DINGE QURMET – MEShITTEN BASTALADY

Meshit – ımandylyq úıi. Meshit sóziniń arabsha nusqasy – «Másjıd», ıaǵnı Alla Taǵalaǵa ıilip qurmet kórsetip, mańdaıdy sájdege qoıatyn, qulshylyqty júzege asyratyn oryn degen maǵynany beredi. Sodan da bolar, musylman balasy úshin osy bir qasıetti oryndy «Allanyń jerdegi úıi» dep te aıtyp jatady bylaıǵy jurt. Qalaı aıtsaq ta, meshit rýhanı lázzat alatyn, mádenı tolysýǵa múmkindik beretin oryn ekeni belgili. «Teatr kıimilgishten bastalady» demekshi, dinge degen qurmet te, eń aldymen osy meshitten bastalady. «Amaldar nıetke baılanysty» dep ardaqty Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde aıtylǵanyndaı, qandaı nıetpen meshittiń tabaldyryǵynan attasaq, úlesimiz de sol nıetimizge saı bolatyny anyq.

Sońǵy kezderi dinge bet burǵan jastarymyzdyń qatary kún sanap kóbeıip, jalpy, meshitke kelýshilerdiń sany artyp keledi. Árıne, kez kelgen musylman balasy úshin bul kórinis qýanarlyq jaǵdaı. Óıtkeni ımany kúshti eldiń qashanda qamaly berik, irgesi myǵym keletini belgili.

Deı turǵanmen, meshitke at basyn burýshylardyń bári birdeı qulshylyq-ǵıbadat amaldaryn oryndaý úshin keledi deı almaımyz. Máselen, qaısybir qandastarymyz kóńiljyqpastyqpen jora-joldastarynyń shashbaýyn kótere kelse, endi biri «jaqsyny kórmekke» degen nıetpen jaı qyzyqtaý úshin, bolmasa, salt-dástúrmen sabaqtas keı joralǵylardy ótkizý úshin ǵana keledi. Al, joǵaryda aıtqanymyzdaı, meshit – qulshylyq jasalatyn oryn. Iaǵnı, bul quttyhana jansyz Eksponattardy tamashalaıtyn murajaı emes degen sóz. Bul jerge kelýdegi basty maqsat – Allaǵa qulshylyq etý, paryz etilgen úkimderdi oryndaý bolsa kerek. Áıtse de, meshitke attap baspaıtyndarǵa qaraǵanda, dúnıeden ótip ketken ata-babalaryna quran oqytyp duǵa baǵyshtatý, neke qıdyrý, balaǵa at qosý sııaqty basqa da dástúrli rásimderdi oryndaýǵa keletinderine de shúkir deısiń...

«Meshitke kelme» dep eshkimge eshkim tyıym sala almaıdy. Kerisinshe, musylman baýyrlarymyzdyń meshitke kelgenine qýanýymyz kerek. Alaıda, bul jerde bir nárseni bilgen, myqtap turyp kóńilge túıip alǵan jón. Kez kelgen orynnyń, ortanyń ózindik ádebi, mádenıeti bolatyny sııaqty, meshitke kelýdiń de ózindik qalyby, ıaǵnı erejesi bar.  Sol sebepti, musylman balasy úshin qasıetti sanalatyn oryndarǵa kelmes buryn sol qaǵıdattardy bilip alǵan jón:

- Meshit – «Baıtýlla», ıaǵnı Allanyń jerdegi úıi. Eger adam meshitke kelýge nıet etse, birinshiden, jan-tán jáne dene tazalyǵynyń, boı dáretiniń bolýy shart.
- Qyz-kelinshekterimiz bastaryna oramal baılap, uzyn etek-jeńdi kóılek kıip, ishki kórikterin (áýret jerlerin) jaýyp kıinip kelgenderi abzal. Úıden shyqqanda nıet etip, Alladan ıgi jaqsylyqtar tilep shyǵýy kerek.
- Meshitke kirgende: «Iá, Alla, meniń kúnálarymdy kesh jáne maǵan keńshilik esikterińdi asha gór!» degen duǵalar oqylady.
- Meshitke kelgende tek qana arýaqtarǵa Quran baǵyshtaýmen shektelmeı, sonymen qatar az da bolsa ımamnyń ýaǵyzyn tyńdap, kitaptar oqyp, Alla Taǵaladan ıgilikter tileýimiz qajet.
- Meshittiń ishinde kúndelikti dúnıe sózderin sóılemegen abzal. Bul týrasynda paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Meshitte otyrǵan adam Allanyń qasynda otyrǵanmen birdeı, sol sııaqty ol meshittiń ishinde sóılemeı, tek qana Alla Taǵalaǵa zikir, madaq aıtyp otyrsa, Alla Taǵala ol kisige Naǵım jumaqtarynan oryn beredi», – dep baıandaıdy.

Biz kim bolsaq, ol bolaıyq: baı nemese kedeı, qarapaıym sharýa, bolmasa dúnıeni ýysynda ustaǵan patsha bolsaq ta meshittiń tabaldyryǵynan attaǵannan bastap, bárimiz Allanyń úıinde qonaqpyz. Alaıda, sony kóbimiz sezinbeımiz. Olaı deıtin sebebimiz, Allanyń úıine kelýge sonshalyqty mán bermeıtin shaqsha basymyz baı-qýatty nemese laýazymdy adamdardyń úıine qonaqqa shaqyryla qalǵan jaǵdaıda sharadaı bolatynyn qaıtersiń. Barymyzdy kıip, baqanymyzdy saılap baramyz. Barǵan úıimizdiń tabaldyryǵynan attamaı jatyp, aıaq kıimimizdi sheshetin oryn izdep, álek bolyp qalamyz. Edenge tóselgen kileminiń ústi turmaq, tipti shetin basýǵa qysylyp, qymsynamyz. Ózimizdi mádenıetti ustap, jaqsy kórinýge tyrysamyz. Al, búkil ısi musylman balasy úshin qasıetti sanalatyn meshitke kelgende, munyń birin de jasamaımyz. Nege? Óıtkeni, biz búkil ǵalamdardyń ıesi Alladan emes, kerisinshe onyń ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵyndaǵy adamnan qorqamyz. Uıalsaq, boıyńdaǵy búlkildegen kúre tamyryńnan da jaqyn Alladan emes, anda-sanda kórisip, júzdesetin pendeden uıalamyz. Mundaǵymyz, mádenıetimizdiń tómendigin syrtymyzdan aıtyp, elge jaımasa degen nıet qana. Iá, bireýdiń úıine barǵanda tabaldyryǵynyń aldynda jatqan aıaq súrtkishti basýǵa ımenetin bizder, meshitke kelgende namazhandar sájdege bas qoıatyn kilemshelerdi qorǵanbaı basatynymyz da sondyqtan shyǵar. Hadıste sájde etken jerler qııamette nurlanyp turatyny aıtylǵan. Bul arada, ótken kúnniń ónegesine qurmetpen qaraı bilgen ata-babamyz jaınamazǵa da erekshe mán berip, aıryqsha qasterlegenin esti janǵa aıtyp, túsindirip jatýymyz artyq bolar.  

Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) sahabasy Abdýlla ıbn Masǵýd (r.a.) birde kir shalǵan kıimmen namaz oqyǵan adamdy kózi shalyp qalady da oǵan taıanyp: «Baýyrym, sen osy namazyńnan keıin qaıda barmaqshysyń?» – dep suraıdy. Sonda ana adam: «Tirligime qajetti bir buıymtaıymdy suraýǵa sultanǵa barýshy edim», - dep oıyndaǵysyn aıtady.
- Onda ol adamǵa qajetińdi surap baratyn bolsań, osy kıimińmen barasyń ba?
- Álbette, taza kıimderimdi kıemin, – dep onyń suraǵyna tańyrqaı qarapty.
- Endeshe, sol taza kıimińe Alla Taǵalanyń haqysy joǵary emes pe edi?! – degen jaýabymen álgi adamdy uıaltqan eken.

Kimde-kim, meıli ol namaz oqýǵa nemese jaı ǵana kelgen adam bolsyn, aldymen tazalanýy mindet.

Joǵaryda, meshitke keletin qyz-kelinshekterimiz bastaryna oramal baılap, etek-jeńi uzyn kóılek kıip, ishki kórikterin (áýret jerlerin) jaýyp kıinip kelgenderi abzal degendi aıttyq. Meshit ádebin biletinder tarapynan osyndaı syn-eskertpeler aıtylyp jatsa, kóńilderine aýyr alatyndar, tipti keıde sol adamnyń ózine qatty-qatty sózder aıtyp, til tıgizip ketetinder de ushyrasyp jatady. «Bilmegen ý ishedi» dep bizdiń qazaq tegin aıtpasa kerek. Qasıetti Quranda: «Áı, adam balasy! Shaıtan, ata-analaryńnyń uıatty jerlerin kórsetý úshin kıimderin sheship, jánnattan shyǵarǵan sııaqty senderge de sumdyq jasamasyn. Óıtkeni, ol jáne onyń sybaılastary sender olardy kórmegen jerden kóredi. Shaıtandardy ıman keltirmeıtinderge dos qyldyq»[1].

Bul abzal oryn týraly Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Meshitti taqýalar ǵana toltyrady», – degen. Bul sózge qulaq qoıǵan taqýanyń ózi meshitti qurmetteı bilgeni jón degimiz keledi. Áıtpese, syrt kózge «men meshit qyzmetkerimin, men namazhan taqýamyn» degenderdiń ózderi keıde meshittiń ishinde qatty daýystap, sambyrlap sóılep, bolmasa taǵy da basqadaı jónsiz qylyqtar jasap jatatyny bar. Qasıetti Quranda: «Adamdarǵa pańsyp, qyryndama da jerde kerdeńdep, júrme. Rasynda Alla, búkil dandaısyǵan maqtanshaqty jaqsy kórmeıdi. Júrisińde ortasha bol da daýsyńdy báseńdet. Sóz joq, daýystardyń eń jamany esektiń daýysy»[2].

Qurmetti musylman baýyrlar, bizdiń aıtaıyq degenimiz osy edi. Meıli, biz kim bolsaq ol bolaıyq – bir, az kúngi dúnıede dáýrenimiz júrip turǵan bılik ıesi, bolmasa qarapaıym eńbek adamy, jas, kári, namazhan álde meshit ımamy bolaıyq, eń aldymen Alla Taǵalanyń bergen nyǵymetine shúkir ete bileıik, qııamette tozaqylyq etetin menmendik shaıtanı amaldardan boıymyzdy aýasha ustap, táýbege keleıik. Musylman balasynyń jer betindegi qasıetti oryny – Meshitimizdi qurmetteı bileıik.  Sol sebepti, ımandylyq úılerine kelmes buryn aldyn-ala daıyndalaıyq. Tek ishki jan dúnıemizdi ǵana emes, sonymen qatar syrt kelbetimizdi de soǵan laıyqtap oı eleginen ótkizeıik. Kıim kıisimizden bastap, júris-turysymyzǵa, sóıleý mánerimizge, istegen amalymyzǵa muqııat zer salyp, kóńil bóleıik. «Óz-ózińdi syılasań jat janynan túńiler», demekshi óz-ózimizdi jáne ózimizdikin syılap qurmetteı bilgende ǵana, Inshalla, jasaǵan jaqsy amaldarymyz ben bergen sadaqalarymyzǵa saýap jazylatyn bolady. Qudireti kúshti Alla Taǵala barshamyzdy týra jolyna bastap, amal dápterlerimizge tek qana jaqsylyqtarǵa jetelegen amaldarymyzdyń jazylýyn násip etkeı! Ámın!