony quldyqtan azat etti. Din adamdardy onyń statýsyna, násiline, ultyna qaramaı, bir-birine baýyr etti. Bir-birin izdep, kádimgideı ańsap júretin etti. Sodan da kórýge bolady.  Biz tarıhty zerttep qaraıyq. Sol ǵulamalardyń ómirin qaraıyq. Bizde memlekettik qujattardyń ózinde «din teris, qaskóı»nárse retinde kórsetilip júrgennen keıin onyń bárin durys emes dep oılaımyn. Osynyń bárin qaıtadan retke keltirýimiz kerek. Ony rettemeı, din týraly zań jazyp qajeti joq. Birinshi defınıtsııany durystap alý kerek. Anyqtamalardy, termınderdi durystaý kerek. Sosyn baryp zańdy, tujyrymdamany, erejelerdi jazý kerek. Tek sodan keıin memlekettik baǵdarlamalardy jazý kerek. Eger olardy durystamaı, baǵanaǵy dúnıelerdi jazatyn bolsaq, odan túk paıda bolmaıdy. Sebebi, biz dinniń ózin o basta «terrorıstik, Ekstremıstik top» qylyp qoıdyq. Sodan keıin kim dindi jaqsy kóredi? Eshkim jaqsy kórmeıdi. Bári qashyp júredi dinnen, - dep túıindedi sózin Májilis depýtaty Edil Jańbyrshın.